Озгъан гюрге кюн Эресей Федерацияны Президенти Владимир Путин Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид бла тюбешгенди. Президент бла Башчы бизни республиканы социал-экономикасын ёсдюрюуню, санитар-эпидемиология болумну игилендириуню юсюнден сёлешгендиле.

Владимир Путин, хош келди айтыб, эм алгъа КъЧР-ни саулукъ сакълау санагъатындан толу хапарлы болургъа излегенди.
- Хурметли Владимир Владимирович! Хапарымы башларны аллы бла сизни излемигиз бла толтурулгъан программаланы себеблеринден Къарачай-Черкес Республикада социал магъаналы проектле толтурулуб, джашау-турмуш игиленнгенин черте, аны ючюн сизге разылыгъымы билдиреме.

Башха санагъатла бла бирге саулукъ сакълау да ёсюм алгъанды. Бюгюнлюкде коронавирусха къаршчы кюрешни тыйыншлы дараджада бардырыргъа хыйсабыбыз барды: СИЗ-ле, дарманла, медицина керекле, транспорт, медицина къуллукъчула, ауругъанлагъа орунла да джетишедиле.
Коронавирусдан джамагъатны аланы барындан да бек вакцинация сакъларыгъын ангылаб, прививка этиуге аслам эс бёлебиз. Кюнден кюннге вакцинация этдиргенлени саны ёсе барады. Ол кёргюзюмле бла Эресейни регионларыны тизиминде арада, ШКФО-да да алчыланы бири болуб барабыз.
Адамла ауругъандан эсе вакцина этдирселе иги боллугъун ангылагъандыла. Алай бла вакцинация тири бардырылыб тебрегенди.
Джангырыб баргъан вирус джыллары келген джердешлерибизге къатылады дегенден эм бек алагъа къайгъырабыз. Ауругъанланы багъыуну юсюнден Эресейни Саулукъ сакълау министерствосу бла иш джюрютгенлей турабыз. Бизге андан методика, сынам болушлукъ этилгенлей турады.
Врачларыбыз къыйын болумда да къуллукъ борчларын толтурургъа хазырдыла. Аланы хар бири вакцинация этиу джамагъатны коронавирусдан сакъларыкъгъа санайды.
Озгъан джыл саулукъ сакълау санагъатыбызны кемликлерине эс бёлдюрген эди. Алагъа аслам эс бёлюр ючюн, биз 2021-чи джылны «Саулукъ сакълауну джылы» деб баямлагъан эдик. Аны себебинден быйыл саулукъ сакълауну дараджасын ёсдюрюр мадарла этилгендиле. Бек сау болугъуз биринчи медицина болушукъ этиуню игилендирирге джораланнган оноуугъуз ючюн. Ол бизге саулукъ сакълау учреждениелени материал-техника базаларын игилендирирге джарарыкъды. «Демография» бла «Саулукъ сакълау» деген миллет проектлени да тыйыншлысыча толтурургъа кюрешебиз. Санагъатны ёсюм ала баргъанын адамла да кёредиле.
- Рашид Бориспиевич, банк кредитлени кърал кредитлеге бурууну, инфраструктура проектле къаллай бирге ёсгенлерини юслеринден да бир хапар айтсанг.
- Бизни регионнга банк кредитлени кърал кредитлеге кёчюрюу алай уллу да келише болмаз. Бизге андан эсе инфраструктура проектле салыргъа аланы толтурургъа берилген кредитле магъаналыдыла.
Арт кёзюуде КъЧР-де 600 социал магъаналы объект ишленнгенди. Республиканы бусагъатхы бюджетини 62 проценти да социал ишлеге джораланнганды.
Экономиканы ёсдюрюрге, джангы иш орунла ачаргъа кереклисин ангылайма. Аланы юслери бла озгъан джыл да сёлешген эдик. Ол заманда 2023-чю джылгъа дери этилирге кереклини айтхан эдигиз.
Белгиленнген болджалгъа салыннган борчланы толтурур хыйсабыбыз барды: туризм, инженер, джол инфраструктураланы ёсюмлери джангы иш орунла ачар мадар чыгъарады. Аны себебинден КъЧР-ни экономикасы да маджал бола барады.
- Мындан ары ёсюмге аталгъан проектигизни хазыр этигиз.
- Проектибизни хазырлай турабыз. Аны РФ-ны Правительствосу бла оноулаша джарашдырабыз.
Правительствону бизни ол ишибизге къарагъан блогу - РФ-ны Къурулуш министерствосу бла Транспорт министерствосу - болушлукъ этерге хазырлыкъларын билдиреди.
- Сизни регионал дараджада къуралгъан инфраструктура проектлеригиз миллет проектлеге къошулургъа тыйыншлыдыла. КъЧР-ни ариу джерлеринде солургъа джер-джерден кёб турист барады.
- Озгъан джыл КъЧР-ни курортларында 1 мелиуан 540 минг адам солугъанды. Республикада уа къуру 500 минг чакълы адам джашайды.
- Джергили джамагъатдан 3 кереге кёб?
- Хо, туризм бек уллу ёсюм алгъанды. Аны себебинден гитче, орта бизнес да айныйды.
- Къарачай-Черкесияда къурулуш ишле къалай бардырыладыла?
- Озгъан джыл джашарча юйлени хайырланыугъа бериу бла артха къалгъан эдик.
Быйыл РФ-ны Къурулуш министерствосу чыгъаргъан эсеблеге кёре, бютеулей площадлары 298 минг квадрат болурча бир юйню хайырланыугъа бериб, регионланы араларында ючюнчю оруннга чыкъгъанбыз.
Эски, джашаргъа къоркъуулу юйледен адамланы 2017-чи джыл башил (январь) айны 1-не дери кёчюрюрге джораланнган программаны да, биринчиле болуб, белгиленнген болджалдан да алгъа биз толтургъан эдик.
Бусагъатда да ЖКХ-ны джангырыу фонду бла бирге 51 юйде джашагъан адамланы кёчюрюрге хазырлана турабыз. Келир джылгъа, Къарачай-Черкесияны 100-джыллыкъ юбилейине, ол ишибизни да бошар муратлыбыз.
- Регионну эл мюлкю айныймыды?
- Алтотур (март), арттотур (апрель) айлагъа къарасакъ, аланы кёргюзюмлерин озгъан джыл бла тенглешдиргеннге эл мюлк да ёсюм алгъанды.
КъЧР-де дженгил битим берген терек бачхала орнатыу тири бардырылады.
Джыл сайын 200–300 гектар джерде кёгет терекле орнатыладыла.
- Бусагъатхы технологияланы хайырландырамысыз?
- Хо, бусагъатхы технологияланы хайырландырабыз, мелиорация да этебиз. Алгъын бачхачыла джерчилик бла кюреше эдиле, энди кёгетле битдириу да къошулгъанды. Буруннгу джыл бютеу Эресейде биринчи кертме терек бачха КъЧР-де 10 гектар джерде орнатылгъанды.
Адамланы энчи бачхаларында терекле орнатыу бла да кюрешебиз.
Алай этерге излеген юйдегиледен кооперативле къураладыла. Биз да алагъа терекле орнатыргъа, терек бачхалада биринчи битим ёсгюнчю керекли затланы алыргъа регионал бюджетден ачха беребиз.
Биринчи кёгет битимни джыйгъан адамла, аны хайырлыгъа санаб, ол ишге кёлленедиле. Ол халда иш къоллу болгъан адамла элледен шахарлагъа кёчебиз демейдиле.
Арт кёзюуде РФ-ны Эл мюлк министерствосуну башчылыгъы бла бардырылгъан ишле эллени ёсюмлерине иги себеблик этгендиле.
- Урунууну рыногуну къарамы бла ол бек игиди. Алай а, ишсизлик баш джарсыуланы бири болгъанын унутмагъыз.
- Хо, ишсизлик кёблени джарсытады. Аны къурутур ючюн энчи мюлклерине ишчиле алгъан кооперативлеге кёлтюргючлюк этиб да тебрегенбиз.
Элледе джарыкълыкъ юйле, спорт комплексле, аны кибик башха социал объектле кёб ачылгъандыла. Алада ишлеген адамланы да элге кёллендирир ючюн, айлыкъларына къошакъла этебиз. Хар небиз да аламатды демейме. Алай болса да, элчилени джашау турмушларын игилендирир мадарла этгенлей турабыз.
РФ-ны Президенти Владимир Путин, КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашидни хапарына тынгылагъандан сора баджарылгъан ишлеге бюсюреу эте: «Ишигиз аллына барсын!» - дегенди.