Наркотикле, ички адамланы мыйыларына къатылыб, тёгерекде бола тургъан затланы тюз ангыламазча этиб, алагъа кёлленнгенлени джашау чархларын терсине бурадыла, тынчлыкълы джашагъан юйдегилеге къыйынлыкъ келтиредиле. Алай а, биреуню саулугъуна къатылабыз демей, аланы сатыб, рысхы этген, кеслерин сакълай билмей, башларын «отха» салгъан джердешлерибиз да бардыла.
Статистика билдиргеннге кёре, наркоманла бла ичкичилени кёбюсю не болгъанын бир кёрейик деб башлаб, артда тохтаялмай, ауруулу адамланы тизимлерине къошулуб кетгендиле. Аланы кёбюсю ол «ёлюр отлагъа» тенглерим бла бирге бирчик ичгенликге не боллукъду, артда къоярма деген сагъыш бла узалгъандыла. Ол заранлы затланы татыуларын бир кёргенле уа медицина болушлукъсуз тохтаялмайдыла. Хар джол сайын кёбден кёб иче, кеслери да ангыламагъанлай, ала наркотиклеге, ичкиге да бой саладыла.
Кёбюрек наркотикни, ичкини, аны кибик психотропланы хайырландырыргъа ачха да аслам керек болады. Ачханы уа наркоманла, ичкичиле къайдан табсынла? Бир кесек сом амалтын урларгъа, тонаргъа, таб, ёлтюрюрге да къатышыб, аллай адамла джамагъатха уллу къыйынлыкъла келтиредиле.
Наркоманла, ичкичиле кеслерини саулукъларына да ызына тюзелмезлик заран саладыла: аланы нерва клеткалары ёледиле, иммунитетлери къарыусуз болады, ангылары терсееди. Эм аманы уа, аллай ауруулу адамладан сакъат сабийле тууадыла.
Бу заранлы затлагъа берилгенле бизни республикада къаллай бир болгъанларын, алагъа къаллай болушлукъ этилгенин билирге излеб, Наркология диспансерни тамада врачыны орунбасары, КъЧР-ни Саулукъ сакълау министерствосуну штатдан тышында баш психиатры эмда наркологу Наталья Серовадан хапар сордум.
Наталья Серова айтхандан, адамны чархы наркотикге, ичкиге юрене баргъаны сайын ол аны кёбден кёб хайырландыра, терен ауруулу болады.
2020-чы джыл бизни республикада ички бла наркотиклени джангы хайырландыра башлагъан 54 адам ачыкъланнган эди. 2021-чи джыл ол кёргюзюм эки кереден да кёбге ёсюб, 131-ге джетгенди. Алгъындан ауругъанлагъа джангыла да къошулуб, былтыргъа чыгъарылгъан эсеблеге кёре, бизни республикада джашагъан ичкичиле бла наркоманланы саны 5189 болгъанды. Бюгюнлюкде аллай ауруулу адамладан 63 проценти ичкисиз, наркотиксиз кечинелмейди. Къалгъанланы саулукъларына да ол затладан уллу хыянат джетгенди.
Бютеу республикада аллай ауруула кючлегенлени багъаргъа деб, къуру 50 орун барды, аладан 10-су реабилитация бардырыргъа джараулуду. Наркология диспансерде ишлеген медицина къуллукъчула мадаргъа кёре ичкичилеге, наркоманлагъа болушлукъ этерге кюрешедиле, алай а ол кесек орун барына да тыйыншлысыча къараргъа джетмейди. Ол аурууладан инджилгенлени кёбюсю медицина къуллукъчула айтханны этиб багъылыргъа керекме деб да ангыламайды. Кесин ол затладан тыяргъа тырмашмагъаннга уа не бек дыгалас этселе да, медицина къуллукъчула да алай уллу джараялмайдыла. Дармандан-дарыдан бир кесек себеб болгъанлыкъгъа ауруу терен сингнген адамланы саулукълары ызына тюзелмейди.
«Бек къыйнагъаны уа джылдан джылгъа наркоманла бла ичкичилени тизимин джаш адамла толтуруб баргъанларыды. Аланы кёбюсю 35 джылгъа джетгинчи ёлюб кетгенлерин да айтыргъа излейме», – дейди Наталья Серова.
Ол чертгенден, Наркология диспансерни къуллукъчулары, ауругъанлагъа къарагъанлары бла бирге эсли сабийлени, джаш адамланы араларында профилактика ишлени да кёб бардырадыла.
Сёзден, 2021-чи джыл ала наркотиклеге, ичкиге кёллениб кетерге тебреген джаш адамланы тыяр умут бла 1273 кере ушакъ этгендиле, джаш тёлюню арасында наркоманиягъа къаршчы кюрешге аталгъан 206 лекция бла 14 акция, 40 «тёгерек стол», аны кибик башха ишле бардыргъандыла. Абадан классланы сохталарына, студентлеге наркомания адамны саулугъуна къалай къатылгъанын суратлагъан кинола да кёргюзгендиле.
Ала профилактика ишлерине 2020-чы джыл 18246 адамны, 2021-чи джыл да 29563 адамны къошхандыла.
Этилген ишлени себеблеринден, озгъан окъуу джыл 1609 ишек этилген сохтаны саулугъу тинтилгенди да, ала ол заранлы затланы хайырландырмагъанлары ачыкъланнганды.
Багъалы окъуучуларыбыз! Наркотиклени джорукъсуз джюрютюлгенлерине къаршчы кюрешни бардыргъан органла ол заранлы затланы сатханлагъа бугъоу салсала, медицина къуллукъчула ол ауруула кючлегенлени бакъсала, биз да бир-бирибизге, артыкъ да бек сабийлеге, аслам эс бёлсек, джаш адамланы амандан артха тыя, ашхыланы юлгюге келтире, игиге юретирге кюрешсек, ичкичиле бла наркоманланы тизимлерине къошулгъан хазна болмаз эди.
Айтыр-ангылатыр керекли ненча джаш адам терсейиб къалады. Татыуун кёреме деб, бир кере хайырланнгандан сора, аны тузагъына тюшериклерин аллындан эсгерселе, кёб къыйынлыкъдан сакъланныкъ болур эдиле наркоманла да, аладан джарсыгъан адамла да.
Къысхача айтсам, тамбла кюнюбюзню сагъышын эте, саулукълу сабийле ёсдюрюр ючюн, наркоманиягъа, ичкичиликге къаршчы кюрешге кесим, миллетим, къралым дерге ангысы джетген хар адам да профилактика ишлени юслери бла юлюшюн къошаргъа керекди.
ТЕШЕЛЛЕУЛАНЫ Зульфия.
