Алийланы Шахарбийни атын джюрютген къарачай драмтеатр ётген ыйыкъда Мамчуланы Динаны пьесасына кёре салыннган «Къарча» деген спектаклни премьерасын кёргюздю.

Ол къарачай миллет сюргюнню сынаб, Джуртуна къайтханыны 65-джыллыгъына эмда Къарачай-Черкесияны къуралгъаныны 100-джыллыгъына багъышланнганды. Кеси да КъЧР-ни Башчысыны грант ачхасына салыннганды.
Башында айтылгъаныча, бу чыгъарманы автору белгили поэт, драматург, журналист Мамчуланы Динады. Режиссёру фахмулу таулу джаш, малкъар театрны баш режиссёру Атмурзаланы Магометди. Режиссёр-постановщик джумушну баджаргъан Орусланы Хамзат, суратларын, декорацияларын этген да Мижаланы Умар болгъандыла. Ай медет, театрыбызны бу джангы ишине тыйыншлы юлюш къошхан бу эки фахмулу адамыбызгъа кеслерини къыйынларын бу джол сахнада кёрюрге Аллах буюрмады – премьерагъа джетгинчи экиси да дуниядан кетдиле (джандетли болсунла).
«Къарча» спектакль миллетибиз тарих джолунда эм къыйын айланчланы бирин ётген заманны суратлайды. Тарих эсибизни тас этмезге, асыл, ётгюр ата-бабаларыбыз къоюб кетген тин хазнабызны унутмазгъа, намыс кючюбюзню азайтмазгъа чакъырады, бюгюнлюкде, къыйын заманда, ол затлагъа бютюн да сакъ болургъа кереклисин эсгертеди.
- Асхакъ Темир Алан къралны чачыб, кау-куу этиб кетгенден сора, Къарча миллетин бир джерге джыйгъан, къраллыгъын джангыдан къурагъан кърал эмда аскер башчыды. Андан бери 600 джыл кетсе да, халкъыбыз аны эсинде тутханлай джашайды. Аны хапары аууздан ауузгъа берилиб, тёлюден тёлюге кёче келгенди. Къарча халкъны бек сюйген, анга джаны-къаны бла берилген джигит, кючлю, чырайлы, келбетли адам болгъанды. Ол халкъыбызны тарихине алтын харифле бла джазылгъан биринчи адамды.
1396-чы джыл Асхакъ Темир бери келгенинде, кёб джесирни алыб кетгенди Самаркандха. Аланы ичинде Болат бийни акъыл-балыкъ болмагъан джашчыгъы Къарча да болгъанды. Ол акъылы бла, болуму бла, кючю бла хар кимни ауузуна тюшгенди, бу сейир сабийге Асхакъ Темир кеси да эс бёлгенди, аны къатындан иймей тургъанды. Къазауат бла Чыннга (Къытайгъа) бара тургъанлай Асхакъ Темир ауушханында, Къарча башына азатлыкъ табады. Ол бюгюннгю Тюркге эмда башха джерлеге айлана келиб, эм ахырында Кърымда тохтаб, алайда бирлешлик къураб, Адурхай, Науруз, Будиян бла кемелеге миниб, Джеметейге келиб тюшюб, андан да Лабагъа ётюб, къарачай-малкъар джуртда айланыб, эм ахырында Эл-Джуртха (бюгюннгю Тырныауз шахар болгъан джерде) кесине юй ишлеб, алайда орунлашханды.
Къарча, къарачай халкъны атын, сыйын орнуна салгъан, къраллыгъын бегитген адам болгъаны ючюн, бизге бек багъалыды. Мында анга Трам да къошулгъанды. Ала барысы да бизни миллетибизге уллу къыйын салгъан тин аталадыла. Ол зат тариххе белгилиди. Бизни эркинлигибиз джокъду аланы унутургъа. Сёз ючюн, «Къарчача адам минг джылдан бир тууады» деб спектаклни персонажларыны бири – Акъбилек - бош айтмайды, - деб хапар айтады пьесаны автору Мамчуланы Дина.
- Пьесаны баш магъанасы неди? Къаллай оюм этдиреди ол?
- Къарачай джыйымдыкъ миллет тюлдю. Ол ёмюрлени теренинден бери Минги Тауну этегинде джашаб, кесини асыл шартларын, джорукъларын, ариу адетлерин тутуб келгени ол затха шагъатлыкъ этедиле. Къарча кърал къурагъанлай, адамларын таякъны тюбю бла ётдюрюб, ант этдиргенди. Эм биринчи, окъууну-билимни джаяргъа, ана тилибизни, ариу адетлерибизни сакъларгъа, адебге-намысха сакъ болургъа, миллет, адам айырмазгъа кереклисине эс бёлюрге деб, антлары алай болгъанды. Ол асыл шартларыбызны тутар ючюн бирикмеклик керекди, айхай да. Халкъны кючю бирликдеди. Бу затладыла «Къарча» пьесаны баш магъанасы, баш оюму да.
- Ата-бабаларыбыз бла, Алан къралыбыз бла байламлы эки пьесаны («Мурат бла Зумрат», «Аланны батханы» деген чыгъармаланы) сахнагъа чыгъаргъандан сора, ызы бла энтда быллай бир чыгъарма керек болуб тура эди. Театрны сюйгенле быллай бир затны сакълаб тура болурму эдиле? - деген сорууума джууаб бере, Дина былай айтды:
- Тюз айтаса деб турама. Анда логика барды. Сёз ючюн, алгъы бурун Аланияны джашнагъан заманын «Мурат бла Зумрат» деген пьесада, артда аны чачылгъанын «Аланны батханы» дегенде кёргюзюрге кюрешгенме. Энди ол чачылгъандан сора миллет талкъ болуб къалмай, ызына джыйылыргъа, джерде кесини орнун алыргъа кюч табалгъанын кёргюзген чыгъарма джазаргъа эртдеден нюзюрюм бар эди, алай бла туугъанды «Къарча» пьесам. Алай бла, тарихибизни юч чагъын бир-бири ызларындан кёргюзген ол ючюсю трилогия болуб къаладыла. Къарчаны сыфатын тюзюча кёргюзюрге, ол заманны драматургияны мадарларыны кючю бла суратларгъа къолумдан келгенмиди, къайдам? Анга къараучула берирле багъа.
- Аны сахнада къалай кёргюзгенлерин джаратдынгмы? Театрыбызны бюгюннгю болумун къалай кёресе?
- Джаратдым. Дунияны кючлеген Интернетге кесин джутдурмай, бюгюнлюкде тюбеген табсызлыкълагъа да къарамай, сахнагъа 19 персонажы болгъан пьесаны чыгъарала эсе, къарачай театр джашайды, кючю-къууаты барды. Анга къууанабыз. Бютюн да бек къууандыргъан а къарачай театрда джангы тёлю ёсюб джетиб, кесине орун айыргъаны кёрюнюб тургъаныды. Актёрланы уллу тёлюсю не къыйын заманда да сахнаны къоймай онла бла джылланы миллетни къууандыра келген адамладыла. Аллахны разылыгъын табсынла…
Дина айтханлай, ишлерин тамам сюйген санатха (искусствогъа) толу берилген адамла эталлыкъдыла ол затланы. Биз хапарын айта тургъан «Къарча» спектаклде да ойнайдыла ала: Гочияланы Руслан, Акъбайланы Азрет, Ёртенланы Борис, Темрезланы Руслан, Акъбайланы Ума, Бостанланы Умар-Алий. Джаш актёрланы ойнагъанларыны премьера болгъан кюн джыйылгъан джамагъат бек джаратханларын билдирдиле. Газет окъуучуларыбызгъа да мен аланы атларын билдирирге ашыгъама. «Къарчаны ролюн аламат ойнагъан Мамчуланы Ислам, аны кибик Алийланы Фатима, Къушджетерланы Алина, Айбазланы Мусса, Юсюпланы Рустам, Ёзденланы Зураб, Къоркъмазланы Фатима, Чотчаланы Зульфия, Мокаланы Шамил, къарнашла Къоркъмазланы Карим бла Керам, Джабаланы Тамара, Ёртенланы Александр.
Спектакль бошалгъанында КъЧР-ни маданиятыны министри Агирбов Зураб, сахнагъа чыгъыб, театрны сюйгенлеге аламат саугъа этгенсиз дегенни айтыб, алгъышлады. Ызы бла бирси белгили адамларыбыз Гочияланы Борис, Къочхарланы Джашарбек, Блимгъотланы Люба, Биджиланы Хасан актёрлагъа, спектаклни режиссёру Атмурзаланы Магометге, айхай да, пьесаны джазгъан Мамчуланы Динагъа, ол ишге къыйыны кирген бирси адамлагъа бюсюреу-сыпас этиб сёлешдиле. Автор Мамчуланы Дина да, консультантлыкъ этген тарих илмуланы кандидаты Хатууланы Рашидге, режиссёр Атмурзаланы Магометге, ойнагъан актёрлагъа, министр Агирбов Зурабха, премьерагъа келген джамагъатха джюрек разылыгъын билдириб, джылы сёзле айтды…
Спектаклни республиканы эллери бла шахарларында кёргюзюрюкдюле. Къарачай театрыбыз джангы кюч алыб, директору Гочияланы Русланны башчылыгъы бла къараучуланы энтда кёб кере къууандырлыгъына ишек джокъду.

Ёзденланы Якъуб.

 
{jcomments}