1956-чы джыл элия (июль) айны 4-де Никита Сергеевич Хрущёв бла тюбешген къауумну ичинде джылы бла эм уллу Чагъарланы Джашарбекни джашы Ибрагим болгъанды. Ол 1868-чи джыл Огъары Марада туугъанды. Аны бир къарнашы бла алты эгечи болгъандыла. Ибрагим - ётгюр, джигит, баш тутхан адам - тутуш бла да кюрешгенди. Бютюн да аны билгенле, Ибрагимни сыртындан киши салалмагъанлай къалгъан эди, деб хапар айтадыла.
Болумлу джашны къою, тууар малы да кёб болгъандыла. Алай а совет власть киргенинде, ол, хыйсабны тюз ангылаб, кеси разылыгъы бла колхозгъа киргенди. Кёб заманны заготовитель болуб Къарачай шахарны заготконторасында ишлегенди. Джумушакъ, халал, кимге да хайырын тийирирге излеб джашагъан таулу кишини сыйын кёргендиле.
Ибрагим юй бийчеси Гогуш бла алты къыз бла бир джашны ёсдюргенди. Уллу Ата джурт къазауат башланнганында, аны джылы келгени себебли урушха алмагъандыла. 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айны 2-де саулай халкъ бла бирге сюргюннге атланнганды. Ибрагим Къыргъыз ССР-ни Фрунзе областыны Ивановка районуну Ивановка элине тюшгенди. Баргъаны бла ун чыгъаргъан заводха кириб, ишлеб тебрегенди.
Адамла хапар айтханнга кёре, Ибрагим, къуру кесини юйдегисин асыраб къоймай, кёчгюнчюлюкню ач-джаланнгач джылларында кёб адамгъа болушханды. Кёблени джанларын къалдыргъанды. Аны сабийлери - Сапият, Забида, Сапра, Балдан, Аскерхан, Зурият, Аубекир - барысы да сау-эсен къалгъандыла. Аталарыны ышыгъы бла ачлыкъ кёрмегендиле, кеслерини сабийлерин да ёсдюргендиле.
Ибрагим а ахыр кюнюне дери джамагъат ишлеге тири къошулуб тургъанды. Халкъыбызгъа джетген зорлукъгъа джюрегини теренинде къаршчы болгъанды. Мадар чыкъгъанында, аны кёргюзюрге амал табханды.
Белгилисича, Москвагъа къуралгъан заманда халкъыбызны онглу, болумлу, сыйлы адамларын алгъа салгъандыла. Аланы бири Чагъарланы Джашарбекни джашы Ибрагим болгъанды.
Алайды, 88 джыл болгъан таулу киши, анга салыннган уллу джууаблылыкъны ангылаб, ауруб тургъанын да сан этмей, учунуб джолгъа къуралады. Онтёрт джылгъа джууукъ заманны джюрегин кемириб тургъан бушууну онгларгъа джол чыкъгъаны, анга кюч-къарыу да береди.
Москвадан къууанч хапар бла къайтхандан сора, ол туугъан элине кёчерге, шам джуртундан тансыгъын алыргъа ашыгъады. Алай а хатерсиз джазыу аны муратына джетдирмейди. Ол 1957-чи джыл алтотур (март) айны 23-де дуниядан кетеди. Аны юй бийчеси Гогушну къатында асырайдыла.
- Биз ызыбызгъа къайтыб келгеникде, Джёгетей Аягъында темир джолда алгъаракъдан кёчюб келген къарачайлыла бизни сакълаб тура эдиле, - деб хапар айтхан эди туудугъу Хапчаланы Бэла. - «Ибрагим къайдады, аны аллына келгенбиз. Тюбюнде бузоуу бла саулукъ ийнек сакълайды аны. Ол анга бизден саугъады», - деб адамла тёгерегибизни алгъан эдиле. Биз къартны Къыргъызияда къоюб келгенибизни айтханыкъда, бек къыйналгъан эдиле.
Ибрагим оноуу, джашау сынамы бла адамлагъа джарагъаны амалтын, аны тёгерегинде джашагъан къарачайлыла къой эсенг, башха адамла да анга, къарт аталарынача, тынгылагъандыла, сёзюн джерге тюшюрмегендиле.
- Къартларыбыздан эшитген бир затны айтайым, - дейди Чагъарланы Пилял - Ибрагимни туудугъу. - Къарт атамы Ивановкада джашагъан оруслула бек сыйлы кёргендиле. Биз Къарачайгъа кёчюб тебрегеникде, къарт атамы джуртуна таралгъанын билген хоншула, аны къабырдан ёлюгюн алыб кетедиле деб, къоркъуугъа киргендиле. Бизге келиб: «Ибрагим сынгар сизни къарт атагъыз тюл эди. Биз да аны къарт атабызны орнунда кёре эдик. Аны мында къоюгъуз. Тилейбиз ёлюгюн алыб кетмегиз. Бизге аны къабыры кёл береди», - деб джабышадыла. Бизникиле ол затха сейирсиннгендиле, айхай да, аталарына аллай сый берилгенине къууаннган да этгендиле.
Сёзсюз да, мени къабырымы мында къоймагъыз, керти элиме-джериме джыйыгъыз, деген болса Ибрагим, юйдегиси аны ёлюгюн алыб келлик да болур эди. Алай а акъылман киши, Аллахны буйругъуна бойсунуб, юйдегисине ол борчну салмагъанды.
Адамла айтханнга кёре, Ибрагим Москвагъа баргъан кёзюуде да ауруб тургъанды. Анга операция этерге керек болгъанды. Ёзге ол, кеси къайгъылы болмай, миллети ючюн джолгъа чыкъгъанды. Къарт адам джолгъа атланнган кюн не тилек этгенин киши да биле болмаз. Алай а экинчи кере баргъан къауум муратына джетгенди. Ибрагим, тарих джуртубузгъа къайталмагъан эсе да, миллетине, башха зорлукъ джетген халкъланы барына да джуртларына къайтыргъа бегим алыннганын эшитгенди. Адамланы кёзлеринде къууанч джыламукъланы кёрюб, кесин насыблыгъа санагъанды.
Ким да билгенден, миллетибиз ишни сюйген, гинасуулугъу болмагъан халкъ болгъаны себебли, Къазахстандан эмда Къыргъызиядан да кетмезлигин излегендиле. Кесигизге автономия къурайыкъ, не таблыкъны да теджейик, дегенни айтхандыла. Алай а миллет туугъан джерин сатмазлыгъын танытханды, сый бергенлеге да бюсюреу этиб, къалмазлыгъын билдириб, ёрге тургъанды.
Ибрагимни къызыны джашындан туугъан Боташланы Захар «Мара» ассоциацияны советини члениди. Миллет-джамагъат ишлеге тири къошулгъан, сыйы болгъан адамланы бириди.
- Мени аккам керти да насыблы адам болгъанды, - дейди Захар. - Ол, бютеу ахыр кючюн-къарыуун салыб, миллети бла байламлы бек уллу джумушха къошулгъанды. Ызына сау къайтырыгъы бла къаллыгъын да билмегенди. Алай а «таукелге нюр джанар» дегенлей, муратына джетгенди. Аллай адамланы кючлери бла биз ариулугъу бла дуниягъа айтылгъан джуртубузгъа ие болгъанбыз. Аллах аккамы да, аныча Москвагъа джол салгъанланы да джандетли этсин. Ала барысы да миллетибизге халал къуллукъ этиуню юлгюсюдюле.
88 джылында тюзлюкню джакъчысы болуб, деу къралны ара шахарында эм уллу къуллугъу болгъан адам бла тюбешиб, тарихни халатын тюзетирге юлюш къошхан таулу киши, сёзсюз да, бюсюреуге-сыйгъа тыйыншлы болгъан бла бирге, джаш тёлюге ашхы юлгюдю.
Бюгюн аны туудукълары эмда аладан туугъанла республиканы бютеу шахарлары бла районларына джайылгъандыла. Аланы ичлеринде кёб белгили, онглу адам да барды. Ол зат халкъыбызны ёлюмсюзлюгюне, аны дуниядан киши да тюб эталмазлыгъына шагъатлыкъды.
МАМЧУЛАНЫ Дина.
