Аллы газетни 68-чи, 69-чу, 70-чи, 71-чи, 72-чи номерлериндеди.

* * *
Тюнене кюн хыны эди. Джел келиб, шууулдата эди айрымканда тереклени. Саб-сары чапракъланы кёкге чыгъарыб, буруб-буруб, дагъыда джерге тюшюрюб ала келиб, къалайда ышыкъ болса, алайда къалау этеди. Кече тохтамай, ёрге-энишге чачыб, тирменни оджагъында сызгъырыб, терезелерин тюе эди.
Бек къыйын ётдюргенди Кюмюш Акка тюнене кюнюн да, кечесин да. Юсюне эл джыйылгъанлай чыкъгъанды тангнга.

Бюгюн кюн ариу болгъанды, джылыды, джарыкъды, джайгъы кюннге ушайды. Кёк кирсизди. Мийикден талай булут тюшюб келеди энишге, къой сюрюу суу ичерге тизилиб келгенча сыртдан.
Кюмюш Акка бюгюн да къыйынды. Тирменни эки терезесин да ачхандыла келгенле, алай а солуу табмайды...
— Эшик аллына бир чыгъарсагъыз, — дейди Кюмюш Акка.
Эшик аллы кирсизди. Тюнене джел алыб келген чапракъ да, букъу да, не да бир джерге сибирилиб, къалау болуб, арбаз джылтырайды. Къалауну арасына сабы чанчылыб сиреледи джангы агъач сибиртки.
Тирмен чарх бурулмайды. Кеси аллына къымылдай, аз-аз чыкъырдайды. Тёгюлмейди аны юсюне ауур шоркъа.
Къырыкъ кебгенди. Аны бир къабыргъасындан башлаб бир къабыргъасына дери чибин ау созулгъанды. Джылтырайдыла кюнде аны кюмюш халылары.
Иммолат, джатма тюбюнде эки сенек аууз биченни джайыб мурджар этиб, сенегине таяныб, сагъышха киреди.
Тиширыула юйден кийизни чыгъарыб, мурджаргъа джаядыла, эки къуш джастыкъны да, джууургъан да джарашдырадыла кийизде.
Кюмюш Акканы аллай гитчечик болуб къалгъанын эслемей къаллыкъ болур эдим, Ахия аны къойнуна алыб келгенин кёрмесем. Ахия мазаллы къоллары бла аны кёкюрегине къысыб, сабийни келтиргенча, келтириб оруннга салгъан эди.
Кёб туруб ачхан эди кёзлерин Кюмюш Акка. Ачханында, кирсиз кёкню кёрген эди, суугъа эниб келген булутланы кёрген эди, тёгерегинден басыныб тургъан къартны, джашны да кёрген эди.
Мутхуз эди Кюмюш Акканы кёзлери олсагъатда. Хар кимни иги кёрюб къалайым дегенча, бир къарагъанындан кёзюн алмай кёб туруб, биринден бирине кёче барыб, элден тирменнге тюшюб келген тик джолчукъгъа къарагъанлай, бир кесек джарыгъан эдиле Кюмюш Акканы мутхуз кёзлери.
Къуш учханча, эки къолун кенг джайыб, муккур Ибрагим чабыб келе эди ол джолчукъ бла энишге. Узун аякъларын ташладан секирте, къоллары бла да къанатлача ёрге-энишге къагъа, келе эди ол. Онг къолунда акъ къагъыт кёрюне эди. Чабханын бузмагъанлай, бизге джетиб, Кюмюш Акканы юсюне къабланнган эди, ауур солуй, Ибрагим.
— Акка, акка, тынгыла меннге... Энтда письмо келгенди Ахматдан. Тынч-эсенме, дейди... Кёб турмай тюбеширикбиз, дейди... Тынгыла, окъуюм.
Кюмюш Акка къарыу болгъанын джыйыб, къолун кёлтюрюб, Ибрагимни бойнундан тартыб, кёкюрегине къаблаб, къучакълагъан эди.
— Сау бол, алтыным, Ибрагим... Ахматны джашауу сеннге къалсын, билеме Ахматны къайда болгъанын, кёб турмай тюбеширикбиз. Билеме будай бюртюкню бурула тургъан тирмен ташланы тюз арасына тюшгенин. Ауурдула ташла, кёбню эзерикдиле тохтагъынчы. Дженгил тохтатсын Аллах аланы...
Сау болугъуз барыгъыз да! Къолугъуздан келсе, джашларыбыз тёкген къанны бир тамчысын къайтармай къоймагъыз джаугъа. Замансыз ёлгенлени джашамай къалгъан кюнлери сизге джазылсын... Насыб юлюшлери сизге джетсин...
Мен кетеме, хазырма мен, джангыз бир затха къоркъама ансы... Не айтайым, баргъан джеримде хапар сорсала? Нек джанады джер юсю? — деселе, не дейим?
Ким салгъанды ёртен? — деселе, не дейим?
Биз къоюб кетген берекет, насыб, рахатлыкъ къайры думп болду, кимни терслиги, кимни гюнахы джетди? — деб сорсала, не дейим?
Бусагъатха дери джукъусундан уяналмай тургъан адамча, сирелиб туруб, мен, Кюмюш Акканы ол сёзлерин эшитгенлей, джюрегиме миз киргенча болуб, къычырыкъ этеме:
— Менме терс, мени гюнахым джетгенди, Акка. Буу мюйюзлени мен думп этгенме... менме терс, мени терслигим... мен... мен!..
Ачы къычырыгъымдан хар ким илгениб къарайдыла меннге. Кюмюш Акка башын меннге буруб айтады:
— Кёб джаша, балам... сенден тири джокъду тенглерингде... Уруш тохтагъанлай, атыл меннге... Атылыб кел да, къабыр ташыма «Тохтады!», де да къычыр. Мен эштирча къычыр, унутуб къойма, тынч джаталлыкъ тюлме ол сёзюнгю эшитгинчи...
Аздан-аз эшитиле, Кюмюш Акканы ауазы тохтайды. Солугъаны ауурдан ауур болады.
Бекден бек урады бусагъатха дери къайда эсе да бугъунуб тургъан джел.
Сабы бла энишге чанчылыб тургъан сибирткини булчукъларында сызгъырыб тартыула согъады джел.
Къырыкъда чибин ау титирейди джел ургъаны сайын. Ол тартыулагъа тебсерге чыкъгъанча, чыкъгъанды чибин ауну арасына къара гыбы...

* * *
Ол къач бошалыргъа унамай, кёб созулгъан эди. Андан бери кёб джыл кетгенди, мен а къачны сюймегенлей барама.
Бусагъатда джайды. Джашнайды джер кёгюн тёгюб. Кюн батаргъа тебреб, тауланы башындан салыннганды.
Кёкню джартысы кёгерибди, джартысы къыб-къызылды. Ёртен тюлдю ол, от тюлдю, кюн къызартханды аны.
Мен Къарачай къулакъгъа келиб, Кюмюш Акканы къабыр ташы бла ушакъ этеме:
— Эшитемисе мени, Акка? Быйыл джыйырма джыл болады мен бери чабыб келиб, сен тилегенча, «Тохтагъанды! Тохтагъанды!» деб къычыргъанлы.
Эртде тохтагъанды уруш, Акка! Тынч джатамыса? Джумушакъмыды джеринг? Тюшмей турады ол ёртен джукъланнгандан сора джер юсюне ёртен. Джангы уруш болмагъанды. Джангыдан джашла кетиб, ёлюклери тюзде, сууда къалмагъанды. Къоргъашын окъла джаууб, джюзюб, Ахматны аудургъанча, аудурмагъандыла бизни. Биз да, бизден сора туугъанла да узакъ джерледе джашауубузну тас этмегенбиз, элибизде, джерибизде бачха битдириб, чалкъы чалыб джашайбыз.
Тирмен да тартылады.
Эски тирменинги топуракъ башы къанджал бла джабылгъанды. Мен тирменчиме.
Минги Тауда айланыб, буу мюйюзле алыб келиб ургъанма къабыргъада эски джерге.
Къаты чюй бла ургъанма. Сегиз джыл болгъан джашчыкъ келе-келиб, кече арасында аланы къобарыб суугъа атыб кетеллик тюлдю.
Эшитемисе, Акка?
Эшитемисиз, Акка бла джатханла?
Эшитемисиз, Ахия, Иммолат, Азрет?
Эшитемисиз барыгъыз да, Къарачай къулакъгъа кёчген элчилерим?
Эшитесиз, билеме. Сангырау болмагъансыз сиз, не терен кирген эсегиз да джерге.
Тилсиз да тюлсюз.
Кёб сирелиб, къымылдамай турсам, мен бир ташдан бир ташха атлаб баргъан ауазланы эшитеме.
Сизни ауазларыгъыздыла ала.
Сиз сорасыз:
— Къайгъы тюшмей турамыды джер юсюне?
— Ёсемидиле тоб атылгъан тауушдан къоркъмай сабийле?
— Чагъамыды ханс?
— Чыгъамыды хар эртден сайын кюн?
— Чыгъады кюн, — дейме.— Чагъады ханс. Сабийле тууадыла, ёседи элибиз.
Тынч джатыгъыз.
Эсибиздесиз.
Джюрегибиздесиз.
Сёз беребиз сиз джатхан джерни джаугъа теблетмезге!
Тынч джатыгъыз барыгъыз да.
Тынч джат, алтындан багъалы Кюмюш Акка...