Къобан районда Пригородное эл Черкесск шахардан эки-юч километр узакълыкъда орналгъанды.
Эл шахарны башындан къараб турады. Бюгюнлюкде элде 1000-ден аслам адам джашайды. Бара-баргъан заманда аны адам саны андан да кёб болуб кетерге боллукъду. Джылдан джылгъа джаш юйдегилени арасында юй орунла алгъанла аслам болуб барадыла. Бюгюнлюкде аны хар неси да таб джарашыбды: ара джолуна асфальт тёшелгенди, табигъат газ, суу тартылгъанды. Ол къарачайлыла Орта Азия бла Къазахстандан къайтхандан сора къуралгъан элди.
Школну мекямы 100 сохтагъа деб, 1968-чи джыл ишленнгенди. Кеси да бир этажлыды. Аны директору Лайпанланы Ногъайны къызы Эбзеланы Тамарады.
Бюгюнлюкде мекям тарлыкъ этемиди, сохталаны саны ёсемидиле? Бу эмда башха сорууланы «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут школну директоруна бергенди.
– Мен кесим акъкъалачыма, – дейди Эбзеланы Тамара. – Къарачай шахарда устазлыкъ институтну физика-математика факультетин 1992-чи джыл бошагъанымдан сора, устаз болуб, Пригородное элни орта школунда ишлеб башлагъан эдим. 2000-чи джыл школну директоруну орунбасары, 2008-чи джылдан бери директорну къуллугъун толтурама.
Къарачайлыла Орта Азия бла Къазахстандан къайтхандан сора элде алай кёб сабий болмагъанды. Артдаракъ джыллада сабийле кёбден кёб бола, школ да тарлыкъ эте тебреген эди.
Бусагъатда сабийлени саны аслам болгъанды: школгъа 117 сохта джюрюйдю. Бир къауум сабийле, тогъуз классны бошагъандан сора, орта усталыкъ берген окъуу заведениелеге да кетедиле. Дагъыда Пригородное эл Черкесск шахаргъа джууукъ болгъаны себебли ата-аналары анда ишлегенлени сабийлери (10-12 сабий) шахарны школларында окъуйдула. Сабий аз заманда школубуз сегизджыллыкъ эди. Артдаракълада болду орта школ.
Школубузну мекямына джыл сайын ремонт этиб тургъанлыкъгъа, ол джараусуз, эски бола барады.
Келир джыллада, узакъгъа созуллукъ болмаз, джангы школну мекямы ишлениб башланныкъды. Бегим алыныб, къагъытлары джарашдырылгъанды. Аны классларына 200 сабий сыйынныкъды. Ичинде спорт, акт заллары, хант юйю да боллукъду.
- Джангы школ ишлениб башланса, сохтала эски мекямдамы огъесе къайсы болса да бир элни школунамы джюрюрюкдюле?
- Къурулуш ишле баргъан джерде сабийле болмазгъа керекдиле. Бусагъатда къайсы школгъа джюрюрюклери белгисизди. Бизден узакъ болмай орналгъан школла бардыла. Аланы къайсы болса да бирине джюрюрюк болурла. Автобусларыбыз бардыла.
- Ненча устаз ишлейди? Аланы арасында махтаулу устазла бармыдыла?
- Устазларыбызны саны 20 чакълы бирди. Аланы арасында юч устазыбыз «РФ-ны халкъ окъуууну айырмасы» деген атланы джюрютедиле: мен, завуч Блимгъотланы Лариса, ал башланнган классланы устазы Алийланы Фатима.
Устазланы 70 проценти баш категориялыдыла. Ал башланнган класслада сабийлени беш устаз окъутады. Бу класслада сабийле асламыракъдыла.
Пригородное элде башха миллетлени келечилери джашамайдыла: къуру къарачайлыла джашайдыла. Бизни элде сабий сад джокъду. Джангы школ ишленсе, аны ичинде сабий сад да боллукъду. Сабий садха джюрюмеген сабийле къарачай тилде уста сёлеше болурла деб, адамланы кёллерине келликди. Кертисинде уа алай тюлдю. Школгъа келселе, къарачайча сан бири сёлешеди. Орусчады сёлешиулери.
Кесибизни тилибизни иги нек билмейдиле сабийле? Джууабы хазырды: гитчеликден огъуна ата-анала хурджун телефонланы аланы къолларына бериб къоядыла, юйде ала сабийлери бла къарачайча сёлешмейдиле. Тилди да адамны миллетлигин билдирген. Бара-баргъан заманда тилибиз къуруб къалмагъа эди деб, сагъышлы болуб турама. Ол себебдан, сабийлени ана тил бла литературадан окъутхан устаз Лайпанланы Мадинаны иши бир да къыйынды, джууаблыды. Кесибизча сёлеше, джаза билмеген сабийлеге ана тилибизни сюйдюрюрге, аны алагъа билдирирге кюрешеди. «Сабийлеригиз бла юйюгюзде къарачайча сёлеше туругъуз» деученбиз. «Хо, сёлеширбиз» деб, сёз бередиле, алай а джукъ орнундан тебмейди.
Орус тил бла литературандан эки устазыбыз барды. Бири Гедиланы Иринады, экинчиси Тхакокланы Айшатды. Былагъа туура Мединагъача къыйын болмаса да, кеслерини ишлерин деменгили этедиле.
Математиканы берген устазла Биджиланы Венера, Байчораланы Мариям, химия бла биологияны устазы Джанибекланы Аминат, ингилиз тилни устазы Темирджанланы Айшат, информатиканы устазы Блимгъотланы Аминат, тарих бла обществознаниени устазы Чекунланы Фатима терен билимлери болгъан устазладыла. Аланы дерслерине тынгыласанг, школда аллай устазла болгъанларына къууанаса. Кесибизни элде устазла толусу бла джетишмегенлери амалтын, Черкесск шахардан джюрюб ишлегенле да бардыла.
Физкультурадан дерслени бардыргъан Тохтауулланы Радмирни юсюнден да хапар айтыргъа излейме, кеси да спортчуду. Сабийле, школда спорт бла кюрешген бла къалмай, элде дзюдодан, боксдан, эркин тутушдан секцияла ишлейдиле, алагъа да джюрюйдюле. Спорт бла кюрешген сохталарыбыз район, республикан эришиулеге къошулуб, алчы орунланы алгъанлай турадыла. Сёз ючюн, озгъан джыл тогъузунчу классны сохтасы Къарабашланы Алан боксдан республиканы алчылыгъы ючюн эришиулеге къошулуб, ючюнчю орунну алгъан эди.
Биринчи классладан тёртюнчю класслагъа дери сохтала хакъ тёлемей хант юйюбюзде ауузланадыла. Башха классланы сохталары, ачха тёлеб, гитче класслада окъугъанла не ушхууур ашай эселе, аны ашайдыла.
Эки автобусубуз барды. Сабийлени экскурсиягъа, спорт эришиулеге элтебиз десек, шофёрла Эбзеланы Руслан бла Кечерукъланы Азрет-Алий не заманда да джолгъа чыгъаргъа хазыр болуб туруучандыла.
Айтыргъа, школну коллективи хар не ишни да деменгили этерге тырмашыб, бир-бирибизге дагъан болуб урунабыз. Эски мекямладан чыгъыб, джангы, заманны излемлерине келишген школ мекямланы да ашыгъыб сакълайбыз.
