Таулу миллетибизни тауладан мийик кёлю гаккы тангкыдан аз болгъан ауур джылла. Унутулмагъандыла, миллет джашагъан къадарда унутуллукъ тюлдюле. Китаблада, кинолада, кюуледе, джырлада, назмулада джашайдыла. Бу кюнледе аланы къайтарыб окъурубуз келеди.

Базар кюн

Къараб турама Джамбул базаргъа,
Да кёлюм джетиб тамам азаргъа.
Джарлы Къарачай нек келди бери,
Талауул болуб рысхысы, джери?

Хар бири бирер дыгалас этиб,
Сатыу этелле, джазыкълыкъ джетиб,
Мен да тилейме, алагъа къарай,
Я, Аллах, Сен бер бу халкъгъа къолай!

Мен да – быланы ичинде бири,
Джума къылама межгитге джюрюб.
«Кимсе?» – деб, бир да сормайды киши,
Къарачайлыма – олду бедишим.

Бир кюн комендант межгитге кириб,
Мени тутхан эд, арадан тинтиб,
Он кюнлюк азаб салгъан эд тюрме,
Сан эзген эди, болмайын хурмет.

Атам – Меккяда, аккам да – анда,
Джарлы анам эсе – къазакъ къабырда,
Бери келгенбиз, не – сый... не – багъа...
Кимге керекбиз биз Къазахстанда?

Эшит, Аллахым, тилек сёзюмю,
Къызгъанма бизден насыб кёзюуню,
Къайтыу насыбны бер джашха, къартха,
Тюк чыгъар кибик тёнгереген ташха!

Артыкълыкъланы кёресе Кесинг,
Эт – деб, эркинлик бергенсе кесинг,
Кёре тураса зарауатлыкъны,
Инджитме энди бу джарлы халкъны!

Терсни – терслигин, тюзню – тюзлюгюн
Бер, къайтар халкъны къалгъан юзюгюн,
Къарачайлыгъа табдыр тыбырын,
Къойма бу джерде аны къабырын!

Семенланы Исмаил.
1945 дж.

 

Огъурлу, халал анам

Азияда азабны джылларында
Къыйынлыкъны ачыуун кёрдюнг тамам.
Шохлукъ сокъдунг джюрегинги къылларында,
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Сабий санынг, къазауатха урунуб,
Медаль алдынг, чыныкъдырыб иш сынам.
Эримединг, къумлу тюзге къууулуб,
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Бюгюлмединг артыкълыкъны джолунда,
Темир къуршча, сюелдинг, къатдынг тамам.
Минги Тау да джашаед умутунгда,
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Темир бугъоуну чачыб, тюзлюк урду,
Кёчюб келдинг, къобузунг согъуб макъам.
Кёзлеринги къууанч джыламукъ джууду.
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Къанат къакъдынг, ашхылыкъгъа бёлениб,
Къучакъ кердинг, тансыкълыкъ толуб тамам.
Туугъан джерге юйюрсюндюнг, кёллениб,
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Юйюнг, хазнанг, харакетинг джокъ болгъанд,
Зар къауумгъа болсун бары ол харам.
Сени кючюнг джангы юйню да салгъанд,
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Къыйын кюнде джюреклени джапсаргъан,
Къалай уллуд сенде къудурет, къарам.
Джашау къанатынгы бизге кенг джайгъан,
Махтау санга, огъурлу, халал анам!

Лепшокъланы Хусеин.

 

22 минг шапагъатчы

Дуния джарыгъын джангы кёргенлей,
Адамчыкъ болуб, ёсе келгенлей,
Зорлукъну тирмен ташы эзгенле,
Сары къумлагъа батыб кетгенле.

Ёлген анасын билмей ёлгенин,
Анга къабланыб, эмчек эмгенин.
Кёзюнге кёргюзт сабийчикни сен,
Джюрегинг аны кёлтюрлюк эсе.

«Ання, гырджын!» – деб зырнай тартханын,
Джау чыракъчыкъча, эриб баргъанын
Джыламукъ тенгиз кёмген къызчыкъны,
Кёзюнге кёргюзт назик джанчыкъны…

Шейит ёлюкле – мёлек балала –
Шапагъатчылла анагъа, атагъа,
Ёз джуртда туугъан биз тёлюлеге,
Шапагъатчылла бютеу миллетге.

Аны бла бирге даучулла ала –
Кёбюб ёлгенле – шейит балала,
Даучулла ала бюгюннгюлеге,
Гырджынны къачын кёрмегенлеге.

Тюнене кюнюн унутханлагъа,
Тилин, адетин къурутханлагъа,
Къоркъмай, харамдан ашагъанлагъа,
Иймансыз, антсыз джашагъанлагъа.

Тарихин, Джуртун да сатханлагъа,
Багъаларына бек батханлагъа,
Миллетине болгъанлагъа джау
Аллахны аллында саллыкъдыла дау.

Ёзденланы Якъуб.

 

Терек бла терекчи

Балта таууш къаялагъа тиеди, чартлайды,
Таула да этгенча бир терекни джылауун.
Бир тауну юсю бла бир таугъа атлай да,
Сау дуниягъа айтханча аны джарсыуун.

Терекле арасында ачыуланыб бир терекге,
Терекчи, шыбылача, джылтыратыб балтасын,
Терекни кеседи, бачхама этед деб, кёлекке.
Кёрмегенлей аны ёмюрде да бир хатасын.

Терекчини балтасы уа хатерми салады?
Джилтинлеча, джонгурчхала чартлайла кенгнге.
Терек да, аууб, джылы джерни къучакълайды,
Кесини джарсыуун айтханча ашхы тенгнге.

Хоншу терекле, къоркъуб хыны терекчиден,
Къызгъанч болдуламы эке джакълау сёзге?
Огъесе, къууандыламы эке ала ичлеринден:
Джер да, кюн да эркин болур энди деб, бизге?..

Къобанланы Махмут.

Кёчгюнчюлюк

Кече шошду, шыбырдайды къуру джел...
Кече шошду, тамбласын, а билмейд эл...

Суу билмейди джансыз джерде агъарын,
Терек билмейд джазда ёксюз чагъарын.

От билмейди ёчюлюб да къаллыгъын,
Заман билмейд тамбла къайры барлыгъын…

Сын таш билмейд босагъада турлугъун,
Бир зат билмейд тамбла не зат боллугъун.

Тау эллеге келиб мурдар сюрюуле,
Джаш, къарт демей ала барын сюрдюле.

Топуракъ башлы юйле салкъын алдыла,
Башларын а кючледиле къауданла.

Къаладыла таула, бизге тарала,
Ызыбыздан къарайдыла, къарала…

Минги Тауну тыгъылгъанды джылары…
Тыяр эди бизни, болса къоллары.

Къобан суу да барад, бизни ашыра,
Джыламугъун джагъасына джашыра.

Джолубуз а болуб бизни бек узакъ…
Ашыргъанча, баш силкеди бир бусакъ…

Бир ана уа къолгъа алыб сабийин,
Ол сылайды аны сууукъ кийимин...

Эмчек салыб кёргенликге мадар джокъ,
Тюзде къалыб ёлгенликге, къадар джокъ...

Джылар кибик Шимал бла Къыбыла,
Анасына къатыб къарайд ол бала...

Биз кетгенлей сюрюлдюле къабырла,
Мугур болуб, тартындыла тыбырла.

Джанлы, гуду малыбызны чачдыла,
Хазнабызны башын итле ачдыла.

Кюнортада Кюннге къарар орнуна,
Биз къарадыкъ сал агъачны джолуна.

Ары-бери къарасанг да, къуру тюз,
Ёлген ёлед, замансызлай, кёзюусюз.

Миллетиме къара джолла джетдиле,
Кёбле джолну кёлтюралмай кетдиле.

Мурдар итле къум тюзлеге элтдиле,
Къойларымы тауда кимле кютдюле?

Эминаны тогъуз къатын сынай да,
Арыгъанбыз, ёлгенлени санай да.

Биз ёлебиз, кесмей къама, тиймей окъ,
Толу абдез алыргъа да суу да джокъ.

Сын таш орнун алад тюе чыгъанакъ,
Кёзде къатад ёксюз сабий, къагъанакъ.

Бош бешикле къумлу джелден тебреле,
Къум тёбеле болуб къабыр тёбеле.

Кёчедиле, ургъан джелге тёзалмай,
Ёлген ёлед, ёлгенинден кёз алмай,

Бир къабындан джарлы къалад къарылыб,
Башха ёлед, отоууна таралыб.

Башха джуртха ёлюргеми келгенбиз?
Джаханимни биз былайда кёргенбиз.

Джаханимни, Аллах, бизден кери эт,
Киши джуртдан излемейбиз биз джандет.

Мен кечеде аллай тюшле кёреме:
Алгъын кибик Къобаныма энеме.

Къарт аккамы таурухуна тынгылай,
Ай да таудан алгъын кибик джылтырай...

Тал терек а, салкъынына чакъыра,
Къой, къозу да юзгереде макъыра...

Джугъутур да къаяладан тик къарай,
Секиртмеде къобан чабакъ къалтырай...

Кече тюшде мен Кавказгъа барама,
Уяннганлай биягъынлай къалама.

Джарсыуубуз джети кёкге джетеди,
Джерни тогъуз къатына да элтеди…

Джан джаулукъну къысалмайма белиме,
Тансыкъ болуб Къарачайда элиме…

Буйрукъ болуб, ызыбызгъа къайтханбыз,
Тарыгъыуну ташха, таугъа айтханбыз.

Къайтыб келиб, тыбырлагъа киргенбиз,
Бир джашауда эки кере ёлгенбиз.

Дуния бюгюн тургъанлыкъгъа джылтыраб,
Джюрек турад алгъын кибик къалтыраб…

Къум тюзледе къалгъанд мени эгечим,
Ол заманнга салалмазча мен кечим…

Тюшюме да келмейд, ёлюб ол эртде,
Аны джаны учханчады чегетде...

Ол сабийге болгъан эди сегиз джыл,
Дуния джарыкъ болгъанлыкъгъа, азды джыр...

Эсге тюшсе тюзде къырылгъан миллетим,
Барды мени бир джылагъан адетим.

Миллетими ёлгенлерин ким тёлер?
Ала ючюн джыламукъла ким тёгер?

Энди бизде алгъын кибик мал да кёб,
Алгъын кибик кёгюбюз да чууакъ, кёк.

Ма, алай а кёбдю джетишмеген зат:
Алгъын кибик къум тюзледе кюн къызад...

Тансыкъдыла бери анда ёлгенле,
Джуртларына ёмюрлюкге ёгеле.

Тау джуртларын бизни кибик сюйгенле,
Къара ишде тюзде къара кюйгенле.

Бу азабны бизге берген фыргъауун,
Бизни кибик билсе аны татыуун,

Сарнар эди хуна ташха олтуруб,
Таулагъа уа баш урур эд ол туруб...

Бир ёмюр да салмаз анга кечмеклик,
Джерден, Кёкден ол табалмаз сюймеклик.

Мурдар къауум муратына джетелмез,
Джокъду адет, бютеулей а халкъ ёлмез.

Къышлыкълада чалынмагъан ханс ючюн,
Арбазлада урулмагъан харс ючюн,

Ахлуумдан меннге къалгъан къан ючюн,
Бар тёнгекден айырылгъан джан ючюн,

Онтёрт джылны къаран къалгъан джер ючюн,
Джюрегими тараб тургъан джел ючюн,

Мурдарлагъа эте джюз-минг ирият,
Юсюне да къошуб аны минг налат...

Батчаланы Башир.

Онтёрт джылынг онтёрт ёмюрча...

Ноябрны экиси – гюрге кюн –
Миллетими бериячыла сюрген кюн,
Джакъсызлагъа аскерчиле чабхан кюн,
Къарачайны эшиклерин джабхан кюн...

Джыл – минг тогъузджюз къыркъ ючюнчю…
Тау миллетим болгъан эди кёчгюнчю.
Къарачайгъа «сатлыкъ» мухур салдыла,
Мюлкюн, джерин аштапирле алдыла.

Джигитлеринг къазауатда тёге къан,
Тиширыула мал вагонда бере джан.
Ненча сабий ачдан кёбюб къатдыла,
Ненча къартны Итил суугъа атдыла?!

Къазахстаннга, Орта Азиягъа сиз тюшюб:
Сууукълада ашсыз, юйсюз сиз юшюб.
Алан халкъым къум тюзлеге джайылыб,
Эгеч-къарнаш бир-биринден айырылыб.

Кюмюш кямарны гырджыннга джоюб,
Алтын сыргъаны сют ючюн къоюб,
Къыйын чыкъдыгъыз биринчи джазгъа,
Сагъышда, тюшде къайта Кавказгъа.

Джигер Къарачай, терлеб, суу иче:
Кими кюйюз согъа, кими чепкен биче,
Кими чыкъды джазда себерге мамукъ,
Кими тауусулду, тёге джыламукъ...
Онтёрт джылынг ётдю, онтёрт ёмюрча,
Къум тюзледе сен кюйдюнг отда, кёмюрча,
Кюрешгенсе, аямайын санынгы,
Ишлеген бла къалдыргъанса джанынгы.

Къарачайым къайтды майны кюнюнде,
Джангы джашау башлай эски юйюнде,
Тау хауадан солуб, кёкюрек тоялмай,
Къобан сууну ичиб, кёлю толалмай.

Кавказ таула! Сизден айырмасын Аллах!
Сынатмасын энди бизге бир палах!
Къурутмайыкъ тилибизни, тинибизни,
Унутмайыкъ къара гюрге кюнюбюзню!

Хубийланы Мёлек.