Миллетге хайырларын тийириб, кёз илинирге излемеген адамла джашауда кёб тюбейдиле. Аллай адамладыла джашауну ара багъанасы, тутуругъу да. Мен хапарын айтыргъа излеген адам да аллайланы бириди.
Алботланы Идрисни джашы Абукну мен эртдеден бери таныйма. Ол «Красновосточный» совхозда директор болуб ишлегенди. Ишин билген, сёзюне керти, айтханы бла этгени бир-бирин тутхан башчы болгъанына кёбле шагъатлыкъ этерикдиле. Бюгюн анга 78 джылдан атласа да, ол кесини тизимин джюрютген, тири, джарыкъ адам болгъаны бла кёблеге юлгюдю.
Алботланы Абук 1939-чу джыл Къызыл Покун элде кёб башлы юйдегиде туугъанды. Атасы Идрис кесини заманына кёре онглу адамгъа саналгъанды – баш билим алгъанды, араб тилни билгенди, чардагъында уллу библиотекасы болгъанды. Элде биринчи межгитни ол ишлетгенди. Къур’анны иги билгенди, кесин да анда айтылгъаныча джюрютгенди. Абукну анасы Шамшият юйде сабийлеге къарагъанды. Идрис бла Шамшият кеслерини джети сабийлерин Къарачайны бурундан келген ашхы адетлерини тамалында ёсдюргендиле.

Аланы ичинде кесин джюрюте билмей, адебни-намысны бузуб, айыб келтирген болмагъанды. Уллу Ата джурт къазауатны эсине тюшюрюб, Абук былай хапар айтады:
- Къазауатны къалай башланнганы эсимде тюлдю, - дейди Абук Идрисович. - Ол кёзюуде меннге эки джылдан джангы атлагъан эди. Ёзге, 1943-чю джыл ноябрны 2-си эсимде сакъланнганды. Бизни товар вагонлагъа джюклеб, барыбызны да алыб тебрегенлеринде, бу тюрлю сууукъ юйге нек джыйгъандыла, деб акъылыма алай келген эди. Анам айтхан хапарлагъа кёре, НКВД-ны къуллукъчулары аскерчиле бла бизни арбазгъа киргенлеринде, библиотекабызгъа кёзлери илиннген эди. Ала атам бла анама не кийим, не ашарыкъ алыргъа къоймагъан эдиле. Бютеу юйдегибизни бир машинагъа джыйыб, Нарсанада станциягъа элтиб къуйгъан эдиле…
Алботланы юйдегилери Къазах ССР-ни Джамбул областыны Каменка элине тюшедиле. Башы къамиш бла джабылгъан бараклада джашагъан адамла от этерге отун табмай эдиле. Юйдегини ашарыкъ бла баджаргъан а бек къыйын иш эди. Алай а, Идрис кесин ишге берген адам болгъаны себебли колхозда кече да, кюн да урунады. Шамшият абадан сабийлери бла чюгюндюр ёсдюреди, алай бла кеслерин ачлыкъдан-джаланнгачлыкъдан къутхарадыла.
1949-чу джыл, хауасы, сууу джарашмай, миллетге этилген зорлукъну кёлтюралмай, Идрис, ауруб, дуниядан кетеди. Къазахлыла Идрисни юйдегисине болушлукъгъа келедиле. Джууукъ-тенг адамларына къайгъыргъанча, сабийлерине къайгъырадыла. Бир гырджынны, эки этиб, джартысын алагъа бередиле.
- Биринчи школгъа баргъан джылым бюгюн кибик эсимдеди, - деб эсине тюшюреди Абук. - Ол 1947-чи джыл эди, бизни, сабийлени, школда окъутхан устазла барысы да Ленинграддан келген эдиле. Школну директору Иван Николаевич Шерстюк тарихден дерс бере эди. Бизге ол туугъан атабызча къайгъыра эди. Аны юй бийчеси библиотекада ишлей эди, сабийлеге суратлау литератураны теджеб, окъусагъыз, дуниядан хапарлы боллукъсуз, билим сизге керекди, деб, сабийлени библиотекагъа илешдирген эди. Биринчи устазым Софья Ивановна Медведева ёмюрлюкге джюрегиме джазылгъанды. Аны баш иеси бла джашы урушда ауушхан эдиле, дагъыда эки сабийчиги ёлген эдиле. Алай а, ол къыйынлыкъ кёргенликге, джашаугъа ачыулу къарамай эди, кёзлеринде огъурлулукъ, ауазында сабырлыкъ таныла эдиле. Ол бизге былай айтыучан эди: «Сабийле, окъугъуз, билим алыгъыз, къачан болса да, туугъан джуртугъузгъа къайтырыкъсыз, алай болмай, амалы да джокъду».
1957-чи джыл Алботлары Кавказгъа къайтадыла. Ала туугъан эллеринде орналадыла. Хоншу Красный Восток элде джашагъан Инал Каблахов эмда Рамазан Джутов бла Абук Ставрополда эл мюлк институтну зоотехникле хазырлагъан бёлюмюне киреди.
- Институтха киргениме мен бек къууаннган эдим, - дейди Абук. – Атам сау сагъатында: «Красный Востокда джашагъан абазалыла иги адамладыла, мен аланы сынар ючюн къалмагъанма, ала бла шохлукъ джюрют», - деучен эди. Биз ючюбюз да общежитиеде бирге тургъан эдик, бир юйдегини сабийлерича, бир-бирибизге илешген эдик.
Институтну тауусхандан сора, Абукну Актюбин областха баш зоотехник этиб ашырадыла. 1969-чу джыл аны «Красновосточный» совхозгъа директор этедиле. Ол кёзюуде бу мюлк, Гитче Къарачай районда эм къарыусузланы бирине саналгъанды. Алайды да, совхоз сютден, этден, эмда джюн алыудан планларын толтуралмагъанды. Алай бла, ишчилеге да иги джал тёленмегенди. Мюлкню фермаларында, тышындан келген адамла, ат башындан уруннгандыла. Абукга ол кёзюуде 29 джыл болгъанды, бютеу Ставрополь крайда мюлклеге башчылыкъ этгенлени ичинде андан джаш болмагъанды. Районда совхоз эм уллугъа саналгъанды, аны къурамына эки эл киргенди  - Красный Восток бла Къызыл Покун.
Сёзсюз да, джангы директор ишни джангыча къураргъа кереклисин ангылагъанды, кесини иш кюнюн кабинетде тюл, фермалада, къошлада, сабанлада башлагъанды. Адамлагъа джюрек джылыуун къызгъанмай бергенди, ала бла саламлашыб озуб кетмей, джашауларындан, юйдегилеринден хапар соргъанды. Мюлк алагъа не бла болушлукъ этерге боллугъун ачыкълагъанды.
- Адамлагъа къайгъырыу баш орунда болургъа кереклисин биргеме ишлеген джууаблы къуллукъчулагъа сингдирирге кереклисин ангылайма. Ала да аны сезиб, ол джолгъа турадыла. Меннге ол къыйын кюнледе, билек болгъан адамла бюгюн да эсимдедиле: Уллу Ата джурт къазауатны ветеранлары Махтауну юч орденини кавалери Керим Дагулович Бежанов, Ленинни орденини кавалери Тама Джагъафарович Аджибеков, баш ветврач Гараби Асламурзович Аргашоков, Ленинни орденини кавалерлери Биджиланы Адурхайны джашы Мухтар эмда Кунаца Халиковна Какупшева дагъыда башхала.
Ишге толу берилмекликни тамалында джангы техниканы эмда алчы технологияны хайырландырыуну юслери бла уллу сынамлары болгъан адамланы юлгюлерине таяныб, мюлкню болумун аякъ юсюне салыргъа нюзюр этеди джангы башчы. Ол айтханча да болады.
- Бизге берилген планланы толтургъандан да озуб,  «Красновосточный» совхоз районда биринчи оруннга чыгъады. Районну Кёчюучю Къызыл байрагъын талай джылны къолдан ычхындырмай тургъаныбыз да ол затха шагъатлыкъды. Совхозну 3-чю бёлюмю уа, анга Мухамет Мухарбиевич Карданов башчылыкъ эте эди ВЦСПС-ни Кёчюучю Къызыл байрагъына ие болады. 10 джылны ичинде хар джыл сайын къралгъа 1100 тонна гардошдан аслам бериб тургъанбыз. Джыл сайын джерге 600-650 тонна урлукъ гардош атханбыз.
Айхай да, совхозда уруннган адамлагъа бу зат ючюн бюсюреу этерге да унутмагъанды мюлкню башчысы Албот улу.
1978-чи джыл бу мюлкню базасында тау джерчилик бла байламлы Бютеусоюз семинар-кенгеш бардырылгъанды. СССР-ни Эл мюлк министерствосуну усталары, КПСС-ни Ставрополь край комитети мийик багъа бергендиле. Семинар-кенгеш тыйыншлы дараджада бардырылгъаны ючюн Алботланы Абукну КПСС-ни Ставрополь крайкомуну эмда край Советни Хурмет грамоталары бла саугъалагъандыла.
Чалкъычыланы биринчи конкурслары да «Красновосточный» совхозну базасында бардырылгъанды. Элни орта школуну директору Данил Огузов бла бирге Абук сохталадан эки бригада къурагъанды. Бу эки бригада сохта бригадаланы арасында областда эм игиге саналгъанды.
Алботланы Абукну башламчылыгъы бла мал фермалагъа эмда къошлагъа ремонт этерге джораланнган районда биринчи къурулуш бригада да ишлеб башлайды. Наурузбий Лихов бла Мухамед Аджиевни башчылыкълары бла бу къурулуш бригада кесини ишин тындыргъандан сора да башха джумушла бла да кюрешеди. Айтыргъа, бу бригаданы кючю бла Элтаркъачда орта школ заманында ишлениб хайырланыугъа теджеледи. Бу бригаданы келечилери цемент заводну ишлеуге да тыйыншлы юлюш къошадыла. Директор Албот улу адамлагъа тыйыншлысыча къайгъырмаса, сёзсюз да, быллай джетишимле боллукъ тюл эдиле. Алайды да, адамланы кёллерине джетер ючюн, мюлкню башчысы элде эки хамам да ишлетгенди.
- Биз элни ветеранларын хар байрамда алгъышлай эдик, алагъа сый бере эдик, - деб эсине тюшюреди Абук. -  Уллу Хорламны кюнюне алагъа ачха бериб къууандыра эдик. Ол заманда Уллу Ата джурт къазауатны ветеранлары элде 100-ден аслам эдиле. Бюгюнлюкде, ай медет, джангыз Хутов Зуканай Кайсымович къалгъанды. Аны бла бирге, иги ишлегенлени атларын бирер зат бла табыучан эдик. Игилени ичинде эм ашхылагъа (ала уа 20-дан аслам адам эдиле) уллу кърал дараджада саугъа этген эдиле. Ала орденлеге теджелген эдиле. Аланы ичлеринде ийнек саууучула Кунаца Какупшева бла Биджиланы Мухтар, 3-чю бёлюмню управляющийи Мухамет Карданов, ийнек саууучу Тамара Огузова, трактористле Джамал Джутов, Ануар Муртазов, Эдуард Апсов, къойчу Заудин Гукятов дагъыда башхала бар эдиле.
Былайда бир затны да чертерге керекди, къанын-джанын аямай кюрешген мюлк башчыгъа, кърал тыйыншлы сый-махтау да береди. Ол башчылыкъ этген коллектив уллу джетишимлеге ие болгъаны ючюн, Алботланы Абук «Хурмет Белгиси» орден бла саугъаланады. Анга В. И. Ленинни юбилей медалы да бериледи. Эл мюлкде уруннганланы профсоюзларыны обкомуну президиумуну бегими бла аны аты «Урунуу махтауну ленинчи юбилей китабына» джазылады.
Алайды да, Абук 10 джылны «Красновосточный» совхозгъа башчылыкъ этгенди. Андан сора ол тюрлю-тюрлю джерледе ишлегенди. Айтыргъа, районда агропромышленность бирлешликни тамадасыны заместители, баш зоотехниги болуб уруннганды, Джагъада эл Советни председатели болгъанды. Ол элге башчылыкъ этген кёзюуде ары газ тартылгъанды. Джагъа бла Римгорка элледе культура юйлени джангыртханды. Албот улу Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысыны заместители болуб да ишлегенди, экономика бёлюмге башчылыкъ этгенди.
Бюгюнлюкде Алботланы Абук Гитче Къарачай районда АТП-ны кадр бёлюмюню тамадасыды. Ишге толу берилгени бла былайда да сый эмда махтау табханды. «Россияны автомобиль санагъатына 110 джыл» деген медаль бла саугъаланнганды. Албот улуну кърал саугъалары кёбдюле, ол «Махтаулу уруннганы ючюн», «Урунууну ветераны», «СССР-ге – 90 джыл» деген медалланы да иесиди. Анга берилген Хурмет грамотала бла Махтау къагъытланы учу-къыйыры да джокъду. Бюгюнлюкде Абук Гитче Къарачай районда хурметли, сыйлы адамланы бириди.  Аны джашау, иш сынамын ёсюб келген тёлюлеге юлгюге айтадыла, аны оюмуна эс бёлюб тынгылайдыла. Уллу, джарыкъ эмда махтаулу джашау джолну ётген таулу киши, эки уланны ёсдюрюб, джашауну тюз джолуна салгъанды. Бюгюнлюкде сабийлерини, туудукъларыны, миллетни, джамагъатны джетишимлерине къууана, джашау эмда урунуу джолун андан ары да бардырады.
- Мен джашауума разыма, нек десенг, джазыу мени кёб ашхы адамгъа тюбетдиргенди. Мен да бютеу билимими-кючюмю адамлагъа къызгъанмай бергенме, – дейди хурметли таулу киши.
БИДОВ Рубин,
КъЧР-ни махтаулу журналисти, «Абаза» газетни штатдан тышында корреспонденти.
Суратда: (солдан) Тамбийланы Рашид, Гналаны Асият, Алботланы Абук, Хубийланы Гитче, Джубуланы Борис.
 Суратны автор алгъанды.

 
{jcomments}