Мындан алда биз, редакцияда ишлегенле, газетибизни корректору, фахмулу журналист,  огъурлу адам Батчаланы Адейни къызы Лидияны туугъан кюню бла таза джюрекден алгъышлагъан эдик. Айхай да, ишден арымагъан, талмагъан,  миллетини сыйын чыгъаргъан эмда джюрек джылыулары бла тёгерекге къууат салгъан, не къыйын кёзюуде да тёзюмлю бола билген адамланы кёрсенг, учуннган этесе.
Къазауатны джылларында туугъан сабийлени, эшта, джазыулары бирчаракъ болурла - ала туугъан джуртларындан узакъда эс джыйгъандыла, Кавказны сынгар айтыб эшитгендиле. Лида да, атасы Уллу Ата джурт къазауатха кетгенден сора туууб, анасыны къойнунда бир кесек заманны ичинде Къызыл Октябрь элинден Фрунзе областны Быстровский районуну Орловка элине тюшеди. Ол тёлюню сабийликлери адам сукъланырча болмагъанды. Аланы эслеринде татлы сабий сезимле тюл, ачы хапарла сакъланадыла. Аны амалтын ол тёлюню биографиясыны ал тизгинлери «къазауат», «кёчгюнчюлюк» деген сёзледен башланады. Аны айтханым, Лидия да анасыны къойнунда огъуна сюргюнчю болгъанын, аякъ ызлары Азияны исси къумларында къалгъан сабийлигин сагъыныргъа сюймейди.
Орта Азиядан къайтхандан сора, 1958-чи джыл, Лидия джетинчи классны Хасаут-Греческий элде тауусады. Ызы бла Черкесскеде педагогика училищеге окъургъа киреди. 1965-чи джыл аны тауусуб, Зеленчук районда Лесо-Кяфарь элчикде устазлыкъ ишин башлайды. Лидия  школда къуру сохталадан болуб къалмай, аталарындан, аналарындан да кёб бюсюреу табады. Ол анда эки джыл ишлегенден сора билимин ёсдюрюр мурат бла Ставрополь шахарда педагогика институтну география факультетине киреди. Анда окъууун да бардыра, кесини элинде школда иш орун ачылыб, алайгъа, анасыны къатына, джыйылады.
Атасы Адей урушдан къайтмай къалгъанды. Кёблеча, Лидия да ата джылыуну, ата джакъны билмей ёсгенди. Сабийлигинден огъуна ана тилинде окъургъа мадар табмагъанлай, алай а анга талпыгъанын тохтатмагъанлай тургъанды. Алайды да, ол заманда ана тилде чыкъгъан газетни къолуна алгъаны сайын джюрегинде бир тюрлю бир иги умутла, джарыкъ сезимле тууа «бу газетде ишлегенле къаллай адамладыла, кимледиле экен?» деген соруула кюнден кюннге эсин кючлей баргъандыла. Лидия айтхандан, ол джыллада джаш адамлагъа иш табылыб баргъанды: заводла, фабрикала, бирси предприятиеле, сабий садла кёб болгъандыла. Алай болса да Лидияны джюреги ана тилинде чыкъгъан газетге байланнганы себебли анда иш табар мурат этеди.
- Бюгюнча эсимдеди ол заманда «Ленинни байрагъы» газет Акъ Юйде орналыб эди - 1970-чи джыл сентябрны 5-де редакцияны эшиклерин ачханым. Ол заманда газетибизни сыйы бир да уллу эди. Мени билимим джетерми быллай джерде ишлерге, деб уяла кирген эдим, - дейди Лидия. Алай бла институтну 4-чю курсуна кёчгенинде, газетни редакциясына келиб, хапар соргъанды, машинистканы орну бош болгъанын айтханларында, анга бек къууаннганды да, алайда ишлерге джарашханды.
- Былайда меннге бек джарыкъ, джылы тюбеб, ишле да кёр, дегенлеринде, къарачайча кесим сюйгенча уста джаза билмегениме да тартына, алай болса да таукел болдум. Меннге тёзюмлю болуб, билмегеними да юретиб, халатымы да тюзетиб, бирикген фахмулу коллектив мени кесине юйюрсюндюрдю, - дейди Лидия. Алай бла ол машинистка болуб джыл бла джарым чакълы бир ишлегенден сора ана тилни иги теренирек билирге тырмашханы бла, алайдан аны ышаныб, корректор этиб кёчюредиле. Ол ана тилини ариулугъун, байлыгъын, чемерлигин сезеди, анга къуллукъ этиуню башына уллу сыйгъа санайды, алай бла бютеу джашауун кеси сюйген ишге береди.
1957-чи джылдан башлаб, газетибиз джангырыб, джангыдан чыгъыб башлагъан кюнден бюгюннге дери анга уллу къыйын салгъан журналистлени, редакцияны бирси къуллукъчуларыны хазна къалмай, барысыны да творчество джашаулары Лидияны кёз туурасында ётгендиле.
- Олсагъатда редактор Баучуланы Аубекир, кесини гитче къызына айтханча, алай юрете эди джазаргъа: «Окъуучу сюйюб окъурча зат табыб, аны бек «чайнаб» ауузуна салмай, кеси да сагъыш этерча, алай джазаргъа керекди», - деб. Къаджыкъмай иш бла узакъ джолоучулукъдан келиб, ары-бери булджумай, ариу тил бла не ауур статьяны да джазыб бериб, газетни бетин чыгъаргъан корреспондентлерибиз, бирикген коллективибиз бар эди. Аладан юлгю алмай, алача болургъа излемей бир джанында къалай къаллыкъ эдинг? Аланы атларын айтыргъа тыйыншлыды: Чотчаланы Магомет, Джаубаланы Хусей, Лайпанланы Сейит, Кёбекланы Билял, Хубийланы Абу-Хасан, Акъбайланы Азрет дагъыда башхала. Ол онглу корреспондентлеге артда келиб, ала бла бирге ишлеб юреннген джаш устала Мамчуланы Дина, Ёзденланы Якъуб бюгюнлюкде айтылгъан журналистлерибиздиле. Дагъыда къошарым - эки джыл чакълы болады газетибизге башчылыкъ этгенли джангы тамадабыз Ёзденланы Альберт. Аны оноу этгени, къуллукъгъа бериле билгени, коллективни бирикдиргени, хар бирибизге джылы сёзлери бла, керек джерде джарыкълыгъы бла ишге учундура билгени къууандырады. Аллай тамада бла не къыйын ишни да сюйюб тындырады коллектив.
«Бусагъатда мени бла къуллукъ этгенле экиси да тыйыншлы билимлери болгъан, борчларына керти берилиб ишлеген къызладыла», - деб корректор нёгерлери Семенланы Зарема бла Байчораланы Алинаны да бек махтайды ол.
Кесине махтау чакъыра билмеген, башына керексиз сый тартмагъан ашхы шартлары Лидияны адамлыгъы эмда намысы уллу болгъанына шагъатлыкъ этедиле.
Лидия, газетде 10 джылдан аслам заманны штатдан тышында, штатда да 3 джылны корреспондент болуб ишлей, творчествону татыуун ангылагъанды. Лидия  тири, нени да билирге, этерге, юренирге хазыр къыз болгъаны себебли, коллектив аны профсоюз комитетге тамадагъа сайлайды. Кёб джылланы ол культура-джарыкълыкъ ишлеге башчылыкъ этиб да тургъанды.
Ашхыланы, миллет бетибизни чыгъаргъанланы, малчылыкъда урунуб, элине, Джуртуна сый келтирген джигерлени, урушда къан тёкген джигитлени, миллетни тарихинде терен ыз къойгъан акъылманланы юслеринден джазгъанлай тургъанды. 1977-чи джыл ол Польшагъа, Германиягъа барыб келгенинде, «Джолоучуну тефтеринден» («Путевые заметки туриста») деген джарагъан материалланы джазыб «Ленинское знамя» газетде басмалагъан эди. Дагъыда бизни газет окъуучуларыбыз да эслеген болурла, Лидия мода, косметика, миллет ашыбыз-сууубуз, медицина, дарман-дары, юй турмуш, д. а.к. кюнде-кечеде адамлагъа магъанасы болгъан кёб тюрлю темалагъа рубрикаланы бардыргъанлай турады.  Окъуучуладан бюсюреу письмола, телефон бла алгъышла, махтау, сый берген сёзле анга джазгъанлай турадыла. Лидияны энчи ашхы шартларыны дагъыда бирин сагъынмай болмайды, ол кеси болумлу ана болгъаныча, хар неге да лагъым таба билген фахму бла да байды. Алай дегеним, дарман хансладан башлаб, халкъ медицинаны кёб тюрлю лагъымын билгени себебли биз, биргесине ишлегенле, анга кёб кере «ол-бу ауруулагъа не иги джарайды?»  деб, аллына барыучанбыз. Газетге кескин толу ангылатыб джаза билгенича, аллына барсанг да, алай, эринмей, кереклисича дарманны толу джазыб, къолунга тутдуруб къояды.
Ариу халиси, джарашыулугъу, сюйген ишине толу берилмеклиги бла Лидия биргесине ишлегенледен сый, бюсюреу табханлай турады бюгюн да. Алай болса да Лидияны баш иши корректорлукъду. Тышындан къарагъанча болмай, ол бек ауур, джууаблы джумушду. Бачхада ёсюмню аман хансдан тазалагъанча, газетни номерин талай кере «чагалаб» чыгъаргъа керек болады. Лидия кеси айтханлай, корректор бёлюм «газет» деген производствода ОТК-ды, ахыр продукцияны, адам айыб этмезча, базар бет алдырыб чыгъарыу аны бойнундады. Басма джумушлада джангы технологияланы игиден игиси чыгъа, бир къауум процесслени бираз тынчыракъ да этгендиле. Алай болса да ана тил бла кюрешген корректорлагъа уа таблыкъгъа джангы джукъ барды деб билмейбиз. Бюгюн да, алгъынладача, къолгъа къалам алыб, сабырлыгъынга да «таш байлаб», сёзлени бирем-бирем «чёблей» бередиле. Не джашырыу,  журналистле, бирде чийсил материалланы аланы алларына атыб, борчларын тыйыншлы дараджада тындыргъаннга санаб кетиб,  корректорланы ишлерине иш къошадыла. Кимден да иги газетни ол джарсыуларын Лидия биледи.
Газетчилени юч тёлюсю бла ишлерге тюшгенди Лидиягъа. Аланы, артыкъсыз да бек абадан къауумну, хар бирин энчи сагъына, аланы юсюнден да кёб джылы сёз айта, барысына да махтау бериб сёлешеди. «Бюгюн кюнюбюзню да Аллах къызгъанмасын», - дейди Батчаланы Лидия. Шукур эте билиу огъуру болгъан адамны шартыды, джашауума разыма дегенликди.
Заман ёте баргъанлыкъгъа, адам тюрленмейди - ол зат Лидияны юсюнде ариу кёрюнюб турады. Аны джашаугъа сюймеклиги, джарыкълыгъы, ашхы затны кёрсе учуна билмеклиги, миллетине игилик излеую - бу затла анда джылдан джылгъа теренден терен тамыр ие барадыла. Кеси да бюгюннгю коллективге да таб, иги келишеди. Алай дегеним, билген билимин, сынамын джаш корректорлагъа да юретеди. Газетге джаны бек ауруйду, халат кетмесин деб, къайгъыргъанлай турады. Мындан ары да ол энтда коллективи бла ишлерге, ана тилибизде чыкгъан, халкъыбызны атын джюрютген газетибизде кючюн-къарыуун аямай ишлерге таукелленибди.
- Мен насыблыма, ёмюрюмю бир джерде, кесим да бек сюйген ишимде ашырыб барама, - дейди Лидия. - Джалыбыз алай уллу болмагъанлыкъгъа, ёмюрде кёзюм башха бир джукъгъа къарамагъанды, энтда джангыдан джашау джолуму башласам, биягъы джол бла сокъмакъ саллыкъ эдим. Миллетиме къуллукъ этиб, не аз да хайыр келтире эсем, аны насыбха санайма…
Кертиси бла да насыблыды Лидия. Сюйген ишинде, сюйген коллективи бла бирге урунады. Ол кеси да эки баланы ёсдюргенди. Аланы да кесини юсюнде болгъан ашхы шартлагъа: сабырлыкъгъа, намысха, адебге, джашаугъа сюймекликге юретгенди, ана сютю бла сингдиргенди алагъа. Алайды да къызы Людмила КъЧР-ни Урунуу бла социал ёсюмюню министерствосунда Ветеран бёлюмню тамадасыны заместители болуб урунады. Джашы Руслан КъЧР-ни Сайлау комиссиясында ишлегенди.
Батчаланы Лидия кёб джылланы газетде уруннганы ючюн, миллетине халал къуллукъ этгени ючюн талай кере редакцияны, КъЧАО-ну, КъЧР-ни, РФ-ны Культура бла Профсоюз министерстволарындан кёб Хурмет грамота, саугъа бла да саугъаланнганды. 2005-чи джыл «Урунууну ветераны» деген сыйлы ат да берилген эди. 2016-чы джылда уа Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашид Россияны Кюнюн белгилеу байрамны аллы бла къралыбызны эмда республикабызны саугъаларына тыйыншлы болгъан 30 адамны саугъалаб алгъышлагъан эди. Аланы  бири Батчаланы Лидиягъа ол кюн «КъЧР-ни махтаулу журналисти» деген сыйлы ат берилген эди.
Джылла озсала да Батчаланы Лидия джашау джоругъун бузмайды. Алгъынладача, бюгюн да бош заманында китаб окъургъа, табигъатха чыгъаргъа бек сюеди. Заманнга кесин хорлатханладан тюлдю Лидия эгечибиз. Тириди, джарыкъ кёллюдю, бютеу джашауун берген ишине, 47 джылны мындан алдача, сюйюб джюрюйдю. Биз а, коллегабызны туугъан кюню бла алгъышлай, дунияны башында бютеу ашхылыкъланы анга теджейбиз. Ашхы эгечибизни асыл муратлары толсунла, джюрегине къартлыкъ къонмасын, ёмюрю узакъ болсун, туугъанындан-туудукъларындан къууаннганлай джашасын, дейбиз.
 
БОКАЙЛАНЫ Фатима.
 
{jcomments}