Джангы  джылны келгенин    дунияда  кёб миллетле байрамлайдыла. Исса файгъамбар  туугъунчу 46 джылны алгъа башил (январь) айны 1-чи кюню джангы джылны  ал кюню  болгъанын Румну башчысы Гай Юлий Цезарь белгилегенди. Эски румчуланы Янус деб «хар нени  да аллы, башламы» деген магъанасы  болгъан тейрилери болгъанды. Янус деген  тейрини эки бети  болгъанды, бир бети  алгъа, бир  бети  да  артха  къарагъанды.  Ол тейрини  сыйына деб  аталгъанды январь айгъа январь деген  ат.
Джерде  къралланы  кёбюсю Джангы  джылны башил (январь) айны 1-чи кюнюнде,  григориан  орузламагъа  кёре, байрамлайдыла. Джангы джылны  биринчи Шош океанда Кирибати деген  айрымканлада байрамлаб  башлайдыла. Эм ахырында уа, Шош  океанны Мидуэй деген айрымканларында  джашагъан  адамла байрамлаб  бошайдыла. Бир-бир  къраллада Джангы  джылны ай  орузлама (лунный  календарь) бла санаб  байрамлайдыла.

Оруслуланы  Джангы  джыллары
Эресейчилени эм бек сюйген байрамлары Джангы джылды. Эресейде Джангы джылны байрамлау эски джылны эндреуюк (декабрь) айыны 31-ден джангы джылны башил (январь) айыны 14-чю кюнюне дери барады.
XV-чи ёмюрге  дери  Орусда  Джангы  джылны алтотур (март) айны  1-чи  кюнюнде неда  ол  кюнден  узакъ  болмай  бир  кюнде  байрамлагъандыла. 1492-чи джылдан  башлаб, Византиядача,  юлиан  орузламагъа  кёре къыркъаууз (сентябрь) айны 1-чи кюнюнде  байрамлаб башлагъандыла. Аны  юсюнден  XVI-чы ёмюрде  чыкъгъан Париж сёзлюкде («Парижский  словарь») джазылады. Анда джазылгъаннга  кёре  Джангы  джылны атына  оруслула «Первый день в году» дегендиле.
1700-чю джыл  Пётр 1-чини бегими  бла Эресейде (Европаны  башха  къралларындача юлиан  орузламагъа  кёре)   Джангы  джылны башил (январь)  айны  1-чи кюнюнде  байрамлаб  башлагъандыла. 1897-чи джыл никкол (июнь) айны 2-чи кюнюнде  чыкъгъан  законнга  кёре башил (январь) айны  1-чи  кюню  солуу  кюн болгъанды. 1910-чу  джылдан  башлаб Эресейде григориан  орузламагъа  кёре  байрамлаб  башлагъандыла. 1930-чу  джылдан 1947-чи джылгъа  дери башил (январь) айны  1-чи кюню башха  кюнлени  бирича  иш  кюн  болгъанды. 1947-чи джыл  эндреуюк (декабрь) айны 23-де  чыкъгъан  СССР-ни  Баш  Советини   указына  кёре, башил (январь) айны  1-чи кюню  ишге  чыкъмай солугъан, байрам,  кюннге тергелгенди. 1995-чи джыл къыркъаууз (сентябрь) айны 25-де  чыкъгъан законнга  кёре башил (январь)  айны  2-чи кюню да байрам  кюннге саналады. 2012-чи джылны арттотур (апрель) айыны 23-чю  кюнюнде  чыкъгъан  тюзетиулеге  (поправка к статье 112 ТК РФ) кёре, 2013-чю джылдан  башлаб, солуу  кюнлеге  6-8 кюн  къошулгъанды.
Биз  билиб, Къарачай Эресейни  къурамына  киргинчи, бизде Джангы джылны  байрамлагъан  адет  болмагъанды. Бюгюнлюкде къарачайлыланы  кёбюсю Джангы  джылны Эресейни башха  миллетлерича  байрамлайдыла.
Басмагъа хазырлагъан ТОМПАЛАНЫ Алибек.   
 
{jcomments}