2018-чи джыл аууз-герги (октябрь) айны 29-да комсомол къуралгъанлы 100 джыл толады. Бюгюнлюкде ВЛКСМ къуругъанлыкъгъа, аны этген ашхы ишлери, Совет Союзну тарихине къошхан уллу юлюшю ёмюрлеге миллетни эсинде къаллыкъдыла. Келген джолубузну билирге, андан дерс алыргъа къаст этгенлей джашай билсек, ёсюб келген тёлюлеге ёхтемсиниб айтырча кёб зат табарыкъбыз. Комсомол кесини заманында джаш тёлюден къуралгъан бирлешликлени ичинде джер юсюнде эм кючлю, эм онглу болгъанды десек, уллу джангыллыкъ тюлбюз – къайда къыйын болса, къайры атланыргъа керек болса, ол ары терк джетгенди. Комсомолну эм уллу махтауу уа Ата джуртха кертилиги, анга чексиз сюймеклиги болгъанды. Биз бюгюн халкъыбызны белгили адамларыны бири, 1972-чи - 1975-чи джыллада комсомолну Гитче Къарачай райкомуну биринчи секретары болуб ишлеген Каппушланы Шамилни джашы Джашарбекни юсюнден хапар айтыргъа излейбиз.

 Каппуш улу кёб тюрлю джууаблы кърал къуллукъда бет джарыкълы ишлеб келгенди. Ол 2001-чи джылдан бери Къарачай-Черкесияда Промышленниклени, табышлылыкъ иш бла кюрешгенлени, иш бла баджаргъанланы союзуну директоруду. Бу джумушун да махтау бла баджаргъанына шагъатлыкъ этген бир юлгю: Каппушланы Джашарбек Эресейде Промышленниклени эмда табышлылыкъ иш бла кюрешгенлени союзуну баш саугъасына – «Знак РСПП» деген белгиге - ие болгъанды.

Каппушланы Джашарбек, 1969-чу джыл Воронежде технология институтну тауусуб, Кемерово шахарда сют заводха баш технолог болуб джибериледи. Ол заманда институтну тауусхан джаш адамла аланы иш этиб ашыргъан джерлеринде эки джылны ишлерге керек болгъандыла. Алай а юйде анасы кеси болгъаны амалтын сёзюн ангылатыб, Первомайскеде джау-бышлакъ заводха эмда анга къарагъан 12-чи ГПТУ-гъа мастер болуб джарашады.

- Мени анам, кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъын сынагъан бютеу таулу аналача, кёб зарауатлыкъ, джарсыу да чекгенди, - дейди Джашарбек, анасын эсге тюшюрюб. – Уллу Ата джурт къазауатха дери атам Терезе элде колхозну председатели болуб тургъанды. Анама – Джанибекланы Шогъайны къызы Айшатха - 24 джыл, атама да 29 джыл болгъан кёзюуде аланы эки джашлары бла бир къызлары болгъанды. Бу джаш юйдегини насыбын урушну оту къурутханды. Мен атам урушха кетгенден сора туугъанма. Анам къазауатны, кёчкюнчюлюкню къыйынлыкъларындан эки акъыл-балыкъ болмагъан джашчыгъындан айырылады. Атам, уруш чыкъгъанлай, Ата джуртун джаудан къоруулай, фронтха кетиб, башсыз болуб къалады. Кёчгюнчюлюкде миллетибизни урлугъун, ёзегин сакълагъан аналаны алларында барыбыз да борчлубуз, аланы бири мени анам болгъанды…

Ким биледи, анасына къайгъыргъан джаш болуб, Джашарбек, Гитче Къарачайгъа къайтмай, Кемеровода къалса, аны джазыуу башха тюрлю да боллукъ болур эди. Алай а ол элине-джерине джарагъан адам болады, аны алда уллу, джууаблы ишле сакълайдыла.

Тутхан джумушуну эбине тюшюб, джарашыб ишлей тургъанлай, бир кюн аны партияны Гитче Къарачай райкомуна чакъырыб, комсомолну район комитетинде ишлерге тыйыншлы кёргенлерин билдиредиле. Джашарбек, ишин сюйгени себебли, бу джангылыкъгъа уллу къууанмайды, алай а коммунист болгъаны амалтын огъай дерге эркинлиги болмай, айтылгъаннга бой салады.

Алай бла, Каппуш улуну комсомол бла байламлы джашауу башланады. Ол институтда окъугъан джылларында технология факультетни комсомол организациясыны бюросуну члени, факультетни общежитиесини студсоветини председатели болуб тургъанды. Институтда бардырылгъан эмда шахар конференциялада тюрлю-тюрлю темалагъа аталгъан докладла этгенди, кесини оюмун ачыкъ айтханды. Аны 1968-чи джыл Воронеж шахар конференцияда «Дунияда коммунист эмда ишчи партияланы ёсюм джоллары» деген доклады экинчи оруннга чыкъгъанды.

- Институтну парткомуну секретары Новокщенов Дмитрий Сидорович эди, - дейди Джашарбек. – Ол къачан эсе да Ставрополь крайда джашаб, ишлеб кетген эди, меннге джашынача къайгъыра эди. Студентлеге партиягъа кирген бек къыйын эди, мени партиягъа ол кийирген эди. Мен ол заманда партиягъа кириуню магъанасын уллу да ангыламай эдим, алай а, кир дегенинде, аны айтханын этген эдим.

Алайды, Каппуш улуну ВЛКСМ-ни Гитче Къарачай райкомуна экинчи секретарь этиб саладыла. Ол кёзюуге комсомолну райкомуну биринчи секретары Ёзденланы Исмаилны джашы Азрет болады. Аны бёлек замандан Къобан районда партия къуллукъгъа кёчюредиле. Биринчи секретарь этиб да ол кёзюуде иги сынам алгъан Каппушланы Джашарбекни саладыла. Ол джыллада, артдаракъда да комсомолну Гитче Къарачай райкому областда, крайда да эм ашхыланы бирине саналгъанын чертерге тыйыншлыды. Аты иги бла айтылгъан организацияны махтауун андан да ары ёсдюрюрге кереклисин ангылагъан Джашарбек кесин саудан ишге береди.

- Мени аллымда биринчи секретарь болуб тургъан Ёзденланы Азрет акъыллы, эсли эмда билимли адам эди, - дейди Джашарбек. – Аны уллу кёллюлюгю джокъ эди, кука сёзден кери эди, айтыр затын, сабыр сёлешиб, сингдире эди. Аны бла ишлегенле андан кёб затха юреннген эдик. Ай медет, ол джашаудан эртде кетген эди.

Ол заманла тогъузунчу бешджыллыкъны джыллары болгъандыла. ВЛКСМ-ни Ара Комитетини башламчылыгъы бла патриот сезимлени чыныкъдырыугъа уллу эс бёлюннгенди. «Артха къалгъан болмасын», «Усталыгъын эм иги билген», «Бешджыллыкъгъа – ашхы урунуу» дегенча чакъырыула джашауда орун алгъандыла. Районну комсомолчулары Каппуш улуну башчылыгъы бла урунууда танг джетишимлеге ие боладыла. Аланы бир бёлеги социалист эришиуде алчы оруннга чыгъады. Районнга КПСС-ни обкомуну, облисполкомну, облсовпрофну эмда комсомолну обкомуну кёчюучю Къызыл байрагъы бериледи. Комсомолну Гитче Къарачай райкомунда ВЛКСМ-ни АК-ны кёчюучю Къызыл байрагъына да талай кере ие болады. Тогъузунчу бешджыллыкъны эсеблерине кёре, ВЛКСМ-ни АК-ны Эсгериу байрагъы бла да саугъаланады. Алай бла, джюзле бла комсомолчу джашла бла къызла кърал саугъалагъа, айтыргъа, орденлеге, медаллагъа, Хурмет грамоталагъа  тыйыншлы боладыла. 37 комсомолчу ВЛКСМ-ни «Бешджыллыкъны джаш гвардиясы» деген знагы бла саугъаланады.

Аны бла да къалмай, Ставрополь крайда ВЛКСМ-ни эки райкомуну биринчи секретарларына уллу кърал саугъала бериледиле: ВЛКСМ-ни Ипатов райкомуну биринчи секретарын «Хурмет Белгиси» орден бла, комсомолну Гитче Къарачай райкомуну биринчи секретары Каппуш улуну да «Урунууда айырмалыгъы ючюн» деген медаль бла саугъалайдыла.

Джаш адамланы ишге учундурур ючюн, эм иги ишлеген комсомол организацияланы, джаш тёлю коллективлени, комсомолчуланы атларын районну Хурмет къагъытына джазгъандыла. 1972-чи джылдан 1975-чи джылгъа дери районда комсомолчуланы саны 1600-ден аслам адамгъа ёседи.

Джаш адамла урунууну джолуна таукел турурча кёб иш этилгенди районда: «Эм иги сабан сюрген», «Эм иги чалкъычы», «Эм иги суратлау-чемерлик коллектив» дегенча конкурсланы бардырыу адетге киргенди. Бу конкурсланы ичинде халкъ айырыб бек джаратхан къол бла чалкъы чалгъанланы арасында бардырылгъан конкурс болгъанына сейирсинирге да керек тюлдю. Бизни миллет ёмюрледен бери да мал тутуб келгенди, малгъа ашны да гелеу сыртларыбызны, джайлыкъларыбызны къолу бла чалыб этгенди. Бу ишни юсюнде джигер болгъанын да танытыр керекли къалмагъанды.

- Бюгюн кибик эсимдеди, Гитче Къарачай районну комсомолчуларыны башламчылыкълары бла 1972-чи джыл къыркъар (август) айда Къарачай-Черкесияда биринчи кере къол чалкъычыланы конкурсу «Терезе» совхозну джеринде бардырылгъаны. Экинчи джылында, ол ишни джаратыб, КПСС-ни Гитче Къарачай райкому конкурсну бардырыргъа кереклиге санайды. Алай бла, ол, кенг джюрюш алыб, область дараджагъа чыгъады, - деб хапар айтды Каппуш улу.

Иги да дейсе, конкурсха мингле бла адамла къошулгъандыла. Биченлерин чалмай джунчуб тургъан мюлклеге аны юсю бла болушлукъ этилгенди – конкурсантла уа, чалкъы да чалыб, ойнагъан, тепсеген да этиб, ким да сукъланырча байрам къурагъандыла. Эришиулеге районну бютеу урунуу коллективлери баргъандыла. Хар коллективни эришиу командасында 10 адам болгъанды, энчи чалгъанла да джыллары бла беш къауумгъа юлешиннгендиле. Аладан къалгъанла кими чалкъы бла, кими сенек бла кеслерича ишлегендиле. Ала бирден чалкъы ызгъа чыкъсала, бек ариу кёрюннгенди.

- «Схауат» совхозда бардырылгъан аллай конкурсланы бири бютюн да эсимде къалыб кетгенди. Мингле бла адамла – кими эришиуге къошуллукъ, кими да анга джан аурутхан – машиналада чалкъылары бла, алларында эмда ызларындан да ГАИ-ни машиналары Нарсана шахарны ичи бла озуб башладыла, - дейди Джашарбек. – Шахарны адамлары, сейирсиниб, орамлагъа чыгъыб къарай эдиле. Адамла, ишге тюл, байрамгъа баргъанча хал алай эди.

Юлгюге айтылыб тургъанды

Чалкъы чалыу къызыу баргъан кёзюуде КПСС-ни обкомуну биринчи секретары Ф.П. Бурмистров келиб къалады. Кёзю джетген джерни барын да адамла къоллары бла чала тургъанларын кёргенинде, сейир-тамаша болады.

Бурмистров бла Гитче Къарачай районну биринчи секретары Къобанланы Науруз, атлагъа миниб, биргелерине Каппуш улуну да алыб, тёгерекге айланыб чыгъадыла.

- Чалкъы чалыуда биринчи орунну алгъаннга ёчге не берилликди? - деб сорады Бурмистров.

- «Жигули» машина, - деб джууаб бередиле.

- Огъай, биринчи ёчге «Волга» ГАЗ-24 машина берилликди, - дейди обкомну биринчи секретары.

Эм мийик джерге чыгъыб, хорлагъаннга Эресейде эм иги машина бериллигин, къычырыб, барысына да эшитдиредиле.

Айхай да, бу хапарны эшитген чалкъычыла андан да бек къадалыб ишлейдиле. Эришиулеге къошулгъанланы ишлерине багъа берген заманда кёб тюрлю затха къаралгъанды: къаллай бир джерни чалгъанына, хансны къоймай ариу чалгъанына, дюрюлени таб тизилгенлерине.

- Биринчи ёчню Боташланы Асхат алгъан эди, - деб эсине тюшюреди Каппуш улу. – Къара Волга машинасыны номерлери 21-21 эдиле – ол кёб заманны районну джолларында хар кимни кёзлерине илиниб джюрюген эди. Былайда бир затны айтмай къоялмайма. Чалкъычыланы биринчи область конкурсунда Боташ улу «Москвич» машина бла саугъаланнган эди. Ол конкурс, 1974-чю джыл бардырылгъан эди. Гитче Къарачай районну командасы биринчи оруннга ие болгъан эди. Аны бла бирге гитчекъарачайчыла 1-чи, 2-чи, 3-чю эмда 5-чи оруннга чыкъгъан эдиле.

Алайды да, Гитче Къарачай районну комсомол комитети башлагъан бу конкурс къысха заманны ичине область эришиулеге бурулуб, кенг джюрюш алады.

Ашхы ишлери бла бу районну комсомол организациясы атын бютеу Ставрополь крайгъа айтдырады, кеси да крайны комсомол организацияларыны эм игилерини бирине саналады.

Ол джыллада «Ленинский зачёт» деген затха уллу эс бёлюннгенин чертерге керекди. Ол не зат болгъанды? Комсомолчула партия документлени окъургъа, таймаздан кеслерини профессионал билимлерин ёсдюрюрге, ишде, окъууда, аскер къуллукъда, джамагъат ишледе атларын иги бла айтдырыргъа керек болгъандыла. Бу затлада джетишимлеге ие болгъанлары ючюн районну 250 комсомолчусу  ВЛКСМ-ни АК-ны «Ленинский зачёт» деген знагы бла саугъаланнгандыла.

Комсомолну иши таймаздан кёз туурада тургъанды. Бир кере ВЛКСМ-ни АК-ны бригадасы крайгъа келеди. Анга ВЛКСМ-ни АК-ны джууаблы къуллукъчусу Б.М. Чухарёв башчылыкъ этеди. Бригада юч район комсомол организацияны  ишине къарайды – аланы бири Гитче Къарачай район болады.

Москвадан келгенлеге комсомолну край комитетини къурау бёлюмюню тамадасы В.Е. Лесниченко (артда ол КПСС-ни Къарачай-Черкес обкомуну биринчи секретары  болуб тургъанды) да къошулады. Районда ишни баргъанына бригада уллу багъа береди. Алай бла, кёб да турмай, комсомолну район комитетине СССР-ни Баш Советине депутатха комсомолчу къызны сайларгъа эркинлик бериледи – ол «Ючкекен» совхозну ийнек саууучусу, комсомолчу къыз Ёзденланы (Байрамукъланы) Валентина  болады. Артдаракъда аны ВЛКСМ-ни Гитче Къарачай райкомуна штатдан тышында секретарь этиб сайлайдыла.

- ВЛКСМ-ни 17-чи съездине делегат сайлагъыз деб, бизге эркинлик берилгенинде, кертиси бла да, кёлюбюз кёлтюрюлген эди, - деб хапар айтады Каппуш улу. – Ол кёзюуде ол бек уллу сый эмда ышанмакълыкъ эди. Башха миллетни келечиси керек болгъаны себебли, Къызыл Восток элде джашагъан Арова Тамараны сайлагъан эдик.

Сёзсюз да, бу тукъум асыл ишле кеслери алларына этилмегендиле – комсомол башчы кесини комсомолчуларын не джаны бла да алчы болургъа учундура билгенди. Керек болса, энчи юлгю да кёргюзгенди. Анга шагъатлыкъды комсомолну Гитче Къарачай райкомуна саугъагъа ВЛКСМ-ни АК-ны Эсгериу Байрагъы берилгени да, аны биринчи секретары Каппушланы Джашарбекге «Урунууда айырмалыгъы ючюн» деген медалны берилгени да – ары дери неда андан сора аллай зат болмагъанды.

Джашарбекни башчылыгъы бла районну джаш тёлюсюн аскер-патриот иннетде ёсдюрюуге уллу магъана берилгенди. Комсомолну райкомуну къуллукъчулары район аскер комитетлени адамлары бла бирге джаш адамла бла Уллу Ата джурт къазауатны ветеранларыны тюбешиулерин къурагъандыла. Аскер къуллукъгъа атланырны аллы бла джаш адамла терекчикле орнатхандыла. Алагъа ветеранла, гитче джуртугъузну сыйын тюшюрмей, ызыгъызгъа сау-эсен къайтыб келигиз деб, гильзалагъа салыб топуракъ бергендиле.

Аны бла да къалмай, урунуу коллективледе, окъуу заведениеледе аскер махтауну мюйюшлери къуралгъандыла, аскерде къуллукъ этген джашла бла байламлылыкъ джюрютюу адет джюрюгенди.

Ставрополь бла Къарачай-Черкесияны комсомол организациялары Къара тенгиз флотха шефлик этгендиле. Ставрополь крайдан ары баргъан делегацияны къурамында комсомолну Гитче Къарачай райкомуну экинчи секретары Чотчаланы Батдал да болгъанды. Делегация Къара тенгиз флотну штабында, кемелени ичлеринде да кёб зат бла танышханды. Айтыргъа, ол Къара тенгиз флотну баш кемесинде да – «Дзержинский» деген линкорда - болгъанды. Чотча улу комсомолчулагъа андан кёб сейир хапар да алыб келгенди.

Комсомолну джашауу магъаналы эмда сейир саркъгъанды – бир ишден  къол айырыргъа экинчи иш чыгъыб баргъанды. Уллу Хорламны 30-джыллыгъына хазырланыу кенг къулач кереди – эм алгъа аскер-патриот ишни игилендириу чыгъады. Ставрополда ол затла бла байламлы семинар-кенгеш бардырылады.

- Бизни, комсомолну шахар, район комитетлерини биринчи секретарларын, талай районнга элтиб, комсомолчуланы къыйынларына ишленнген эсгертмеле бла шагъырей этедиле, - деб башлады  Каппуш улу. – Ала обелиск маталлы уллу да болмагъан эсгертмеле эдиле, алай а кирсиз, ушагъыулу болгъанлары бла эсингде къалырча эдиле. Ызыбызгъа къайтыб келе, бизде да боллукъду да аллай бир зат ишлерге, деген акъылда тохтадым. Мени атам Уллу Ата джурт къазауатда башсыз болгъанды. Анга эмда аныча мингле бла уруш тюзледен къайтмай къалгъанлагъа аталгъан эсгертмени кереклисине толу ийнандым.

Джашарбек кечени кече узуну эсгертмени ишлеуню сагъышын этиб чыгъады. Эртденбла ишге келгенинде, бюрону членлерине эмда комсомолну райкомуну аппаратыны къуллукъчуларына кёргенин, эшитгенин айтады. Аны бла да къалмай, КПСС-ни райкомуну биринчи секретары Къобан улугъа да хапар айтады эмда эсгертме ишлерге ачха джыйыб башларгъа эркинлик тилейди. Эркинлик табады, алай а Къобан улуну сёз урумундан бу джумуш бек ауур боллугъун сезеди. Аны да ангыларгъа боллукъ эди. Сёз ючюн, районну комсомолчулары мамматлыкълада, ыйых кюнледе ишлеб алгъан ачхалары кеслерине къалмагъанды – аланы ВЛКСМ-ни АК-на ашырыб тургъандыла.

- Мен, сагъыш этиб, комсомолну край комитетини биринчи секретары В. Таличкиннге эсгертме ишлерге излегенибизни, аны амалтын тюшген ачхачыкъны кесибизге къоярын излеб письмо джаздым, - дейди Джашарбек. – Алай а кесим излегенча дженгил тынгылы джууаб табалмадым. Андан сора талай кере аны бла тюбешиб, тамам къоймазлыгъымы ангылагъанында, разылыкъ берди.

Каппуш улу эсгертмеге ачха джыйыб башлагъанында, аны джетишимли боллугъуна кёб адам ийнаннган да болмаз эди. Алай а ол кеси ийнаннганды. Алай бла, Каппуш улу районну бютеу предприятиелерини, мюлклерини башчыларына тюбеб, болумну ангылатыб башлайды, джакълыкъ, ангыламакълыкъ да табады.

Алай бла, къыйын болса да, эсгертмени ишлерге ачха джыйыу башланады. Аны ызы бла проектин джарашдырыу ишге кёзюу джетеди, аны кимге ышаныргъа боллугъуну оноуун этерге керек болады.

- Скульптор Кърымшаухалланы Басханукъну джашы Хамзат болургъа кереклисинде тохтайбыз, – деб хапар айтады Каппуш улу, ётген заманны эсине тюшюрюб. - Аны бла биринчи кере Нальчик шахарда, аны фатарында, тюбешдим. Ол, Къыргъызиядан къайтхандан сора, туугъан джуртунда ишлерге хазыр болгъанын, алай а областны тамадалары аны иш бла баджарыргъа унамай къойгъанларын джюреги къыйналыб айтханы кёзюмден кетмейди. Къабарты-Малкъаргъа кетиб, ол, кёб тюрлю эсгертмени автору болуб, атын кенг белгили этген эди. Аны бла бирге миллетине кеси излегенча джумуш эталмагъанына, сынгар Совет Союзну Джигитлери Къасайланы Осман бла Багъатырланы Харунну бюстлерин салгъандан ары джукъ бла халкъына берилмеклигин билдиралмагъанына къыйнала эди. Ол себебден эсгертмени ишлеуге къыйын къошаргъа таза джюреги бла  разылыгъын билдиреди.

Эсгертмени макетин хазыр этгенден сора, Кърымшаухал улу Гитче Къарачай районнга келиб, аны активи бла тюбешеди. Хар адамны айтханына эс бёлюб тынгылайды, берген сорууларына джууб этеди. Алай бла, макетни, башхаланы оюмларын да эсге алыб, джангыдан джарашдырады.

Каппушланы Джашарбек заказчик, «Микрокомпонент» завод (баш директору Эрикгенланы Шакъман) подрядчик, проектни автору да Кърымшаухалланы Хамзат боладыла.

- Мен бу эсгертмени юсюнде районну комсомолчуларына, скульптор Кърымшаухал улугъа эмда анга болушхан Ю. Хостовгъа, подрядчик Эрикгенланы Шакъманнга бюгюн-бюгече да бек разыма, - дейди Джашарбек. - Бир джумдурукъ болуб кюрешгенибиз себебли, къысха заманны ичине эсгертме хазыр болады.

Алайды да, 1975-чи джыл хычаман (май) айны 9-да уллу къууанч джыйылыу бла, адам да тул-тубан джыйылыб, Ючкекенде Уллу Ата джурт къазауатда ёлгенлеге аталгъан эсгертме ачылады.

 

«Орденли Ставропольеде эки орденли да барды»

Комсомол, не тукъум ишни къолгъа алса да, аны сый бла толтургъанды. Кетген ёмюрню 70-чи джылларында джаш адамлада аскер-патриот сезимлени ёсдюрюу бла байламлы бек кёб иш этилгенди. Аланы бири Кавказ ауушлагъа чыгъыу болгъанды. Аны бла бирге Джигит шахарлагъа эмда совет адамланы этген джигитликлерин белгилеген джерлеге барыу да адетге бурулгъанды. Аны кибик аскер училищелеге кириуге да уллу эс бёлюннгенди.

Алай бла, Гитче Къарачай районну комсомолчулары, Къарачай-Черкес областны бютеу комсомолчуларыча, джай сайын Кавказны белгили Морх эмда Клухор ауушларына чыкъгъандыла. Белгилисича, совет аскерчиле бу ауушлада немчаланы «Эдельвейс» деген айтылыб тургъан аскер бёлеклерини алларын тыйгъандыла. Алайлада джюзле бла къызыл аскерчиле джан бергендиле. Ары чыкъгъан бла да къалмай, алагъа эсгертмеле салгъандыла, митингле бардыргъандыла, келир тёлюлеге чакъырыу этгендиле.

- Тау ауушлагъа чыгъыугъа комсомолчула барыбыз да, уллу байрамгъача, хазырлана эдик, - деб чертеди Джашарбек. - Эки кюннге деб бара эдик. Биринчи кюн спортну кёб тюрлюсюнден эришиуле ёте эдиле, ингирде той-оюн эте эдик. Биринчи оруннга чыкъгъанла экинчи кюн областны башчыларыны, ветеранланы, къонакъланы ызларындан биринчи колоннада бара эдиле. Тюзюн айтсам, ол сый кёбюсюне Гитче Къарачай районну комсомолчуларына берилиучен эди. Арадан кёб заман ётгенликге, ол заманда районубузну атын айтдыргъан, бетин чыгъаргъан комсомолчула эсимден кетмегендиле. Алагъа энтда бир кере сау болугъуз дерим келеди: Бердиланы Магомед хазырлагъан спортсменлеге, Батчаланы Роман башчылыкъ этген «Минги Тау» ансамблни артистлерине, комсомол башчылагъа – Шаманланы Шамилге, Къаракетланы Али-Муратха, Хубийланы Алийге, Тамбийланы Александргъа, Романченко Надеждагъа, Чомаланы Алийге, Физиков Рубиннге.

Быллай комсомолчу джашла бла къызланы кючлеринден комсомолну Гитче Къарачай райкому алчылыкъны къолдан ычхындырмай келгенди.

Джаш тёлюню ёсдюрюуде сохта производство бригадаланы эмда урунуу бла солуу лагерлени магъаналары уллу болгъанды. Аланы юслери бла окъуучула ишлерге юреннгендиле, бир-бирде ала уллуладан артха къалмай уруннгандыла.

- Къызыл Курган элни сохта производство бригадасы Ставрополь крайда эм игилени бири эди, - дейди Джашарбек. – Мен оюм этгеннге кёре, ол ишни школлада джангыртыргъа тыйыншлыды.

Ючкекенде «Микрокомпонент» заводда тёрт мингнге джууукъ адам ишлегенди. Айтыргъа, областны районларыны кёбюсюнде аны филиаллары болгъандыла. «Микрокомпонентни» кесине да, филиалларына да таймаздан кадрла керек болгъанлай тургъандыла. Районда аны амалтын устала хазырлагъан техникумну ачаргъа тыйыншлы кёредиле. Ол кёзюуде ВЛКСМ-ни АК-ны биринчи секретары Е.М. Тяжельников Нарсанада солугъанды. Техникумну ачаргъа андан болушлукъ излеб, Тяжельниковну районнга къонакъгъа чакъырыб, бу ишни бир джанына этерге борч Каппушланы Джашарбек бла Эрикгенланы Шакъманнга салынады.

Айтханларыча, комсомолну Ара комитетни биринчи секретары Евгений Михайловични 168-чи ат заводну Къоян-Балка деген джерине солургъа чакъырабыз. Аны биргесине комсомолну крайкомуну эмда обкомуну биринчи секретарлары В. Михайленко бла Къасайланы Роза да районну тамадалары да келедиле. Сёзден сёз чыгъыб, Гитче Къарачай районда техникумну ачаргъа кереклисине джетедиле. Тяжельников болушургъа къаты сёз береди.

- Ай медет, «Микрокомпонент» бирлешликни ичинде бир-бирлерин ангыламагъанлыкъдан, бу ишге джол берилмей къалгъан эди, - дейди Джашарбек.

Тяжельников чалкъы чалыннган кёзюуде келгени себебли, Къоян-Балканы эмда Къызыл Курганны этеклеринде атха миниб айланнган кёзюуде чалкъычы джыйынланы чала тургъанларын кёргенди.

- Бу къыйын джерледе, тикледе къалай чаладыла? – деб сейирсиннгенди. Каппуш улу, анга артха къалгъан мюлк болмаз ючюн этилгенин да чертиб, чалкъычыланы конкурсларындан толу хапар бергенди.

Кёб да турмай Каппуш улуну партия къуллукъгъа кёчюредиле, алай а комсомолну кёзюулю область конференциясына чакъырадыла. Анда В. Михайленко да болады. Ол: «Джашарбек, сен Тяжельниковгъа чалкъычыланы конкурсларыны юсюнден айтхан хапарны ол, ВЛКСМ-ни АК-ны Пленуму ишин тамамлагъандан сора да, 10 минутну айтыб тургъанды. Комсомолну Гитче Къарачай райкомуну ишин башхалагъа юлгюге келтиргенди», - деб хапар айтханды.

Район комсомол башчыны ишине андан уллу багъа не боллукъду?

Ол джыллада ишлеген комсомол башчылагъа билимден, къураучулукъ болумдан сора да тирилик, ётгюрлюк да керек болгъандыла. 1975-чи джылны аллында Белгород шахарда комсомолну Бютеусоюз семинары-кенгеши бардырылады. Ары ВЛКСМ-ни шахар эмда район комитетлерини биринчи секретарлары чакъырыладыла. Сёз комсомолну Ставрополь крайкомуну секретарына бериледи. Ол Къарачай-Черкесияны атын сагъынмайды. Аны аллында сёлешген Краснодар крайны секретары Адыгеяны комсомол организациясыны юсюнден да талай джылы сёз айтады. Къарачай-Черкесияны делегациясы ол затха бек къыйналады эмда Каппуш улугъа, сёз ал да бир сёлеш, деб тилейди. Ол, сёз алыб, трибунагъа чыгъады.

«Орденли Ставропольеде эки орденли Къарачай-Черкесия да барды», - деб башлайды сёзюн таулу джаш. Ол сёлешиб бошагъанында, олтургъанла иги кесекни харс уруб турадыла. Андан сора аны комсомол тенглери, анга тюбеселе, саламлашырдан алгъа «орденли Ставропольеде эки орденли Къарачай-Черкесия да барды» деучендиле.

Джашлыгъы комсомол джашаугъа бёлениб ётген Каппушланы Джашарбек партияны райкомунда, обкомунда да кёб джууаблы къуллукъда ишлегенди. 1985-чи  джылдан башлаб, 2001-чи джылгъа дери «Римгорка» совхозну директору болуб тургъанды. Районну мюлклеринде алчы болгъаны бла байламлы анга 1991-чи джыл партияны райкомуну эмда райисполкомну кёчюучю Къызыл байрагъы берилгенди. Совет Союз чачылыб, байракъ бериу адет тохтайды – алай бла, ахыр кёчюучю Къызыл байракъ «Римгорка» совхозда къалады.

Каппуш улу 2001-чи джылдан бери Къарачай-Черкес Республиканы Промышленниклерини, табышлылыкъ иш бла кюрешгенлени, иш бла баджаргъанланы союзуну директоруду. Ол Къарачай-Черкесияны махтаулу промышленность къуллукъчусуду, Эресей Федерацияны сыйлы фермериди, кёб тюрлю кърал эмда джамагъат саугъаланы иесиди.

Джашарбек джаш тёлюге не айтыргъа излегенин да чертди: «Бюгюннгю джаш адамла Ата джуртларына керти болсунла, аталарын-аналарын сюйсюнле, миллетлерине билек болсунла. Тиллерин, динлерин билсинле, намысны-адебни тутсунла. Ариу халили, терен билимли болуб, халкъыбызны атын иги бла айтдырсынла. Барыбыз излеген да олду».

 МАМЧУЛАНЫ Дина.

 
{jcomments}