АЙДЖЕК
Джукъу арасында, аязымай, туруб айланыу; джукъу ауруу. (Лунатик, лунатизм).
Айджек адам джукълаб тургъанлай туруб юйде айланыргъа, эшикге чабыб чыгъаргъа, кеси кеси бла сёлеширге, джыларгъа, къычырыргъа да болады.
Сёз эки бёлюмден къуралады.  Ай - луна, джек – чарс, къаралды, джек; джаныуар сыфатлы болуб, бурулуб-бурулуб  учхан джел  тюлкюм. (Силуэт).
Джин, шайтан деген затла бош кёзге илиннген, къоркъгъандан кёрюннген  къуджур сыфатла болгъанларын эсге алсакъ, «джек» джел учхун болгъаны ачыкъды. «Ай» бла  «джек» биригиб,  джукъу аурууу  болгъан адамны халын  туура кёргюзтедиле. «Лунатик» дегенча, айджек деген да къысха, шатык эшитиледи. «Ас-тах» романда Нансил аллай аурууу болгъан къызды. Анда былай айтылады:

«... Нансилни аллай затдан хапары болса, аркъасына ауурлукъ этиучю къара чачын бойнуна къаты чырмаб джатар эди узун кечеледе. Не дегин, билмегеннге! Чачы аркъасына ауурлукъ эте эди да,  эшмелерин андан чулгъай эди бойнуна, бютюн да юйде джумуш этсе, аны къайры атаргъа билмей эди. Огъай, ол тюл эди Нансилни тахсасы. Аны айджеклиги бар эди. Кече джукълаб тургъанлай, туруб, кетиб къалыучу къылыгъы...»  (34).
Башха сёзлюкледе Аймёлек деб да айтадыла.
АЙРЫ ТЁШЕК.
АЙРЫЧЫ.
Бек къарт болуб неда къыяуу болуб, кеси джюрюялмагъан, керегине баралмагъан ауругъанны тюбюне салыучу тёшек. Аллай тёшекни ортасында джатханны кири барырча айрысы (тешиги) болады. Алай бла ауругъаннга къарагъанны ишин тынчыракъ этедиле.
Айры тёшек асламысына джабагъыдан этилгенди. Джабагъы табылмаса, салам салыб да этгендиле. Бир-бирде уа тёшек  джарашдыра да  турмай, саламны кесинден мулджар этиб, юсюне тешикли кийиз салыб, ауругъанны аны юсюне да джатдыргъандыла. Салам кеси саулукъгъа, тазалыкъгъа да иги болгъанды.
Тюбюнге айры тёшек салгъынчы джаша (алгъыш).
Ой, мен сени айры тёшекде кёрейим (къаргъыш).
Адабият чыгъармалада суратлау метафоралада хайырландырылады. «Энди аны  сыннганы, джарасы да бар эселе,  айры тёшекге тюшген болур...».  (Къ. К. «Горда бычакъ», 8 ).
Айрычы, айтылыуу бла айрыдан къурала эсе да, магъанасы башхады, кеси  да ат магъанада тюл, сыфат магъанада келеди. Айрычы эсе да бузукъчу, джарашыусуз, гурмук адам.
Кёб магъаналы  сёздю. Адабият тилде метафора, тенглешдириу магъанада джюрюйдю.
Эки айырылгъан бутакъ,  суу, джол.
 Экиге бёлюннген тау тёппеле, дуппурла арасы.
Айрыбыз десек, джууукълукъну, тенгликни бузулгъанын, арада кёлкъалды болгъанын кёребиз. Айрылыкъ – келишмеулюк, джарашмаулукъ.
АЙСЫН
Джангы сёз.  Джашыртын, сейир, билирге, кёрюрге излеу; бир затны сырын, тахсасын билгинчи, джаны тынмау. (Любопытство).
 – Мен  сени биринчи кере онюч джылымда  кёргенме, - деди Кантинас, джаягъын аны (Аркесни)  кёкюрегине салыб.
– Биринчи джашауумда де, – деб кюлдю Аркес, аны чачын бойнундан кетере. – Сен ол джашауунгда... къарылгъач болур эдинг?  Бизни юйню чардагъында къарылгъач уяла бар эдиле да, къарылгъачла хар джыл сайын келиучен эдиле...
- Огъай, ол кюн мен къозула кюте эдим... Сен а... атлы нёгерлеринг бла озуб баргъанлай, мени кёрюб, тохтадынг...
– Сора уа? - деди Аркес, сабий къызны айтханына игирек тынгылаб, ичинден кюлюр ючюн.
– Атдан тюшдюнг да, къатыма келдинг: «Не сейирлик къызчыкъса!» –  дединг. (Т. А. «Ас-тах»).
Айсын магъанасы болгъан нарт сёзле:
Суугъа кёб къарасанг, ол ёрге баргъанча да кёрюнюр.
Обур кетди, орун къалды.
АЙТЫУ
Айтыу деген сёз бизни ана тилибизде кёб магъананы бирикдиреди: халкъ акъылманлыкъны, иш сынауну, къалапелядан бери айтыла келген джашау турмуш юлгюлени. Айтылгъан сёзлери (термин) иги айныгъан тилледе, сёз ючюн, орус тилде, айтыула кёб тюрлюге юлешинедиле - легенда, предание, сказ, присказка, быль, поговорка, притча, сказание... Биз да халкъ акъылманлыкъны  тюрлюлерин алай айыралсакъ, «айтыу» барысындан да  бек «предание» дегеннге келишеди.
Алай бла айтыу деген  бир  болгъан ишни юсюнден къысха ойлашдырыуду. Акъыл эс алдырыргъа деб къуралгъан  дерсликди.  Къысха болуб, нарт сёзню тутмагъан, узун болуб, сюжети, айтылмагъан таурух, акъыл сёз.