Озгъан ёмюрню алтмышынчы джылларында, поэзиягъа биринчи атлам этгенлени бири, Биджиланы Юнюсню джашы Идрис Терезе элде туугъанды. Сабий къууанчлары къазауатда кюйген, аякълана башлагъан кёзюулеринде да кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын сынагъан тёлюденди. Ата джылыу да кёрмей ёсгенди - ол къазауатдан къайтмай къалгъанды. Къыйын джыллада анасы Супият ёксюзлюк сынатмай къарагъанды.
Идрис окъуб да, ишлеб да бирге башлагъанды, дерге боллукъду. Талай юйдеги Къазахстанны Къурдай районуну Чокбар элине тюшген эдиле. Тогъуз джылында алайда джылкъычылагъа болушуб турады. Артда прицепшик, механизатор болуб ишлей, мюлк да бир затла бере, юйдегиге джараб турады. 1958-чи джыл джуртубузгъа къайтыб, кеслерини Терезе элде тамал саладыла. Джангыдан джашау къураргъа керек эди да, келгенлей окъуб тебрер мадары болмай, артда кечеги школгъа джюрюб, 1964-чю джыл аттестат алыб чыгъады. Билим хар нени да тутуругъу болгъанын ангылагъан джаш, Пятигорскеде тыш къраллы тиллени институтуна кирирге излеген джаш тёлюню хазырлаучу курсуна джюрюб, аны бошайды. Алай а, чыгъармачылыкъ ишге къаны айланнган джаш, Къарачай-Черкес кърал пединститутну филология факультетине заочно окъургъа джарашады. Ол кёзюулеге Гитче Къарачай районда чыкъгъан «Шохлукъ» деген газетде, областны «Ленинни байрагъы» газетинде да назмулары басмаланыб тебреген эдиле.
Институтда баш билим алгъаны бла къалмай, башха санагъатладан да хапарлы болургъа излейди. Сагъыш эте келиб, экономист усталыкъны сайлайды. Москвада эмда Краснодарда аллай курсланы бошайды. Андан сора «Терезе» совхозгъа экономист болуб джарашады. Ол къуллукъда джыйырма джылны ишлейди. Алай а, поэзияны джорукъларын не къадар терен билирге излегени, назмула джазгъаны бир кюнню да тохтамайды. Ол джыллада чыкъгъан джаш джазыучуланы джыйым китабларында басмаланнган затлары бла, аны фахмулу адам болгъанын поэзияны сюйгенле ангылагъан эдиле.
«Атлам» деген биринчи китабы 1977-чи джыл окъуучуланы къолларына тюшдю. Анга джылы тюбедиле, кёбчюлюк информация да эс бёлдю. Аны ызындан «Таулада атлы», «Сют бла къан» деген китаблары чыкъдыла. «Сют бла къанда» назмуланы джартысын къыйын ауруб, кергичге кергенча болуб, орундукъда сыртындан джатыб тургъанлай джазады. «Джазады» десем да, аллай къарыуу болмайды, юйдегисинден адамлагъа айтыб, къагъытха ала тюшюредиле. «Тау тёппелени къарлары» деген тёртюнчю китабы ол керти дуниягъа кетгенден сора басмаланнган эди.
Ал эки китабындан сора, «Идрисни СССР-ни Джазыучуларыны союзуна алыргъа керекди» дегенле кёб болдукъ. Алай а, ол джыллада ары кирген бек къыйын эди. Ючюнчю китабы чыкъгъанлай ол ишни тындырыргъа изледик. Мен, республикада Джазыучуланы союзуну Правлениесини члени, анда къарачай секциягъа да башчылыкъ эте эдим. Ол себебден Москвагъа барлыкъ документлени джарашдырыргъа тюшдю. Джорукъдача хазырладым. Джыйылыуда къараб, къабыл этиб, ара шахаргъа ашырдыкъ. Эки-юч айдан Идрисни Эресейни (СССР чачылгъан эди) Джазыучуларыны союзуна алгъанларын билдирдиле. Кёб турмай удостоверениесин да ийдиле. Анга къууаннганча, кесиме берген сагъатларында да къууаннган болмаз эдим. Экинчи, ючюнчю кюнюнде эсе да, аны да алыб, иш этиб, Терезеге элге бардым. Ары дери да тенгими юйюнде талай кере болгъан эдим. Джатхан бёлмесине кириб, алгъыш сёзле да айтыб, удостоверениесин бердим. Бек къууанды. Иги кесек заманны къатында олтуруб, ушакъ этиб, энтда джокъларгъа сёз бериб, алай кетдим. Хайт деб джарыгъан эди да, ахыр кере кёреме деген акъыл эсиме да келмеген эди. Кёб да турмай ауушханын билдирдиле. 1995-чи джыл аууз-герги (октябрь) айны 12-де, элни джамагъаты, тышындан да кёб адам келиб ахыр джолуна ашырдыкъ, джандетли болсун.
Аны китаблары къарачай юйдегилени асламысында бардыла. Алай болса да бюгюн да бу фахмулу поэтни талай назмусун окъугъуз деб теджейбиз.
Идрис окъуб да, ишлеб да бирге башлагъанды, дерге боллукъду. Талай юйдеги Къазахстанны Къурдай районуну Чокбар элине тюшген эдиле. Тогъуз джылында алайда джылкъычылагъа болушуб турады. Артда прицепшик, механизатор болуб ишлей, мюлк да бир затла бере, юйдегиге джараб турады. 1958-чи джыл джуртубузгъа къайтыб, кеслерини Терезе элде тамал саладыла. Джангыдан джашау къураргъа керек эди да, келгенлей окъуб тебрер мадары болмай, артда кечеги школгъа джюрюб, 1964-чю джыл аттестат алыб чыгъады. Билим хар нени да тутуругъу болгъанын ангылагъан джаш, Пятигорскеде тыш къраллы тиллени институтуна кирирге излеген джаш тёлюню хазырлаучу курсуна джюрюб, аны бошайды. Алай а, чыгъармачылыкъ ишге къаны айланнган джаш, Къарачай-Черкес кърал пединститутну филология факультетине заочно окъургъа джарашады. Ол кёзюулеге Гитче Къарачай районда чыкъгъан «Шохлукъ» деген газетде, областны «Ленинни байрагъы» газетинде да назмулары басмаланыб тебреген эдиле.
Институтда баш билим алгъаны бла къалмай, башха санагъатладан да хапарлы болургъа излейди. Сагъыш эте келиб, экономист усталыкъны сайлайды. Москвада эмда Краснодарда аллай курсланы бошайды. Андан сора «Терезе» совхозгъа экономист болуб джарашады. Ол къуллукъда джыйырма джылны ишлейди. Алай а, поэзияны джорукъларын не къадар терен билирге излегени, назмула джазгъаны бир кюнню да тохтамайды. Ол джыллада чыкъгъан джаш джазыучуланы джыйым китабларында басмаланнган затлары бла, аны фахмулу адам болгъанын поэзияны сюйгенле ангылагъан эдиле.
«Атлам» деген биринчи китабы 1977-чи джыл окъуучуланы къолларына тюшдю. Анга джылы тюбедиле, кёбчюлюк информация да эс бёлдю. Аны ызындан «Таулада атлы», «Сют бла къан» деген китаблары чыкъдыла. «Сют бла къанда» назмуланы джартысын къыйын ауруб, кергичге кергенча болуб, орундукъда сыртындан джатыб тургъанлай джазады. «Джазады» десем да, аллай къарыуу болмайды, юйдегисинден адамлагъа айтыб, къагъытха ала тюшюредиле. «Тау тёппелени къарлары» деген тёртюнчю китабы ол керти дуниягъа кетгенден сора басмаланнган эди.
Ал эки китабындан сора, «Идрисни СССР-ни Джазыучуларыны союзуна алыргъа керекди» дегенле кёб болдукъ. Алай а, ол джыллада ары кирген бек къыйын эди. Ючюнчю китабы чыкъгъанлай ол ишни тындырыргъа изледик. Мен, республикада Джазыучуланы союзуну Правлениесини члени, анда къарачай секциягъа да башчылыкъ эте эдим. Ол себебден Москвагъа барлыкъ документлени джарашдырыргъа тюшдю. Джорукъдача хазырладым. Джыйылыуда къараб, къабыл этиб, ара шахаргъа ашырдыкъ. Эки-юч айдан Идрисни Эресейни (СССР чачылгъан эди) Джазыучуларыны союзуна алгъанларын билдирдиле. Кёб турмай удостоверениесин да ийдиле. Анга къууаннганча, кесиме берген сагъатларында да къууаннган болмаз эдим. Экинчи, ючюнчю кюнюнде эсе да, аны да алыб, иш этиб, Терезеге элге бардым. Ары дери да тенгими юйюнде талай кере болгъан эдим. Джатхан бёлмесине кириб, алгъыш сёзле да айтыб, удостоверениесин бердим. Бек къууанды. Иги кесек заманны къатында олтуруб, ушакъ этиб, энтда джокъларгъа сёз бериб, алай кетдим. Хайт деб джарыгъан эди да, ахыр кере кёреме деген акъыл эсиме да келмеген эди. Кёб да турмай ауушханын билдирдиле. 1995-чи джыл аууз-герги (октябрь) айны 12-де, элни джамагъаты, тышындан да кёб адам келиб ахыр джолуна ашырдыкъ, джандетли болсун.
Аны китаблары къарачай юйдегилени асламысында бардыла. Алай болса да бюгюн да бу фахмулу поэтни талай назмусун окъугъуз деб теджейбиз.
АППАЛАНЫ Билял.
{jcomments}
