Тарихчилени ачыкълагъанларына кёре, къобузну биринчи чыгъаргъан адам немца уста Христиан Буштан болгъанды. Алгъы бурун ол аууз къобуз, ызы бла аны тамалында гыбыт къобуз, андан сора да къобузланы талай тюрлюсюн этгенди.
Башха халкъладан айырылыб, артыкъсыз да бек, Кавказда къобуз къууанчланы джарыгъы бола келгени хакъды. Ансыз бир той, къууанч бардырылмагъанды, таб, бюгюнлюкде да, джашауну джангы излемлерине кёре хар не да бола тургъанлыкъгъа, къобуз согъулгъан тойгъа бир тюрлю сый, багъа бериледи. Аны себебли Кавказда джашагъан халкъланы маданият дуниясында къобуз миллет инструментлени арасында баш орунну алады.
Эресейни Тула, Вятка, Къазан, Саратов дагъыда башха шахарларында къобузну талай тюрлюсюн чыгъара эдиле. Ала кнопкалы, бир тизгинли, эки тизгинли тиеклери болгъан къобузладыла. Арт джыллада уа Армавирде, музыкалы инструментле этиучю фабрикада, аладан да бай къуралгъан къобузланы чыгъарыб тургъандыла. Алай болса да Шимал Кавказда чемер, музыка фахмулары терен, бай болгъан уста адамла келишген къобузланы тюрлю-тюрлюсюн чыгъаргъанлай барадыла.
Алайды да, Псыж элде джашагъан Табулов Мухарби Даутович аллай алтын къоллу, чемер усталаны бириди. Атасы Даут агъач уста болгъанды. Мухарби сабий джылларындан башлаб атасына болуша, аны къолундан чыкъгъан сейир затлагъа эс бёле тургъанды. Андан кёб затха юрене, ахырында агъач уста болгъанды. Ол агъачдан джууукъларына, тенглерине тюрлю-тюрлю затла эте, сынамын ёсдюре баргъанды.
Табулов Мухарби 1949-чу джыл хычаман (май) айны 23-де туугъанды. Псыж элде 1-чи номерли орта школну тауусхандан сора, кёб турмай аскерге чакъырылгъанды. Аны аскерге ашыргъан къууанчда атасыны эгечи Люся, уста къобузчу, уллу той къургъан эди. Не келсин, аны къобузуну къыяуу болгъаны амалтын, бек къыйналыб согъа эди. Ол туугъан адамларындан узакъ кетиб баргъан джашны мыдах этмез ючюн аны билдирирге излемеген эди. Алай болса да, Мухарби сезген эди аны. Люсягъа джангы къобуз алыб саугъа этерге кесине сёз берген эди Мухарби ол кюн. Аскерден юйюне къайтхандан сора, кюнлени биринде, Черкесск шахарда белгили къобуз ишлеучю устагъа – Григорий Апариннге барыб, аны къол ишине талай кере къарагъанды. Григорий Апарин джашны музыкагъа эмда тиекли инструментлеге эс бёлгенин сезиб, аны неден башлаб, къалай толу этерге керекли затларына юретиб тебрегенди. Хар джол сайын огъурлу уста кишини кёргюзгенин дженгил алыб, алай бла андан кёб затха юреннгенди. Ол бир кесек замандан кесини болумуна толу базыб, тиекли къобуз этерге кёлленнгенди. Алай бла, мурат этгенича, биринчи къол ишин - къобузну - Люсягъа саугъа этгенди. Андан сора ол тукъум багъалы саугъаланы эгечлерине, джууукъларына да бериб къууандыргъанды.
Аны усталыгъы элчилерине белгили болгъаны себебли, къобуз бла къалмай, башха сыннган неда эски музыкалы инструментлени джангыртыргъа, ишлетирге келтириб тургъандыла. Алай бла Мухарбини аты республиканы ичинде, аны тышында да белгили болгъанды. Бюгюнлюкде аны къолу бла этилген къобузланы джарыкъ тауушлары къуру бизни республикада болуб къалмай, Эресейни талай джеринде да кёблени къууанчларына къууанч къошханлай турады. Ол огъай эсенг, Турцияда, Австралияда, Иорданияда, Голландияда, Германияда, Сирияда дагъыда башха къраллада да аны къобузлары согъулгъанлай турадыла.
Музыкалы инструментлени этгенинден сора да Мухарбини юсюнден кёб ашхы зат айтыргъа боллукъду. Кимге да джумушун, игилигин джукъдурургъа излеген ашхы шартлары ючюн ол элчилерини, миллетни аллында да сыйгъа, махтаугъа тыйыншлы болуб тургъанды. Ол областны типографиясыны басма цехинде ишин толу баджаргъанлай, биргесине ишлегенледен да бюсюреу табханлай 22 джылны ишлегенди.
Табулов Мухарби юй бийчеси Фаризат бла юч джашны ёсдюргендиле. Ала да аталарыны ол тукъум фахмусуна уллу багъа бериб, сыйлаб тургъанлары себебли, бюгюнлюкде, аны ызын тутадыла. Ай медет, Мухарби Даутович дуниядан кетгенли 12 джыл ётсе да, аны аты, эшта, кёб къобузчуну джюрегине ёмюрлюкге джазылгъанды. Устаны джашау джолу юзюлсе да, аны джарыкъ ызы джукъланмазлыкъ чыракъды. Агъач чемерни усталыкъ джолун аны тамада джашы Мурат къаты тутханлай барады. Ол элчилерини аллында джууаблы къуллугъун (Псыж элни башчысы) тыйыншлы толтура, атасыны аманат ишин да бардырыргъа заман табады. Атасындан юреннген усталыгъы бла хайырлана, Мурат, атасыча, музыкалы инструментлени джангы тюрлюлерин къурай, мындан ары да узакъ джылланы кёблени къууандырлыкъды деб ышанабыз.
Джердисова Ася.
«Абазашта» газет.
