БАЙСОЛТАНЛАНЫ-МУКУШНУ-ТИРМЕНИ, бывш. мельница на р.Чегем у села Булунгу; Байсолтанлары – фам.; Мукуш – и. собств.; тирмен «мельница».

БАЙСОЛТАНЛАРЫ, селище на прав. бер. р. Чегем ниже села Булунгу; Бай- солтанлары – фамилия.

БАЙТАЛ-ЁЛГЕН, балка и местн. в бас. р. Мушт; байтал «кобыла»; ёлген «умереть», «погибнуть».

БАЙТАЛ-ЁЛГЕН-АЯГЪЫ-ЧЕГЕТ/БАЙТАЛ-ЁЛГЕН-АЯГЫ-ЧЕГЕТ/, местн. и лес в окр. аула Къызыл Покун в Малокар. районе; аягъы «устье»; чегет «лес»; байтал «кобыла»; ёлген «погибнуть».

БАЙТАЛ ЧАБХАН, уроч. и река на лев. бер. водохранилища Головное у пос. Московского; байтал «кобыла»; чабхан «скакать».

БАЙТОКЪ/БАЙТОК/, местн. южнее аула Каменномост (Ташкёпюр); Бай- токъ: 1) и. собств., 2) бай «богатый»; токъ «полный», «сытый».

БАЙТОКЪ-БИЧЕНЛИК/БАЙТОК-БИЧЕНЛИК/, сенокосные угодья близ села Бызынгы; биченлик «покос».

Хубийланы Исхакъны джашы Вениамин озгъан джылны ахыр кюнлеринде 70-джыллыкъ юбилейин белгилеген эди. Хубий улу джазыучуду, журналистди, сурат салыучуду, скульпторду, устазды. Нени да билген, неге да къолу джарашхан, фахмулу адамды.

Кёчгюнчюлюкде 1948-чи джыл, Къыбыла Къазахстанны Темирлан элинде туугъанды. Джуртубузгъа къайтхандан сора Морх элде школну, Къарачай шахарда да устазла хазырлагъан институтну сурат салгъан бёлюмюн тауусханды. Урунуу джолун шахарда суратлау школну устазы болуб башлайды. Узаймай аны директор къуллукъгъа саладыла. Алайдан Джарыкълыкъ юйге директор этиб кёчюргендиле, шахарны баш суратчысы къуллукъну да анга бередиле. Джарыкълыкъ юйде «Алания» деген тепсеу-джырлау ансамблни суратлау джаны бла башчысы, солисти да болуб турады. Талай джылдан 5-чи школда къуралгъан интернатха тамада этедиле, кёб турмай школну директору болады. Андан сора да джууаблы къуллукълада ишлейди.

Къарачайда, Малкъарда да «къобузну сёлешдирген» деб сёз джюрюйдю. Алай эм усталагъа, эм фахмулулагъа махтау-сый бере айтхандыла. Аллай къобузчула ёмюрлени узагъына тойланы, башха къууанчланы тамалы болуб келгендиле. Аллахха шукур, энтда бардыла. Аланы бири болгъанды Къазийланы Асланмырзаны джашы Билял. Эртделеде Шимал Кавказда аны атын эшитмеген хазна болмагъанды. Алай а бусагъатда Къабарты-Малкъарда болмаса, башха джерледе аны энчи джашаууну юсюнден, музыка санатыбызгъа къошхан юлюшюню, бюгюн да юлгюге айтылыб тургъаныны юсюнден хазна билмейдиле. Аны амалтын, къарачайлыланы Билял бла шагъырей этерге излейбиз.

Къазийланы Билял 1879-чу джыл Черек районну Коспарты элинде, тууады. Атасы Асланмырза сыбызгъы согъаргъа уста болгъанды. Малларын кюте, таулада айланнган сагъатында джашчыгъын да биргесине джюрютгенди. Артда Билял кеси айтханнга кёре, музыкагъа сюймеклиги сыбызгъы тартыуладан башланнганды. Бир кесек аякълана тебрегенинде уа, къобуз согъулса, джырлагъанланы эшитсе, барыб, алагъа тынгыларгъа талпыб тургъанды. Ол джыллада музыка школланы, училищелени атлары да айтылмай эди, аллай джукъ болса да джюрюб, билим алырча мадары да джокъ эди. Аллах берген фахмусу аланы барын да орнун тутады. Къобузгъа эси кетиб тургъанын ангылаб, ана джанындан джууукъ джетген Атабийланы Хуна юретиб тебрейди. Элде уста къобузчула да бередиле дерс. Къууанчы ичине сыйынмай айланнган кёзюуюнде атасы керти дуниягъа кетеди. Анга асыры къыйналгъандан, узаймай, анасы да ауушады. Уллу эгечи бла къалады. Ёксюз сабий, ол бушууладан сора да, джашауну хынылыгъын сынар ючюн къалмайды, алай болса да къобузгъа сюймеклиги сёнгмейди. Бир джолда хоншуларына киргенлей, терезе тюбюнде къобузну кёрюб къояды. Юйде адам болмайды. Чыдаялмай, къобузну къолуна алыб, шиндикге олтурады. Ол кёзюуде кириб къалады Шаханланы Тауджан, белгили къобузчу. Сабий джунчуйду, алай а Тауджан, ышарыб: «Сокъ», - дейди. Тартыула чыгъарады. Ким юретгенин сорады да, ол да аны юретгенни ауушханын айтады. «Келе тур, энди мен юретейим», - деб ашырады. Юретген да этеди. Артда ол къобузну Билялгъа саугъагъа береди.

Къарачай-Черкесия табигъатыны ариулугъу, магъадан байлыгъы, джаныуарлары, къанатлылары, дарман ханслары бла айтылыб къалмай, фахмулу, билимли адамлары бла да кёб джерледе белгилиди. Аллай атын айтдыргъан джашланы бириди Шаманланы Айдар да.

Джаш болса да фахмулу, болумлу, керек джерде кимге да джараргъа излеген адамды. Сабийлигинде сахнада тепсегенлеге сукълана туруб, аякъ юсюне миннгенден сора «Эльбрус» кърал ансамблге ишге джарашады. Коллектив бла бирге Россияда, тыш къраллада да гастроллада айланыб, уста тепсегени бла кёблени сейирсиндириб турады. Аны тышында да джаш тёлюню маданиятыбызгъа кёллендире, тау тепсеулеге юретгенин къурутмайды. Къарыулу, кючлю джашды, аны бла бирге таукеллиги бла да махтаугъа, сыйгъа тыйыншлы болуб келеди. Сёз ючюн, былтыр тенгизде джууунуб чыгъыб, джагъада къумгъа джатханлай, болушлукъ излеб къычыргъан таууш къулагъына келеди.

Татах  [закадычный]  друг;  дружок.

Татий  прополис.    

Татлыаууз  вежливый, ласковый; сладкоречивый.

Татран  бот.  хрен.

Татхан то же, что  чыпын  тиреу  столб;  подпора, подпорка.

Татым  колория;  1. ~лы  1) питательный, сытный; колорийный  2) сочный.  2. ~сыз  1) несытный, малоколорийный  2) несочный.

Татыран  горчица; ~  орун  горчичница; ~  тузлукъ  солёное  кислое  молоко  с  горчицей  (приправа  к  мясу).

Тауай  уст.  охотник  на  медведя.

Тау  аслан  зоол.  горный  лев.