Элде фельдшер-акушер пунктха башчылыкъ этген адамны джумушу бек кёбдю. Ингирде, арыб, ишден келгенден сора, юйде амалсыз тындырылыргъа керекли джумушладан къол айырыб, энди бир тынчаяйым дегенлей, ким болса да, къол телефон бла сёлешиб, юйде атамы неда анамы тылпыуу тыйылады неда къан басымы уллу болгъанды да тюшюралмайбыз, деселе, ол джолгъа чыгъады…Огъары Мараны фельдшер-акушер пунктуна Мамчуланы Тамара, Хаджи-Мурзаны къызы, башчылыкъ этеди. Ол 8-чи классны Тёбен Марада тауусханды, андан сора Огъары Марагъа джюрюб, орта билим алгъанды. Черкесскеде медицина училищени акушер бёлюмюн 1979-чу джыл бошаб чыкъгъанды. Тамара урунуу джолун Къарачай район больницаны сабий консультация бёлюмюнде башлагъанды. Джазыуун Огъары Марада джашагъан Мамчуланы Окъубну джашы Рамазан бла байлагъандан сора, алайда эки джыл ишлеб, Огъары Мараны фельдшер-акушер пунктуна ишге джарашады.
- Ол заманда элде фельдшер-акушер пунктха Гербекланы Лиза, Къараны къызы, башчылыкъ эте эди. Мен аны бла бирге ишлеб башладым, - деб эсине тюшюреди Тамара. – Лиза ишин билген, элни джамагъатыны джарлылыгъын ангылагъан, деменгили, тири адам эди. Менден да ол затны излей эди.
Ол кёзюуде Марада сабий сад болмагъаны амалтын, Тамара юч сабийи – Джамиля, Джамал эмда Кемал – бир кесек аякъланнгынчы, ишден чыгъыб, юйде турады. 1995-чи джыл ол биягъы ишине къайтады. Гербекланы Лиза бла Тамара бир-бирлерин ангылаб ишлейдиле, элни джамагъатына керекли медицина болушлукъну табдырыргъа кюрешедиле. Ай медет, Лиза, ауруб, ишин къояды.
2000-чи джылдан бери Огъары Мараны фельдшер-акушер пунктуну тамадасы Тамарады. Бюгюнлюкде аны биргесине акушер болуб Долаланы Люба, Азретни къызы; фельдшер болуб Тешеллеуланы Фатима, Рамазанны къызы; сабий медсестра болуб Алчакъланы Зарема, Ахматны къызы ишлейдиле.
Огъары Мараны узунлугъу алты километрди. Ол тёрт тийреден къуралгъанды: Чынар Аягъы, Чирик эли, Орта эли, Огъары къабакъ. Бюгюнлюкде элни ол тийрелери сагъынылгъанлыкъгъа, ала бла тенгликге элни орамларыны атлары да айтыладыла. Сёз ючюн, фельдшер-акушер пункт Мир орамны 55-чи юйюнде орналгъанды. Ары дери ол элни орта школуну тюб этажында болгъанды.
- Элни алгъыннгы башчысы Батрукъланны Рамазанны джашы Хаджи-Мурат ма бу юйню алыб бергенди, - дейди Тамара. - Бу эки этажлы мекямны тюбюнде элни администрациясы орналгъанды. Экинчи этажы фельдшер-акушер пунктха берилгенди. Бери кёчгенли 16-17 джыл болады. Ары дери тургъан джерибиз тар эди, къыйнала эдик. Энди кабинетлерибиз эркин болгъандыла – ала беш бардыла.
Алайды, былайда фельдшер-акушер пунктну тамадасы олтургъан, процедурала этген кабинетледен сора да, сабий, акушер, стоматологну кабинетлери бардыла. Хар ким кесини ишин этеди.
- Бирге ишлеген адамла бир-бирлерин ангыласала, андан уллу насыб джокъду, - дейди Тамара. – Бизде хар ким кесини не этерин биледи, ишин джарсытхан адамгъа былайда орун болмазлыгъы ачыкъды. Эл узун болгъаны амалтын, амалсыз улоу керекди. Былтыр къачда УАЗ машина берилгенди. Аны бла къыйын ауругъанны ингир сагъат 5-ге дери Къарачай район больницагъа элтебиз. Андан сора къыйын ауругъан болуб, район больницагъа элтирге керек болса, биз ары билдиребиз. Андан «Терк болушлукъну» машинасы келиб алыб кетеди. Элде ауругъан адам болса, бизге тынгы джокъду, кечени-кюнню не заманы болса да, анга керекли болушлукъну табдыргъынчы, оруннга кириб джаталлыкъ тюлбюз.
- Тамара, элни стоматологу кимди? Анга элчиле разымыдыла? Сюйюб джюрюймюдюле? – деб сордум.
- Стоматолог Мара Аягъындан келеди. Ол баш, барас, байрым кюнледе, ишлейди. Джылы келген, ишин билген адамды. Бизде ишлегенли экинчи джылы барады. Кеси да бюгюн ишдеди, бусагъат чакъырайым, - деб чыгъыб кетди.
Александр Николаевич Кунчу бла танышдыкъ. Ол да ишини юсюнден бёлек сёз айтды.
- Элни джамагъаты бла шагъырей бола кетгенме, - деди Александр Николаевич.- Тишлерин алдырыргъа, пломба салдырыргъа келедиле. Мен былайда адамны ауузуна протез салырча хазыр этиб, шахаргъа ашырама. Дагъыда, элде къартла джюрюялмагъанла бардыла. Аланы тишлерин алыргъа неда багъаргъа керек болса, юйлерине барыб, джумушларына къарайма – кимини джашы, кимини къызы келиб элтедиле. Тиш ауруу къыйын затды, ол себебден ауруб инджилгеннге терк болушлукъ этерге керекди.
Огъары Марада джашагъан адамланы саны XX-чы ёмюрню ахыр джылларындан башлаб азая барады. Алай болса да, бюгюнлюкде элде сабий сад, джангы клуб, ашхы фельдшер-акушер пункт бардыла. Школну мекямы да аман тюлдю…
Адамлагъа элни мадарларына кёре медицина болушлукъ табдырырча таблыкъ къуралгъанды.
- Биз, адамлагъа гриппден аурумаз ючюн, прививкала этебиз, - дейди Тамара. - Ол къач сайын этиледи. Геппатитден прививкаланы да этиб бошагъанбыз. Бууаладан (дифтериядан), столбнякдан (адамны чабакъ этлерин тартдыргъан ауруу) он джылда бир кере прививка этиледи. Былтыр ол ишни да тындыргъанбыз.
- Элде джашагъан адамланы саулукъларын тинтдириу бла сизге план берилемиди?
- Хар адам хар юч джылдан диспансеризацияны ётерге керекди. Биз направление беребиз, район больницада аланы саулукъларын тинтедиле. Ол бизге план бла берилген борчду. Не сейир эсе да, бизни къарачай миллетибизде саулугъума бир къаратайым деб, ашыкъгъан адам джокъду. Айхай да, саулукъ эм уллу байлыкъ болгъанын ангылаб, сюйюб баргъанла да бардыла, алай а кёбюсюне тилеб, джалыныб ашырабыз.
- Уллу Ата джурт къазауатны ветеранларына айырыб эс бёле болурсуз.
- Айхай да, бёле эдик. Аланы биз да, элни администрациясы да къолубуздан келгенича кёллерин кёлтюрюрге кюреше эдик. Уллу Ата джурт къазауатда уруш этген адам болуб биреулен къалгъан эди да, ол да былтыр дуниясын ауушдургъанды.
- Эсимдеди, кетген ёмюрню 70-чи джылларында Огъары Марада окъугъан сохталаны саны (аланы бир къаууму Тёбен Марадан да келе эдиле) 800-ге джууукъ эди. Бюгюнлюкде элде бир джылгъа ненча сабий тууады.
- 2017-чи джыл Огъары Марада тогъуз сабий туугъанды. 2016-чы джыл он сабий туугъан эди. Кёб болсала, кёб туусала, биз да сюе эдик. Биз сабийле ёсдюрген заманладан эсе, джашаргъа элде бусагъатда тынчыракъды. Айтыргъа, сабийле школда продлёнкагъа къаладыла, алагъа ушхууур бередиле. Аламат сабий садыбыз барды. Адамла малны къаллай бир тутаргъа да эркиндиле. Алай а эл джашаудан эсе миллетни кёбюсю шахар джашауну сайлайды. Элге газ тартылса, иш орунла болсала, болум да тюрленник болур эди.
Тамара элде джашауну иги билген бла бирге элчилени барын да таныйды. Аны танымагъан да джокъду. Дохтур болгъаны себебли, таза хауа адамгъа эм керекли затланы бири болгъанын ариу ангылайды. Ариу таула, джашил чегетле, чокъуракъ суула бла къуршаланнган, дарман хауалы элин бир джерге да ауушдураллыкъ тюлдю.
Ишин сюйген таулу тиширыу бла баш иеси, юч сабийлерине да баш билиб бериб, джашауну кенг джолуна салгъандыла. Аланы сегиз туудукълары да барды. Ала къарт аталарыны юйюне келселе, къарт аналарына берилген Хурмет грамоталагъа къараб, анга ушаргъа излегенлерин джашырмайдыла…
МАРАЛЛАНЫ Ина.
{jcomments}
