КЪУШ КЪОНМАЗ, КЪОШХАСАЛМАЗ

(КРУШИНА ЛОМКАЯ)

Мийиклиги бир метрден джети метрге дери джетген кёкенди. Бир-бир джерледе терекге да саналады. Тёнгегини къабугъу къаралдымыракъды, сыйдамды. Къошхасалмаз талай тюрлю болады.
Бирлерини тёнгеги шатыкды, сыныб кетеди, аны ючюн да айтыла болур къошхасалмаз деб. Бирлерине уа “ич ётдюрюучю” дейдиле. Къалгъан кёкенледен башхалыгъы бу чыгъаналы болмайды, тюклюдю, къабугъу аз къырылса, къызыл къатламы ачылады. Ол белгиле бла да иги танылады. Чапыракълары кёзюулю битедиле, бутакълары къысха зугулдула, къыйырлары тюппе-тюздюле, ууакъ тишчиклери болгъанла да тюбейдиле. Гоккалары алай джарыкъ болмайдыла.

Гокка чапыракълары ичинден акъ, тышындан джашил бетлидиле. Урлукълары, тобча, тёгерекдиле, чапыракъланы къоюнларындан неда чапыракъла битген бууунладан ёседиле. Бишселе къара бетли боладыла, бишгинчи къызыл бетлидиле. Хычаман-никкол айлада чагъады. Урлугъу къыркъаууз айда бишеди. Бишмеген джемиши бек уулуду, сюеги да уулуду. Сакълыкъ керекди.
Къошхасалмаз чегет аралада, кёкенле бла мырды джайлыкълада, ёзен суу джагъалада, къамиш аралада, къара къайын, джерк тереклени ичинде ёседи. Дарманнга къабугъу хайырландырылады, кесин да джаз башында, иги суу тартыб къабукъ кёбген кёзюуде, балта бла, бычакъ бла къобарылыб алынады. Салкъында кебдирилиб джыйылады. Ичи къатханнга, ичи тюз джюрюмегеннге, ичи кёбгеннге, баууру, ашхыны, ичегилери ауругъаннга бир мардада былай берирге боллукъду: 30 грамм къошхасалмаз кёкенни кебдирилиб, ууакъланыб джыйылгъан къабугъундан алыб, 500 миллиграмм суугъа атыб, 15 такъыйкъаны къайнатыб, сууутуб, сюзюб, сюзюлмени барысын да 5-6 кереге бёлюб, бир кюн бла кечеге ичиб бошагъыз. Бу марданы кесигизге джарагъанына кёре, не кёбюрек, не азыракъ этерге да боллукъду.
Кёбюсюне былай да этиледи: 2 уллу къашыкъ бла бирни ууакъланнган къошхасалмазны къабугъундан алыб, 200 миллиграмм къайнагъан суугъа атыб, башын джабыб, бек къайнатмайын, сериуюн отда 30 такъыйкъаны тутуб, сора 15 такъыйкъаны шайча этиб, сууутуб, суу кисей бла сюзюб, 100 миллилитрни кече джатарны аллы бла ичиб джатыгъыз.
Кичиую болгъан ол къабукъдан 200 граммны алыб, 20 такъыйкъаны 5 литр сууда къайнатыб, сюзюб, ол сюзюлмени суу бла уллу тегенеге къуюб, ичине кириб джатсын 20 такъыйкъаны хар кюн сайын. Джети кюнню алай этсе, кичиую къайры кетгенин билмейин къалыр.