КЪУТУРТУУЧУ ХАНС (КРАСАВКА ОБЫКНОВЕННАЯ)


Кёбджыллыкъ, мийиклиги эки метрге джетген бек уулу ёсюмдю. Аны дарманлыгъын XV-чи ёмюрде джазылгъан китаблада да окъургъа боллукъду.
Къутуртуучу хансны баш тамыры базыкъды, кёб башлыды, тыш къабугъу къонгур бетлиди, ичи акъды. Баш тамырдан бир талай базыкъ, ууакъ да тюб тамырла, ёрге да кёб башлы, кёб саптагъайла ёседиле.

Саптагъайла базыкъдыла, суулудула, башыракъларында 3 бутакъгъа айырыладыла да, сенекге ушаш боладыла, чапыракълары кёзюулю, экишер битедиле, хаман да ол эки чапыракъны бири уллуду, бири гитчеди, тунакы-джашил бетлидиле, къыйырлары тюздюле, уллу чапыракъларыны узунлукълары 22, кенгликлери 2 сантиметрди. Гитчелени узунлукълары 7,5 кенгликлери 3,5 сантиметрдиле. Гоккалары бутакъла айырылгъан джерден эмда чапыракъланы къоюнларындан гокка санлада ёседиле, узунлукълары 2,5 - 3,5 сантиметрди. Ала къонгур-кимит бетлидиле, къонгураугъа ушашдыла. Кёгети эки уялыды, джемиши кёб урлукълуду, уллулугъу балийчады. Сууу тунакы-кимит бетлиди. Урлукълары тёгерекдиле, къара бетлидиле. Джемишини татыуу татлыракъ-мыстыды, бютеу хансы да, джемиши да уулудула, артыкъсыз да бек урлугъу уулуду. Никкол-къыркъар (июнь-август) айлада чагъады. Урлукъ элия (июль) айда этеди, ол къыркъар-къыркъаууз (август-сентябрь) айлада бишеди.
Къутуртуучу ханс кийик да ёседи, иш этиб битдирген да этедиле. Чегет къыйырлада, ёзен суу джагъалада, чегет талалада, джол джанлада, чынар, наз терекле кесилген джерледе аслам тюбейди. Дарманнга хансны чапыракъларын, саптагъайын, урлугъун, тамырын да хайырландырадыла. Кёбюсюне чапыракълары бла тамырларын джаратадыла. Чапыракълары никкол-элия (июнь-июль) айлада 3-4 кере да джыйыладыла. Тамыры кюз айлада къазылыб алынады. Чапырагъын да, тамырын да морт, кир этмейин, кебдириб джыйыгъыз. Къутуртуучу хансны ашхынында, ичегилеринде джарасы болгъан, ашхынында мыстысы кёлтюрюлген, ичегисинде сууугъу болуб, ичи иги джюрюмей аурутуб къыйнагъан, ёт къууугъунда, ёт джолларында сууугъу болгъан, джюреги къарыусуз ишлеген, акъылындан тайышхан, мыйы аурууу болгъан, шашыб, башы къысхан адам, аракъыны мардасыз ичиб акъылындан тайышхан, кёз ауруулары болгъан, артыкъсыз да кёзюнде сууугъу болгъан, кёбюсюне кърал этген дарманла бла хайырланыгъыз.
Кеслери джарашдырыб ичерге излегенле да болурла. Къутуртуучу хансны чапыракълары бла 40 градус аракъыны келишиулерин 1:10 этиб, 20 грамм чапыракъ бла 200 миллиграмм аракъыны бир-бирине къошуб, башын джабыб, 10 кюнню тутуб, андан сора 2-3 къат суу кисей бла сюзюб, аны да бир шишагъа къуюб, ол сюзюлмеден 10-шар тамчыдан кюнюне 3 кере ичигиз.
Къутуртуучу хансны чапырагъындан 2 граммны, мынгыланны чапырагъындан 1 граммны, кёбдюрюучюню чапырагъындан 6 граммны алыб, иги къатышдырыб, тютюнню бургъанча, къагъытха буруб, къабындырыб, тютюнню ичгенча ичигиз неда кюйдюрюб, тютюню бла солугъуз. Ол ёпке бууулуб ауругъан аурууугъуз тутса болушурукъду. Къайтарыб айтама, бек уулуду, сакъ болугъуз.

 
{jcomments}