НАУРУЗ ЧЕЧЕК (ПЕРВОЦВЕТ КРУПНОЧАШЕЧНЫЙ)Науруз чечек джайлыкълада, чегетледе, кёкен аралада, ханслы ауушлада, тау этекледе ёседи. Дарманнга ол чакъгъан кёзюуюнде, чапыракъларын, гоккаларын аладыла, кюз айлада баш тамыры бла тюб тамырын джыйыб, ариу, таза джерде кебдириб, сакълайдыла. Шимал Кавказда 15 тюрлюсю тюбейди. Кёбюсю бирча хайырландырылады. Бу китабда мен эки тюрлюсюн джазгъанма: науруз чечек бла джандызны. Науруз чечек арттотур (апрель), хычаман (май), никкол (июнь) айлада чагъады. Аны чабхын аурууу болгъан, кесекле тийген, иги сиялмагъан, хыппырыкъ аталмайын къыйналгъан, джукъусуз адам, ёпкесинде сууугъу болгъан, безгек аурууу болгъан къалай хайырландырыргъа боллугъун да айтайым.
Науруз чечекни ууакъланнган баш-тюб тамырындан 10 граммын алыб, аны юсюне 200 миллилитр къайнагъан исси сууну къуюб, шайча этиб, сууутуб, сора сюзюб, джылылай кюнюне 3-4 кере уллу къашыкъ бла биришер ичигиз. Дагъыда былай этерге боллукъсуз: кебдирилиб джыйылгъан чапыракъларындан 10 граммны алыб, 200 миллилитр къайнай тургъан суугъа атыб, шайча этиб, сууутуб, сюзюб, кече бла кюннге аз-аз уртлаб бошагъыз. Алай хар кюн сайын этигиз. Бир кюн этилген науруз чечек сууну экинчи кюннге къоймагъыз.
МАНДАЛАКЪ (БУТЕНЬ АРОМАТНЫЙ)Кёбджыллыкъ, мийиклиги 2 метрге джетген хансды. Баш тамыры кёнделен ёседи, базыкъды, татымлыды. Тюбюне ууакъ тюб тамырланы джаяды. Баш тамырдан ёсген саптагъайы тюз ёрге чыгъады, къатыды, кёб бутакълыды, бууунларында неда джиклеринде кёберекча кёрюнеди. Саптагъайны акъсылдым ууакъ тюкчюкле джабыб турадыла, артыкъсыз да тюб джанын.
Чапыракълары экишер-ючюшер узун чапыракъ саблада битедиле, джаландыла неда ууакъ тюклери болады, джашил-кёкбетлидиле. Къыйырлары тишлидиле. Гоккалары ууакъладыла, акъдыла, джоппу джыйылыб, кюнлюкге ушайдыла. Мандалакъ ханс элия (июль) айда чагъады. Къыркъаууз (сентябрь) айда урлугъу бишеди. Ол бачхалада, тик къабыргъа джерледе, кёкен аралада кийик ёседи.
Алай а адамла кеслери салыб да битдиредиле. Дарманнга тюб тамырын да, мандалакъларын да чийлей ашайдыла неда ашхыны, ичегилери ауругъанла аракъы бла 1:5 этиб да хайырландырадыла.
{jcomments}
