ТЮРТЮ (БАРБАРИС ОБЫКНОВЕННЫЙ)

Кёб бутакълы кёкенди, мийиклиги 3 метрге джетеди. Тёнгегини да, бутакъларыны да къабугъу алгъа саргъылдым болады, бир кесек уллайгъандан сора кюл-кёксюлдюм бетли болады. Бутакъларында узунлукълары 2 сантиметр болгъан чыгъаналары джемишин джыйгъан сагъатда адамланы къолларына чанчыладыла. Ол чыгъаналы къууушларындан узунлукълары 4 сантиметр болгъан къысха саблары бла чапыракъла ёседиле. Гюллери саппа-сарыдыла, узун гюл саблада битедиле. Эркек урлукълары 6, тиши урлукълары бир боладыла. Джемиши зугулду, джарыкъ къызыл бетлиди, татыуу мыстыды. Хычаман (май) – никкол (июнь) айлада чагъады, урлугъу къыркъаууз (сентябрь)-аууз-герги (октябрь) айлада бишеди. Тюртю чегет къыйырлада, къабыргъа тик джерледе, кёкен аралада, тау этекледе, суу джагъалада ёседи. Бачхалагъа да саладыла. Дарманнга джемиши, чапырагъы, тамыры, къабугъу хайырландырыладыла. Дарманнга барысындан да бек джарагъан чапыракъларыдыла. Тюртю дунияда бек эртделеден бери халкъгъа дарманлыкъ этиб келеди. Аны джемиши суусабны кеседи, ашха ачады, кёлтюрюлген къан басымны тюшюреди. Къабугъу бла тамыры керилген къан тамырланы тарыракъ этедиле, къан келгенни тохтатадыла, ичегилени иги ишлетедиле, къууат бередиле, ётню чыгъарыргъа болушадыла, бауур ауруугъа, ичи ётгеннге да дармандыла. Къанны тохтатыр ючюн, тюртю тамырны къабугъундан бир гитче къашыкъ бла бирни алыб, юсюне 400 миллилитр къайнагъан сууну къуюб, шайча этиб, 4 сагъатны тутуб, сюзюб, 100 миллилитрден кюнюне 4 кере ичигиз. Бурундан, джаш орундан, тиш этден къан келгени болса да джарайды. Тюртюню чапыракъларындан уллу шай къашыкъ бла бирни алыб, анга 200 миллилитр исси сууну къуюб, къанджал сауутну башын джабыб, ичинде сууу къайнай тургъан уллуракъ сауутха салыб, 15 такъыйкъаны иги джылытыб, сора 40 такъыйкъаны башын джабыб, шай этиб къоюб, артда суу кисей бла сюзюб, сюзюлмеден уллу шай къашыкъ бла 4 кере ичигиз, ётюгюз иги джюрюмесе, баууругъузну къыяуу болса. Дагъыда: тюртюню ууакъланнган чапыракълары бла 40 градуслу аракъыны келишиулерин 1:5 этиб хайырланыгъыз. Сёз ючюн, 40 грамм чапыракъны юсюне 200 миллилитр аракъыны къуюб, башын джабыб, эки ыйыкъгъа фатарда бир къарангыракъ джерге салыб къойсагъыз, ол къараууз-къызыл бетли болуб, татыуу да мысты, ариу ийисли боллукъду. Аны суу кисей бла сюзюб, сюзюлмеден 25-30 тамчыны кюнюне юч кере ичигиз.