КЪАЗ АЯКЪ, ТЮЛКЮ АЯКЪ (КАЛГАН ДИКИЙ)
Кёбджыллыкъ, алай уллу болмагъан, мийиклиги 30-50 сантиметрге джетген хансды. Бизни джерледе аны 5 тюрлюсю тюбейди, киштик аякъ, къаз аякъ, джайылма, тик ёсген, мырдыда ёсген да, дейдиле. Огъары джаны кёб башлыды, джерде кенделен ёседи, агъашча бек къатыды, ауурду, тыш кёрюнюшю къараракъ-къонгурду, ичи джангы къазылгъан сагъатда джарыкъ-къызыл бетлиди, кебдирилсе, къызыл-къонгур бетли болады.
Баш тамырны узунлугъу 2-10, базыкълыгъы да 3 сантиметрге джетеди. Андан саптагъайла ёседиле, кёб бутакълыдыла, аланы тёппелери гоккалыдыла. Тюб чапыракълары саблада ёседиле, кеслери да ханс чакъгъан кёзюуде къуу болуб къаладыла. Урлугъу гаккы тюрсюнлюдю, къонгур бетлиди. Тюлкю аякъ джай айлада чагъыб турады. Урлугъу къыркъар-къыркъаууз (август-сентябрь) айлада бишеди. Бу ханс джайлыкълада, тикледе, кёкен аралада, тау этекледе, чегет талалада, юй джанлада, ёзен суу джагъалада ёседи. Баш тамыры кёбюсюне къой-тууар терилеге эмен ичирирге, эрик ашатыргъа, къумачны къызыл бояргъа хайырландырылады.
Дарманнга да баш тамырын джюрютедиле. Ол толу къуу болгъунчу, къазылыб алынады, ачыкъ хауада неда хауа эркин джюрюген салкъында кебдириб джыяргъа керекди. Ыхтауда 50-60 градус иссиликде да этерге боллукъду алай. Кеси да тюб чапыракълары ёсген кёзюуде джыйылады. Тюлкю аякъны баш тамыры ашхыныны, ичегилерини сууугъу болгъаннга, ичи ётгеннге, ичинден къанлы, иринли къабукъ хырыу келгеннге, ашхынында джарасы болгъаннга, ашхынындан, ёпкесинден, джаш орнундан къан келгеннге, бу халда буюрадыла.
Уллу шай къашыкъ бла бир ууакъланнган тюлкю къуйрукъну баш тамырындан алыб, 200 миллилитр къайнагъан сууну аны юсюне къуюб, джарым сагъатны къайнатыб, 2 сагъатны шайча башын джабыб, андан сора сюзюб, сюзюлмеден уллу шай къашыкъ бла биришерни ашардан 30 такъыйкъаны алгъа кюнюне 4 кере ичигиз. Терисинде кюйгени, чапыргъаны, битгени болгъан, кесилген джарасы, джарылгъаны болгъан андан
мелте этигиз. Алай болмаса, быллай джакъма этиб джагъыгъыз: уллу шай къашыкъ бла бир баш тамырны 200 грамм сары джау бла бирге 5 такъыйкъаны къайнатыб, ариу къалын къумач бла юсюгюзге да джагъыгъыз.
