Тёгерегиндегилеге джараргъа тырмашыу адам улуну эм ашхы шартларыны бириди. Ауруу кючлеб тургъан адамны ёлюмден къалдыра, аны саулугъун ызына къайтаргъан артыкъ да бюсюреулю ишди. Аны ючюн болур бурундан бери да чыкъгъан неда сыннган сюеклени орунларына келишдириб салыучу, балхам этиб, тюрлю-тюрлю аурууланы хорлаучу усталаны миллетни ичинде  уллу сыйлары болгъаны.

Ма аллай ашхы адамланы бири болгъанды халкъны аурууну тузагъындан къутхара, 50 джылдан аслам заманны медицинагъа толу берилиб ишлеген Алийланы Умарны джашы Шамил. Ол 1928-чи джыл Нарсанада туугъанды. Алийланы  Умарны юйдегиси да, халкъы бла бирге сюргюн болуб, Къыргъыз ССР-ге тюшеди. Шамил орта школну анда тауусады. Ол джыл огъуна Алма-Ата шахарда медицина институтха кириб, аны бошагъандан сора,  1951-чи джыл, Талас областны ара больницасында ишлеб башлайды. 1952-чи джыл а, Шамилни Фрунзе шахаргъа  иедиле да, анда сайлагъан  усталыгъыны  хакъындан 6-айлыкъ курсланы бошаб къайтады. Ол заманда хирургланы илму обществоларына киреди.

Андан сора аланы джыйылыуларына таймаздан къошулуб  турады. Хирург болуб  ишлей, баш  ишин  патологоанатомну джумушу бла байламлы бардырады. Алай этгени уа  ашхын, ичеги, холецистэктомия, струмектомия аурууланы билирге, аланы къоратыр ючюн а адамны джарыуну эбине терк  юренирге болушханды. Аны тышында адамны баш сюегине, джаш орнуна узалыргъа, дагъыда бир къауум ич аурууланы бычакъны кючю бла онгларгъа джарагъанды. Шамилни адамлагъа бек джан аурутуб къарагъанын, уллу фахмусу, билими болгъанын кёрюб, аны ол больницада  хирургия бёлюмге тамада этедиле, «Областны баш хирургу»  атны бередиле. Ауруб келгенле да Шамилни къолуна тюшерге излегенлерин, аны усталыгъына базгъанларын ачыкъ билдириб турадыла. «Советская Киргизия» газетде (№ 22 (8874) 26 январь. 1958 джыл) Д. Шандалов бла Г. Степанов джазгъан статьяда Шамилни этген тирилигине юлгюле кёбдюле. Операция ётюб, врач да джараны тигиб бошагъандан сора, Елизавета М. (ауругъан) къарыусуз болуб къалады. Джюрегини тебиую джокъгъа джетиб, эти-териси агъарыб, суууб тебрейди. Терк огъуна аны къанын ауушдурургъа керек болады. Ол тёгерекде ючюнчю группалы къаны болгъан донор  табылмайды. Аллай къыйын болумда Шамил, эс ташламай: «Къан къуяргъа керек затланы хазырлагъыз, мени къаным керекли группаданды», - дейди. Алай бла джангы къуюлгъан 300 грамм джылы къан Елизаветаны джашаугъа къайтарады... Бир джолда, къачхы кечелени биринде, больницагъа радиотелефонограмма болады. Анда: «Геология-тахсаны ишчиси къайда эсе да бир тау ёзенде къаты ауруб турады. Анга хирургну болушлугъу керекди», - деб айтылады. Олсагъатлай огъуна, керекли затларын чемоданчыкъгъа джыйыб, Шамил 3400 метр мийикликде ауушла таба джол тутады. Геологла тургъан лагерге джетгенден сора, бир кесек эс джыйыб, джарсыгъаннга операция этеди. Ишин тындырыб, бир бёлек сагъатны да ауругъанны къатында ашырыб, аны халын иги кёргенинде, алайдагъы медицина къуллукъчу билирге  керекли  затладан да бир талайын айтыб, юретиб, ызына къайтады.

Кавказда да Шамил макъа аурууну тинтиуюн къоймайды. Ол кёзюуде, 1958-чи джыл, Къарачай шахарда районну ара больницасыны баш врачы болуб, анда хирургия бёлюмге тамадалыкъ этгенди. 1961-чи джыл анга Ставрополда биринчи категорияны бергендиле. Делегат болуб Ленинградда, Москвада, Саратовда, Шимал Кавказны шахарларында хирургланы джыйылыуларына кёб кере къошулгъанды, докладла этиб тургъанды. Ары дери уа (1960-чы джыл) Ленинградда, академик Ф.Г. Угловну клиникасында, кёкюрек аурууладан специализацияны ётеди. 1962-чи джылда да Москвада академик Л.К. Богушаны клиникасында ёпке ауруула бла байламлы резекция хирургияны хакъындан билимин ёсдюргенди. 1962-чи-1966-чы джыллада Ставрополдагъы медицина институтда (ишинден бёлюнмегенлей) аспирантурада окъуб, кандидат диссертациясын да Ленинградда джакълаб къайтады. Андан сора тау джерледе хауа болумну саулукъгъа хайырлылыгъын джаратыб, ишлеген больницасында ёпке ауруудан бакъгъан бёлюм къурайды. Анда, крайда, биринчи кере болуб, туберкулёздан ауругъанлагъа операция этиб башлайды. Ол джангылыкъны юсюнден хапар басмагъа чыкъгъанында, Шамил областны саулукъ сакълау бёлюмюнден энчи бюсюреу табады. Ишинде ишлей тургъанлай,  КъЧКъПИ-да  дерcле бериб да тургъанды. Къобан Башы  леплазорийде 10 джылны ичинде къурт ауруудан (проказадан) ауругъанлагъа операция этгенди. Аны юсюне да декортикация, невролиз дегенча нерва ауруулагъа да операция этерге тюзелгенди...

Шамилни джашау  эмда урунуу джоллары байдыла. Ол алада джетишимли  болгъаныча, джарсыулу болумгъа да тюше тургъанды. Эм ауур тийгени уа, юй бийчеси Лаураны ауушханы болгъанды. Аналарындан сабийлей огъуна ёксюз къалгъан къызчыгъы бла джашчыгъын, Мария бла Алийни, ёсдюрюб, аякъ юсюне салыу бла сюйген ишине толу берилиу болгъандыла аны джюрек джарсыуундан кечинмеги.

1998-чи джыл Москвада РМАПО-да (алгъыннгы ЦИУ) билимин ёсдюрюб, усталыгъында баш категорияны да алгъанды. Арт джыллада хирургланы джыйылыуларыны биринде  Шамилни Хирургланы  ассоциацияларына сыйлы член этедиле, кесин да урунуу джолда 50-джыллыгъы бла алгъышлайдыла.

Шамилни джашы бла къызы, уллу билим алыб, джашауда тыйыншлы орунлу болгъандыла. Къызы Мария, Лумумба атлы халкъла арасы университетни тауусуб, врач-психиатр болуб ишлейди. Джашы Алий да университетни тарих факультетин бошагъанды, билимин андан ары да ёсдюргенди, устазды…

Шамил, миллетибизни джарыкъ джулдузларыны бири болуб, халкъыбызны бай тарихине тюшгенди, ауушханды (джандетли болсун).

 Созарукъланы Норий.

 
{jcomments}