ТЫХТЕН, КЪАЯ СОХАН, АЙЮ СОХАН (ЧЕРЕМША)

Кийик ёсген, кёбджыллыкъ, мийиклиги 60 сантиметрге джетген хансды. Бизде тыхтеннге къая сохан, айю сохан, айю сарысмакъ деб, тюрлю-тюрлю айтадыла. Аны тюб соханындан башланнган саптагъайы чапыракъсызды, ёрге ёседи. Тюз тёппесинде гюл джоппусу кюнлюкге ушашды.

Гюллери акъдыла, кеслери да узун гокка саблада битедиле. Тыхтен хычаман (май) айда чагъады, урлукъ этгенлей, бютеу да ханс къуу болуб башлайды. Джайлыкълада, тик, къабыргъа джерледе, чегет къыйырлада, талалада, сыртлада ёседи. Аны дарманлыгъы талай ёмюрледен бери белгилиди. Мисирчиле фараонланы заманларындан ол сарысмакъны бек сыйлы хансха санаб, дженгил чиримегенлери ючюн, бу ханс бла хант этиб тургъандыла.

Римчиле ашхынны, къанны тазалаучу хансха санаб хайырланнгандыла, сарысмакъ орнуна да джюрютгендиле, хантха санагъандыла. Тюб соханы, чапыракълары, саптагъайы - барысы да чийлей, тузланыб да ашалады.

Тыхтенни къан тамырларында туз тюйюмчеклери, сууалчанлары, джукъгъан ауруулары болгъанла ашасынла. Кёбюсюне ашха ачаргъа, ашхынны, ичегилени безлерин ишлетирге деб да къабадыла.

Иги, джылы джаз болса, хычаман айны аллында саптагъайы кесилиб джыйылады, тюб соханы къазылыб алынады. Не келсин, мынга иги эс бёлюнмейди, кёзюуюнде айланыб, джыйыб, аз адам хайырландырады. Аурумай эсегиз да, дарман орнуна керек тюл эсе да, хантны ашагъанча, сютбашы бла, айран бла ашагъыз, хайыры саулукъгъа чексизди.