Ким къайда ишлесе, къайда джашаса да ана тил адамны джол нёгериди, дагъаныды.

Черкесскени орта билим берген школларыны ол дерследен устазлары аны толу ангылайдыла, ишлерин да анга кёре къураргъа кюрешедиле. Ана тилни билирге излеген сабийле аслам бола баргъанлары да бу айтханыма шагъатды. Сёз ючюн, 2014-чю - 2015-чи окъуу джыллада аллай дерслеге джюрюген къарачай сабийле 3428 болгъан эселе, 2018-чи - 2019-чу джыллада ол сан 4500-ге джетгенди. Саулай да алыб айтсакъ, шахарда сохталадан ана тил дерслеге джюрюгенле 81 процент бардыла. Къалгъанла уа, аталары-аналары бир миллетден болмагъан сабийле, бюгюнлюкде орус тилде тохтаб турадыла. Ана тилле бла адабиятны 78 устаз окъутады. Кёбюсюню баш билимлери барды, къалгъанла да орта усталыкъ билим алгъанла, артда сынамларын ёсдюрген адамладыла.

  Школланы дерслик китабла, пособиеле бла баджарыргъа кюрешебиз. Алагъа бу окъуу джылда 313927,54 сом джоюлгъанды. Алай а ала бир-бир класслагъа алкъын толу джетишмейдиле. Бу магъаналы ишде болушлукъ этгенле да бардыла. Айтыргъа, «Алашара» абаза джамагъат организация сабийлеге ана тилде къара танытыргъа джораланнган 470 китабны алайлай бергенди. Аны кибик, Акъбайланы Мудалифни джашы Харун школ библиотекалагъа къарачай тилде «Азбука» китабладан къыркъны саугъа этгенди. Методика кабинетлени юслери бла ана тил бла адабиятдан керекли программала этилгендиле. Былайда бир затны айырыб чертерге керекди: биринчи классха келген сабийлени кёбюсю орус тилни иги биледиле да, ана тиллеге тыш кърал тиллегеча къарайдыла. Бизге да дерслени анга кёре къураргъа тюшеди. Сёз ючюн, ана тилни окъутхан сагъатда амалсыздан орус тилни анга дагъан этебиз. Атала-анала ана тилге юретмегенлери сабийлеге да, бизге да чырмау болады.

    Школлада ана тилни кабинетлери бардыла. Аланы къайсы бирин да компьютерле, башха техника, керекли материалла бла баджарыргъа кюрешгендиле. 2015-чи - 2016-чы окъуу джыл республикада «Лучший кабинет родного языка» деб конкурс болгъан эди. Анга хазырланнган сагъатда, юч школдан къалгъанла, не джаны бла да джарашдыргъан эдиле. Андан бери да керекли затланы алыб турадыла.

Хар джыл сайын ана тиллени олимпиадасы болады. Школланы кеслеринде 800, шахар дараджада 300 сохта къошулгъан эдиле бу бара тургъан окъуу джыл. Эришиуледе абаза тилден 11-чи, къарачай тилден 5-чи бла 17-чи, черкес тилден да 9-чу номерли школла хорлагъан эдиле. Дагъыда алты школ экинчи, ючюнчю орунлагъа тыйыншлы болгъан эдиле. Черкесскени командасы республикада ючюнчю орунну алгъанды. Быллай затлада бизни артыкъ да къууандыргъан сабийлени бек тырмашханларыды. Ол огъай, баш кърал экзаменлеге ана тилни да къошаргъа излеген окъуучула бусагъатда асламдыла. 2015-чи - 2016-чы окъуу джыл джангыз бир сохта болгъан эди. Андан сора джылда уа 28-и ОГЭ бердиле. Бу джол да бардыла аны сайлагъанла.

Ана тил бла адабиятдан билимлерин ёсдюрюуде дерследен сора этилген ишле да бек джарайдыла. Ол ишлени тамалында ана тиллени кюнлери, ыйыкълары, декадалары, библиотекалагъа джюрюу, конкурсла  шахарны школ джашауунда уллу орун алыб тебрегендиле. Бир-бир школлада бу зат бла ишлеген кружокланы да иги сынамлары бардыла. Аллайланы ачыкълаб, башха школланы директорлары да ол сынамланы кеслеринде джаяргъа тыйыншлы болгъанларын ангылатабыз.

Устазны къаллай сыйы болгъанына да эс бёлмей къоймайдыла сохтала. Аны биз да унутмайбыз. Махтарчала кёбдюле да, биз да махтаб, окъуучула да эшитирча баямлар ючюн къалмайбыз. Аны тышында да, хар джылда бир кере «Лучший учитель родного языка» деб шахар дараджада конкурс къурайбыз. Озгъан эки окъуу джылда хорлагъан эки устазыбызны бири республикада эришиуледе да хорлагъанды, экинчи устаз да ёчлю оруннга тыйыншлы болгъанды. Черкесск шахардан устазла бла сохтала ана тиллеге аталгъан регионал семинарла бла конференциялагъа да баргъанлай турадыла. Былача баджарылгъан затланы энтда тизерге боллукъду. Алай а бу бек джууаблы ишди. Кюрешир ючюн къалмайбыз. Алай болса да, хар нени да тыйыншлысыча тындыргъанбыз, деб айталлыкъ тюлме. Къалайда не кемлик болгъанын билебиз. Аланы мындан ары къората барлыкъбыз.

Статьямы аягъында, ана тиллеге эс бёле, бизни хар иги башламыбызда болушханлары ючюн КъЧР-ни Окъуу бла илму министерствосуна эмда миллетлени джамагъат организацияларына разылыгъымы билдиреме.

АГИРБОВА Хаджат,

Черкесск шахарда окъуу бёлюмню тамадасы.