Спортда, илмуда, урунууда, Къоруулау Кючледе, сахнада фахмуларын танытыб, уллу джетишимле этиб, республикабызны атын айтдыргъан адамларыбыз аз тюлдюле. Джылдан джылгъа аланы тизимине джангы атла къошула, саны ёсе барады. Ол затлагъа бизни, айхай да, кёлюбюз кёлтюрюледи, джюрегибиз къууанады, ала бла ёхтемленебиз. Артыкъсыз да бек джаш адамланы джетишимле этгенлерин эшитсек, бек къууанабыз. Аллай адамланы бириди Къарданик стансени 1-чи номерли орта школуну сохтасы Ижаланы Мадина.
Былтыр декабрь айда Къарачай-Черкес Республикадан юч сохта къызчыкъ Москва шахарда «Умники и умницы» деген Бютеуроссия телевизион гуманитар олимпиаданы финалыны тёртюнчю этапына къошулгъан эдиле. Ары дери ала, джылны ичинде республиканы дараджасында бардырылгъан тюрлю-тюрлю школ олимпиадалагъа къошулуб, алада алчы орунлагъа ие болуб, билимлерин андан ары да сынаргъа таукелликлерин танытхан эдиле.
Ижаланы Ахматны къызы Мадина ол эришиуледе финалны тёртюнчю этапына чыгъар ючюн къаллай къыйын джолланы ётгенини эмда мындан ары муратларыны юсюнден бизге хапар айтды.
- Москвагъа бизни республикадан ючёулен болуб баргъан эдик: мен, Черкесскеде 9-чу номерли гимназияны окъуучусу Гонова Лия, Первомайское элде 6-чы номерли орта школну сохтасы Тураханова Азиза. Былтыр Москвагъа барыб, былай тюшгенлей, биз, ючюбюз да, биринчи кюнледе огъуна репетицияны этерге керек эдик. Аны да этиб, эришиулеге толу хазырландыкъ. «Умники и умницы» деген телебериуню бардыргъан профессор Юрий Павлович Вяземский бютеу Россияны регионларындан сайланыб келген сабийлени арасындан бирер адамны айырыб чёб атаргъа чыгъарды. Чёб атылгъаннга кёре бизни региондан биринчи оюннга мени сайлады. Алай бла оюннга къошулуб, эришиуле башланнган эдиле. Ол оюнну джоругъунда юч тюрлю бояулу джолчукъ барды - сары, къызыл, джашил. Аланы хар бирини кесича бир магъанасы барды. Сёз ючюн, сары джолчукъда барсанг, соруулагъа джууаб берген сагъатда бир кере джангылгъанынг болса, андан ары акъырын бараса. Джашил джолчукъда уа джууаб берген сагъатда халат ийгенинг болса, сарыдагъындан эсе акъырын бараса. Къызыл джолчукъда уа дженгил бараса, алай а джангылыргъа болмайды.
Эришиулени биринчи кюнюнде огъуна «Прологну» ётдюк. Аны эсеблерине кёре ойнарыкъланы сайлау болду. Анда тилни байлыгъына да бек эс бёлюне эди. Бериуню башланырыны аллы бла 15 минутну ичинде талай тюрлю темагъа аталгъан соруулагъа тюз джууаб берирге керек эдик. Ол джолчукъланы бирине чыгъар ючюн орденнге ие болургъа керекди. Аны себебли меннге «Культура хазна неди? Аны къалай ангылайса?» деген соруу берилген эди. Соруугъа тюз джууаб бердим да, алай бла джолчукъгъа чыкъдым. Биринчи оруннга чыкъгъаннга джолчукъну биринчи сайларгъа мадар берилген эди. Биринчи оруннга Терк Башы Тегейден келген джашчыкъ ие болду, мен да 2-чи оруннга. Сора къайсы джолчукъну сайларыма эркинлик бердиле. Мен, дженгил ётюб, алгъа чыгъаргъа кёзюм къараб, джюрегим гып-гып эте тургъанлай, джангылмазгъа кюреширме деб, таукелликни да джюрегиме байлаб, къызыл джолчукъну сайладым. Тёрт этап бла бардырылгъаны себебли оюнланы эки этапын айырмагъа бериб ётген эдим. Берилген соруула школ программаны тышындан болгъанлары себебли анга кёре хазырланнган эдик. Биринчи эки этапны ётген сагъатда Исса файгъамбар туугъунчу 5 ёмюрню алгъа - къалапеляланы заманындан буруннгу Грецияны тарихини юсюнден соруулагъа, философ Сократны сохталарыны атларын, чам атларын да тюз айтыргъа керек эди, бирси философланы джашау джолларындан бир юзюкню юсюнден соруула да берилген эдиле. Экинчи этапда уа Дауут файгъамбарны (Библейский царь Давидни) джашаууну дагъыда башха къыйын соруулагъа тюз джууабла берирге борчлу эдим. Аны кибик дагъыда талай соруугъа тюз джууаб бере бардым. Алай бла къызыл джолчукъда алгъа силкиниб, джарым финалгъа чыкъдым.
Ижаланы Мадина 11-чи классда окъуйду. Ол кесини джетишимлерини юслеринде аны устазларыны къыйынлары да уллу болгъанын айтды эмда алагъа джюрек разылыгъын билдирди. Аланы ичинде бир талайын айырыб чертмей болмады:
- Бизни школну директору Богатырёв Светазар Александрович меннге 10-чу классда окъугъан сагъатымда, билимиме тыйыншлы багъа бере, «Олимпиадалагъа къошулсанг керек эди», - деб, республиканы дараджасында бардырылгъан эришиулеге къошулургъа биринчи таукелликни ол берген эди. Кёб джылланы узагъында гитче классланы устазы болуб тургъан Байрамкъулланы Земфира Магомедовнаны, тарихден дерс берген устазым Репецкая Татьяна Ивановнаны къыйынлары уллуду. Дагъыда башха школда ишлеген Кипкеланы Рамазанны къызы Зинхара мен эришиулеге хазырланнган заманымда къагъыт джумушларыма, бирси джазма ишлериме иги болуша эди, ансыз джукъ да эталлыкъ болмаз эдим. Останкинода телебериуге хазырланнган заманымда да, къысхача айтсам, мени хар атламыма сагъыш этгенлей, джюреклери бла къайгъыргъанлай, меннге да кёл бергенлей тургъан атам бла анамы да ол хорламда юлюшлери барды. Аланы барысына да джюрек разылыгъымы билдирирге излейме. Школну тауусхандан сора, андан ары уа, Москва шахарда МГИМО институтха окъургъа кириб, аны да айырмагъа тауусуб, тыш къраллы ишле бла кюрешген дипломат болургъады мени муратым, - деди сюйюмлю ышара Мадина.
Ол кёб турмай, февраль айда, бардырыллыкъ телеоюнну джарым финалына хазырлана тургъанын да айтды. Башында айтханыча, хорламлы болса уа, ол мадарла анга ачыллыкъдыла.
Мадина школда айырмагъа окъуйду, алтын медалгъа тыйыншлы болгъан билимли сохтагъа саналады. Мындан ары аны джангы джетишимле этиб, барыбызны да къууандырлыгъына ийнанабыз. Акъылтокъмакъчык намыслы, таукел таулу къызчыкъ билимин танытыб, къуру Къарданик стансени миллетин болуб къалмай, бизни республиканы атын бютеу Россиягъа айтдырыб, хорламлы къайтыр деб ышанабыз. Биз да анга: «Иги джолгъа бар! Муратларынга джет!» - дейбиз.
Былтыр декабрь айда Къарачай-Черкес Республикадан юч сохта къызчыкъ Москва шахарда «Умники и умницы» деген Бютеуроссия телевизион гуманитар олимпиаданы финалыны тёртюнчю этапына къошулгъан эдиле. Ары дери ала, джылны ичинде республиканы дараджасында бардырылгъан тюрлю-тюрлю школ олимпиадалагъа къошулуб, алада алчы орунлагъа ие болуб, билимлерин андан ары да сынаргъа таукелликлерин танытхан эдиле.
Ижаланы Ахматны къызы Мадина ол эришиуледе финалны тёртюнчю этапына чыгъар ючюн къаллай къыйын джолланы ётгенини эмда мындан ары муратларыны юсюнден бизге хапар айтды.
- Москвагъа бизни республикадан ючёулен болуб баргъан эдик: мен, Черкесскеде 9-чу номерли гимназияны окъуучусу Гонова Лия, Первомайское элде 6-чы номерли орта школну сохтасы Тураханова Азиза. Былтыр Москвагъа барыб, былай тюшгенлей, биз, ючюбюз да, биринчи кюнледе огъуна репетицияны этерге керек эдик. Аны да этиб, эришиулеге толу хазырландыкъ. «Умники и умницы» деген телебериуню бардыргъан профессор Юрий Павлович Вяземский бютеу Россияны регионларындан сайланыб келген сабийлени арасындан бирер адамны айырыб чёб атаргъа чыгъарды. Чёб атылгъаннга кёре бизни региондан биринчи оюннга мени сайлады. Алай бла оюннга къошулуб, эришиуле башланнган эдиле. Ол оюнну джоругъунда юч тюрлю бояулу джолчукъ барды - сары, къызыл, джашил. Аланы хар бирини кесича бир магъанасы барды. Сёз ючюн, сары джолчукъда барсанг, соруулагъа джууаб берген сагъатда бир кере джангылгъанынг болса, андан ары акъырын бараса. Джашил джолчукъда уа джууаб берген сагъатда халат ийгенинг болса, сарыдагъындан эсе акъырын бараса. Къызыл джолчукъда уа дженгил бараса, алай а джангылыргъа болмайды.
Эришиулени биринчи кюнюнде огъуна «Прологну» ётдюк. Аны эсеблерине кёре ойнарыкъланы сайлау болду. Анда тилни байлыгъына да бек эс бёлюне эди. Бериуню башланырыны аллы бла 15 минутну ичинде талай тюрлю темагъа аталгъан соруулагъа тюз джууаб берирге керек эдик. Ол джолчукъланы бирине чыгъар ючюн орденнге ие болургъа керекди. Аны себебли меннге «Культура хазна неди? Аны къалай ангылайса?» деген соруу берилген эди. Соруугъа тюз джууаб бердим да, алай бла джолчукъгъа чыкъдым. Биринчи оруннга чыкъгъаннга джолчукъну биринчи сайларгъа мадар берилген эди. Биринчи оруннга Терк Башы Тегейден келген джашчыкъ ие болду, мен да 2-чи оруннга. Сора къайсы джолчукъну сайларыма эркинлик бердиле. Мен, дженгил ётюб, алгъа чыгъаргъа кёзюм къараб, джюрегим гып-гып эте тургъанлай, джангылмазгъа кюреширме деб, таукелликни да джюрегиме байлаб, къызыл джолчукъну сайладым. Тёрт этап бла бардырылгъаны себебли оюнланы эки этапын айырмагъа бериб ётген эдим. Берилген соруула школ программаны тышындан болгъанлары себебли анга кёре хазырланнган эдик. Биринчи эки этапны ётген сагъатда Исса файгъамбар туугъунчу 5 ёмюрню алгъа - къалапеляланы заманындан буруннгу Грецияны тарихини юсюнден соруулагъа, философ Сократны сохталарыны атларын, чам атларын да тюз айтыргъа керек эди, бирси философланы джашау джолларындан бир юзюкню юсюнден соруула да берилген эдиле. Экинчи этапда уа Дауут файгъамбарны (Библейский царь Давидни) джашаууну дагъыда башха къыйын соруулагъа тюз джууабла берирге борчлу эдим. Аны кибик дагъыда талай соруугъа тюз джууаб бере бардым. Алай бла къызыл джолчукъда алгъа силкиниб, джарым финалгъа чыкъдым.
Ижаланы Мадина 11-чи классда окъуйду. Ол кесини джетишимлерини юслеринде аны устазларыны къыйынлары да уллу болгъанын айтды эмда алагъа джюрек разылыгъын билдирди. Аланы ичинде бир талайын айырыб чертмей болмады:
- Бизни школну директору Богатырёв Светазар Александрович меннге 10-чу классда окъугъан сагъатымда, билимиме тыйыншлы багъа бере, «Олимпиадалагъа къошулсанг керек эди», - деб, республиканы дараджасында бардырылгъан эришиулеге къошулургъа биринчи таукелликни ол берген эди. Кёб джылланы узагъында гитче классланы устазы болуб тургъан Байрамкъулланы Земфира Магомедовнаны, тарихден дерс берген устазым Репецкая Татьяна Ивановнаны къыйынлары уллуду. Дагъыда башха школда ишлеген Кипкеланы Рамазанны къызы Зинхара мен эришиулеге хазырланнган заманымда къагъыт джумушларыма, бирси джазма ишлериме иги болуша эди, ансыз джукъ да эталлыкъ болмаз эдим. Останкинода телебериуге хазырланнган заманымда да, къысхача айтсам, мени хар атламыма сагъыш этгенлей, джюреклери бла къайгъыргъанлай, меннге да кёл бергенлей тургъан атам бла анамы да ол хорламда юлюшлери барды. Аланы барысына да джюрек разылыгъымы билдирирге излейме. Школну тауусхандан сора, андан ары уа, Москва шахарда МГИМО институтха окъургъа кириб, аны да айырмагъа тауусуб, тыш къраллы ишле бла кюрешген дипломат болургъады мени муратым, - деди сюйюмлю ышара Мадина.
Ол кёб турмай, февраль айда, бардырыллыкъ телеоюнну джарым финалына хазырлана тургъанын да айтды. Башында айтханыча, хорламлы болса уа, ол мадарла анга ачыллыкъдыла.
Мадина школда айырмагъа окъуйду, алтын медалгъа тыйыншлы болгъан билимли сохтагъа саналады. Мындан ары аны джангы джетишимле этиб, барыбызны да къууандырлыгъына ийнанабыз. Акъылтокъмакъчык намыслы, таукел таулу къызчыкъ билимин танытыб, къуру Къарданик стансени миллетин болуб къалмай, бизни республиканы атын бютеу Россиягъа айтдырыб, хорламлы къайтыр деб ышанабыз. Биз да анга: «Иги джолгъа бар! Муратларынга джет!» - дейбиз.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
