Республиканы эм къыйырында эллени юслеринден хапарланы газетни бетлеринде окъуй тургъансыз, бюгюн Майский посёлок бла шагъырей этерге излейбиз.
Ол Ставрополь крайны чегинде орналгъанды. Тарих джолуна къарасакъ, эски эллени бириди дерге да боллукъду. Аны юсюнден хапар билирге излегеннге, «Эдиланы Надяханнга бир тюбе» дейдиле элчиле. Ол орта школну устазы, джамагъатда уллу сыйы болгъан адамды. Кёб джылланы узагъына эл къалай къуралгъаны бла байламлы документле джыйыб, къартла бла ушакъ этиб айланады. Толу хапар айталлыкъ олду дегенлеринде, биз да анга тюбеб хапар сордукъ.
- 1787-чи джыл, къралны кюн чыкъгъан джанында чеклени бегитир ючюн, Воровсколесский посёлокга бойсуннган бир къазакъ бетджан ишлейдиле. Узаймай «Пост Новенький» деб къурайдыла. 1790-чы джыл тёрт джанына къарарча къадама ишлеб бегитедиле, кесине да Воровской атайдыла. Артда аскер къуллукъ этгенлени юйдегилери да келиб, аны тёгереги бла тамал салыб башлайдыла. Хауасы, джери да келишгени амалтын, кёбле джашау къураргъа былайын сайлайдыла. Заман оза, эл да кенгере барады. Совет власть келирни ал джылларында Медняков бла Силин деб эки помещикге мюлк джерле этиб бередиле. Революциядан сора ат завод къуралады. Атланы ёсдюрюб аскерлеге бериб турадыла. Къазауат башланыб, немецле бери джууукълашханлай, алагъа къарагъанла Сергей Завгородныйни башчылыгъы бла эм асыулу тукъумлу атланы айырыб, джылкъыны Аскер-Гюрджю джол бла сюрюб кетедиле. Артда ызына къайтарадыла. Бу санагъатдан уллу хапары болгъан И. С. Ромазов С. М. Будённыйни аскеринде къазауат этеди. 1943-чю джыл ол джаралы болгъанында, маршал ат заводну аякъ юсюне сал деб, аны бери иеди. Биринчи къанджалбаш юйлени джангы директор ишлетеди, тёгерекге да терекле, кёкенле орнатдырады, элни джарашдырыуда башха джумушланы да этдиреди. Ол ажымлы ёлгенинде, Будённый самолёт бла келиб, самолёту бусагъатдагъы тауукъ ферма болгъан талагъа къонуб, айтылгъан маршал бушуу митингде сёлешиб кетеди. Хорламдан сора хар не джарашыб башлайды. Алтмышынчы джыллада алайына Майский деб атайдыла, – деб хапар айтды Надяхан.
Ол кёзюуледе Воровсколесский кеси колхоз эди. 1954-чю джыл Майский посёлокну «Октябрь» совхозну биринчи бёлюмю этедиле. Адамла джерчиликде, малчылыкъда урунадыла. Тауукъ ферма да къуралады. Артда «Родниковский» деб джангы мюлкню тамалын салгъан сагъатда, Майскийге Родниковский хуторну да къошадыла. Къара суучукъла кёб болгъанлары ючюн атайдыла алай. Озгъан ёмюрню 80-чы джылларында аламат школ, фермаланы мекямлары, адамла турлукъ юйле ишленедиле. «Родниковский» совхоз бла «Майский» тауукъ фабрикада къуру алайда джашагъанла болуб да къалмай, тышындан келиб да урунуб турадыла. Бусагъатда ол кърал мюлкле джокъдула, аланы орунларына ууакъ энчи мюлкле къуралгъандыла. Тюрлю-тюрлю чурумла бла бир къауумла башха джерлеге кёчгендиле…
- Алай болса да кетгенледен къайтыб келгенле да бардыла, саулай да айтсакъ 400 юйдеги джашайды, адамланы саны да 1500-ден асламды, – деб хапар айтады Майский бла Родниковский хуторну биргелей администрациясына 2005-чи джылдан бери башчылыкъ этиб тургъан Коляда Анатолий Петрович. - Газ тартылгъанды, суубуз, почтабыз, фельдшер пунктубуз бардыла, орамланы асламысына асфальт тёшелгенди. Бизни администрациягъа къарагъан 5000 гектар джер барды. Не урлукъ атсанг да битеди. Элчиле 250 тууар мал, бир мингнге джууукъ ууакъ аякълы тутадыла. Отлар джерлери эркинди, бичен этеме дегенни да кереклиси чакълы бир мал аш хазырларгъа мадары барды. Латифов Ислам кеси энчи мюлк къураб, чабакъ ёсдюреди. Алгъыннгы дараджасында болмаса да, тауукъ фабрика ишлейди. Аны москвачыла алгъандыла. Бизни адамла анда, орта школда, сабий садда, Октябрь элде суу тазалаучу сооружениеледе, Черкесскеге джюрюб да урунадыла. Мал тутадыла, бачхаларына къарайдыла. Кёб миллетлени келечилери джашайдыла бизде. Бир-бирине дагъан болуб турадыла.
- Администрация белгилеген ишлеге тири къошулгъан, джамагъат джумушлада къалгъанлагъа юлгю болгъан адамладан айырыб кимлени айтыргъа боллукъса?
- Аллайла кёбдюле. Алай болса да ол затлада ауурлукъ элчиле кеслери сайлагъан он депутатха тюшеди. Хар бирини кесини тийреси, орамы барды. Алагъа хаман да кёз-къулакъ болгъанлай турадыла. Бир-бир джумушланы кеслери тындырыб да къоядыла, алай эталмасала, джыйылыб къарайбыз, оноулашыб къолгъа алабыз. Тамбийланы Борис, Лайпанланы Замира, Казаноков Валерий, Присинская Лиля дагъыда башха депутатла джамагъатны разы этедиле. Ветеранланы советини председатели Рыкалов Владимир Григорьевич джамагъат хауаны таза сакълауда, джаш тёлюню ариу халиге юретиуде кёб тюрлю огъур ишни баджарады. Дагъыда биз юлгюге айтыб тургъан адамла школну директору Сторожокова Лючана Николаевна, устазла Эдиланы Надяхан бла Меджидова Зумруд, сабий садны тамадасы Горюшко Инна Юрьевна, фельдшер пунктну тамадасы Халкёчланы Супият, энчи мюлк тутхан Эбзеланы Руслан, элни имамы Каппушланы Ислам, бу тизимге энтда къошаргъа боллукъду.
- Сеннге тюберни аллы бла паркыгъызда да айландыкъ. Тёгерегине аламат буруу этилгенди. Сабий, спорт площадкала, терекле, кёкенле, аралары бла тротуарла, тренажёр… Алай ариу къачан джарашдыргъансыз?
- Былтыр. Республиканы Башчысы Темрезланы Рашидни болушлугъу бла юйлени тёгереклерин, адамла солугъан джерлени джарашдырыуну юсюнден федерал программагъа къошхан эдиле. Элчиле ишге тири къошулдула. Мен кесим бетон этиб турдум. Школгъа джюрюген сабийле, сабийлерин садикге элтгенле орамгъа-затха чыгъа айланмай, аны ичи бла барадыла. Энчи юйледен сора да хар бирини 12 фатары болгъан юч уллу мекям барды. Алада джашагъанла артыкъ да бек къууанадыла. Къачан да аны ичи адамдан къуру болмайды. Байрамланы, башха тюрлю къууанчланы да анда этебиз. Чыракъла бла баджаргъанбыз да, ингирде, ашхамда да ичи джарыкъды.
- Алгъаракълада да келиучен эдик бери, бу джыллада иги тюрлениуле болгъанлары танылыб турады. Мындан ары да этиллик затла болурла?
- Бардыла. Аланы арасында миллетни, айырыб да джаш тёлюню, маданият-джарыкълыкъ джаны бла баджарыу баш ишибизди. Джарыкълыкъ юй болмагъаны ол муратха джетерге онг бермей турады. Паркны ол джанында алгъыннгы «Родниковский» совхозну контору барды. Аламат мекямды. Аны джарашдырыб джарыкълыкъ юй этерикбиз. Районда, республикада да къараб разылыкъ бергендиле. Орамлада кечеги чыракъла джанадыла, алай а алкъын салынмагъан джерле да бардыла. Джамагъат джашау бла байламлы ууакъ-тюек ишле чыгъа барадыла. Алагъа да эс бёллюкбюз.
- Этген иги муратларыгъыз толсунла.
- Сиз да ишигизден къууаныгъыз.
Ол Ставрополь крайны чегинде орналгъанды. Тарих джолуна къарасакъ, эски эллени бириди дерге да боллукъду. Аны юсюнден хапар билирге излегеннге, «Эдиланы Надяханнга бир тюбе» дейдиле элчиле. Ол орта школну устазы, джамагъатда уллу сыйы болгъан адамды. Кёб джылланы узагъына эл къалай къуралгъаны бла байламлы документле джыйыб, къартла бла ушакъ этиб айланады. Толу хапар айталлыкъ олду дегенлеринде, биз да анга тюбеб хапар сордукъ.
- 1787-чи джыл, къралны кюн чыкъгъан джанында чеклени бегитир ючюн, Воровсколесский посёлокга бойсуннган бир къазакъ бетджан ишлейдиле. Узаймай «Пост Новенький» деб къурайдыла. 1790-чы джыл тёрт джанына къарарча къадама ишлеб бегитедиле, кесине да Воровской атайдыла. Артда аскер къуллукъ этгенлени юйдегилери да келиб, аны тёгереги бла тамал салыб башлайдыла. Хауасы, джери да келишгени амалтын, кёбле джашау къураргъа былайын сайлайдыла. Заман оза, эл да кенгере барады. Совет власть келирни ал джылларында Медняков бла Силин деб эки помещикге мюлк джерле этиб бередиле. Революциядан сора ат завод къуралады. Атланы ёсдюрюб аскерлеге бериб турадыла. Къазауат башланыб, немецле бери джууукълашханлай, алагъа къарагъанла Сергей Завгородныйни башчылыгъы бла эм асыулу тукъумлу атланы айырыб, джылкъыны Аскер-Гюрджю джол бла сюрюб кетедиле. Артда ызына къайтарадыла. Бу санагъатдан уллу хапары болгъан И. С. Ромазов С. М. Будённыйни аскеринде къазауат этеди. 1943-чю джыл ол джаралы болгъанында, маршал ат заводну аякъ юсюне сал деб, аны бери иеди. Биринчи къанджалбаш юйлени джангы директор ишлетеди, тёгерекге да терекле, кёкенле орнатдырады, элни джарашдырыуда башха джумушланы да этдиреди. Ол ажымлы ёлгенинде, Будённый самолёт бла келиб, самолёту бусагъатдагъы тауукъ ферма болгъан талагъа къонуб, айтылгъан маршал бушуу митингде сёлешиб кетеди. Хорламдан сора хар не джарашыб башлайды. Алтмышынчы джыллада алайына Майский деб атайдыла, – деб хапар айтды Надяхан.
Ол кёзюуледе Воровсколесский кеси колхоз эди. 1954-чю джыл Майский посёлокну «Октябрь» совхозну биринчи бёлюмю этедиле. Адамла джерчиликде, малчылыкъда урунадыла. Тауукъ ферма да къуралады. Артда «Родниковский» деб джангы мюлкню тамалын салгъан сагъатда, Майскийге Родниковский хуторну да къошадыла. Къара суучукъла кёб болгъанлары ючюн атайдыла алай. Озгъан ёмюрню 80-чы джылларында аламат школ, фермаланы мекямлары, адамла турлукъ юйле ишленедиле. «Родниковский» совхоз бла «Майский» тауукъ фабрикада къуру алайда джашагъанла болуб да къалмай, тышындан келиб да урунуб турадыла. Бусагъатда ол кърал мюлкле джокъдула, аланы орунларына ууакъ энчи мюлкле къуралгъандыла. Тюрлю-тюрлю чурумла бла бир къауумла башха джерлеге кёчгендиле…
- Алай болса да кетгенледен къайтыб келгенле да бардыла, саулай да айтсакъ 400 юйдеги джашайды, адамланы саны да 1500-ден асламды, – деб хапар айтады Майский бла Родниковский хуторну биргелей администрациясына 2005-чи джылдан бери башчылыкъ этиб тургъан Коляда Анатолий Петрович. - Газ тартылгъанды, суубуз, почтабыз, фельдшер пунктубуз бардыла, орамланы асламысына асфальт тёшелгенди. Бизни администрациягъа къарагъан 5000 гектар джер барды. Не урлукъ атсанг да битеди. Элчиле 250 тууар мал, бир мингнге джууукъ ууакъ аякълы тутадыла. Отлар джерлери эркинди, бичен этеме дегенни да кереклиси чакълы бир мал аш хазырларгъа мадары барды. Латифов Ислам кеси энчи мюлк къураб, чабакъ ёсдюреди. Алгъыннгы дараджасында болмаса да, тауукъ фабрика ишлейди. Аны москвачыла алгъандыла. Бизни адамла анда, орта школда, сабий садда, Октябрь элде суу тазалаучу сооружениеледе, Черкесскеге джюрюб да урунадыла. Мал тутадыла, бачхаларына къарайдыла. Кёб миллетлени келечилери джашайдыла бизде. Бир-бирине дагъан болуб турадыла.
- Администрация белгилеген ишлеге тири къошулгъан, джамагъат джумушлада къалгъанлагъа юлгю болгъан адамладан айырыб кимлени айтыргъа боллукъса?
- Аллайла кёбдюле. Алай болса да ол затлада ауурлукъ элчиле кеслери сайлагъан он депутатха тюшеди. Хар бирини кесини тийреси, орамы барды. Алагъа хаман да кёз-къулакъ болгъанлай турадыла. Бир-бир джумушланы кеслери тындырыб да къоядыла, алай эталмасала, джыйылыб къарайбыз, оноулашыб къолгъа алабыз. Тамбийланы Борис, Лайпанланы Замира, Казаноков Валерий, Присинская Лиля дагъыда башха депутатла джамагъатны разы этедиле. Ветеранланы советини председатели Рыкалов Владимир Григорьевич джамагъат хауаны таза сакълауда, джаш тёлюню ариу халиге юретиуде кёб тюрлю огъур ишни баджарады. Дагъыда биз юлгюге айтыб тургъан адамла школну директору Сторожокова Лючана Николаевна, устазла Эдиланы Надяхан бла Меджидова Зумруд, сабий садны тамадасы Горюшко Инна Юрьевна, фельдшер пунктну тамадасы Халкёчланы Супият, энчи мюлк тутхан Эбзеланы Руслан, элни имамы Каппушланы Ислам, бу тизимге энтда къошаргъа боллукъду.
- Сеннге тюберни аллы бла паркыгъызда да айландыкъ. Тёгерегине аламат буруу этилгенди. Сабий, спорт площадкала, терекле, кёкенле, аралары бла тротуарла, тренажёр… Алай ариу къачан джарашдыргъансыз?
- Былтыр. Республиканы Башчысы Темрезланы Рашидни болушлугъу бла юйлени тёгереклерин, адамла солугъан джерлени джарашдырыуну юсюнден федерал программагъа къошхан эдиле. Элчиле ишге тири къошулдула. Мен кесим бетон этиб турдум. Школгъа джюрюген сабийле, сабийлерин садикге элтгенле орамгъа-затха чыгъа айланмай, аны ичи бла барадыла. Энчи юйледен сора да хар бирини 12 фатары болгъан юч уллу мекям барды. Алада джашагъанла артыкъ да бек къууанадыла. Къачан да аны ичи адамдан къуру болмайды. Байрамланы, башха тюрлю къууанчланы да анда этебиз. Чыракъла бла баджаргъанбыз да, ингирде, ашхамда да ичи джарыкъды.
- Алгъаракълада да келиучен эдик бери, бу джыллада иги тюрлениуле болгъанлары танылыб турады. Мындан ары да этиллик затла болурла?
- Бардыла. Аланы арасында миллетни, айырыб да джаш тёлюню, маданият-джарыкълыкъ джаны бла баджарыу баш ишибизди. Джарыкълыкъ юй болмагъаны ол муратха джетерге онг бермей турады. Паркны ол джанында алгъыннгы «Родниковский» совхозну контору барды. Аламат мекямды. Аны джарашдырыб джарыкълыкъ юй этерикбиз. Районда, республикада да къараб разылыкъ бергендиле. Орамлада кечеги чыракъла джанадыла, алай а алкъын салынмагъан джерле да бардыла. Джамагъат джашау бла байламлы ууакъ-тюек ишле чыгъа барадыла. Алагъа да эс бёллюкбюз.
- Этген иги муратларыгъыз толсунла.
- Сиз да ишигизден къууаныгъыз.
АППАЛАНЫ Билял.
{jcomments}
