Биз билгеннге кёре, Джерни юсюнде джашагъанладан къуру адам улугъа анг (сознание) бергенди Уллу Аллах.
Къалгъан джаныуарла ариу айтылгъанны, хыны этилгенни, сан ачыгъанны эмда башха затланы сезген болмаса, акъыллары джетиб: «Мен маймулма», «Мен дельфинме», «Мен итме», – деб, кеслерини ким болгъанларына тюшюнелмейдиле.
Дунияда эм уллу алимле да («Труд создал человека», «Человек – биоробот» - зат дегенча) бирер тюрлю оюм этиб айтхан болмаса, адамны ангысы не болгъанын, къалай къуралгъанын ахырына дери билмейдиле. Анг адамны мыйысындан, санларындан башха джерледе, сёз ючюн, хауада, сууда, топуракъда, космосда хар затны ангылаб кесича джашау этелликмиди огъесе адамны саны ёлгенлей, ангысы да ёлюбмю къалады?
Бу сорууну осмакълар мурат бла эм уллу немца физиклени бири, 1918-чи джыл Нобель саугъаны алгъан Макс Планк (1858- 1947), уллу американлы физик, математик, 1963-чю джыл Нобель саугъаны алгъан Юджин Вигнер, дуниягъа белгили американлы врач, профессор Роберт Поль Ланца (1956) да кюрешгендиле. Ай медет, ала кескин джууаб берелмеселе да, этген оюмлары джууабны квант физикада излерге кереклисине джол кёргюзгендиле.
Роберт Ланцаны оюмуна кёре уа дюллю-дуния (Вселенное) анг бла ангылары болмагъан (топуракъ, суу, газ...) дегенча затладан къуралады. Ол «илмусуна» Ланца «биоцентризм» деб атагъанды. Эртделеде айтылгъаннга кёре, ангылары болмагъан затла «ангны» тюрлендире баргъан эселе, Роберт Ланцаны оюмуна кёре уа анг тюрлендиреди ангылары болмагъанланы. Къысхасыча айтыргъа, сан ёлгенликге джан ёлмейди. Джан кесини дайым джашау джолунда, сан кирелмеген башха дуниялагъа кире да, чыгъа, кесича барады. Ол затланы адам баласы ангыларча бошуракъ айтсакъ, сёз ючюн, ханс джазда чагъыб, къачда къуу болса да тамырлары сау къалыб, дагъыда джаз келгенлей чагъыб башлагъанча бола болур джанны джашау джолу да.
Белгили ингилиз физик, астроном, математик Джеймс Хопвуд Джинс (1877-1946) кесини илму ишинде: «Поток знаний движется к немеханической реальности. Вселенная больше похожа на великую мысль, нарушителем в области материи, он, скорее, создатель и правитель этого царства», – деб джазады. Джеймс Джинс бу оюмун къуру илму кёзден къараб джазгъан эсе да, аны джазгъаны Аллахны барлыгъына, бирлигине да уллу шагъатлыкъ этгенине ким да тюшюнюрчады.
Сейирди, бек сейир! Дунияда эм уллу акъылман, закий алим да бек уллу джетишимле этиб бошаб, «мындан ары уа?..» деб кесине сорса, ангысы Аллахны барлыгъын, бирлигин, уллулугъун ангылайды. Алай эсе, Аллахны барлыгъын, бирлигин, уллулугъун ангылаудан уллу илму джокъду дунияда.
ТОМПАЛАНЫ Алибек,
педагогика илмуланы кандидаты.
