- Тышындан товар келтирилген азайгъанды. Аны бла байламлы къаллай ишле этиледиле? Арт джыллада кесибизни эл мюлк чыгъаргъан затла нелляй бирге кёлтюрюлгендиле?
- Бизни регионну ашарыкъ бла баджарыу республиканы агропромышленность комплексини предприятиелерини баш борчларыды.
Къарачай-Черкесия эл мюлк производство джаны бла кеси кесин толу баджарады. Орта тергеу бла бизни республиканы сютден, этден, гаккыдан, гардошдан, тахта кёгетледен кёргюзюмлери Россияны башха регионларындан эсе игиди. Республиканы азыкъ эмда бир затдан башха зат этген промышленносту болгъан тюрлю ашарыкъ продукталаны да чыгъарады. Эт, сют, ётмек, башха затла кесибизден артыкъ къалыб, Россияны башха регионларында да сатыладыла. Адамла ичген таза, минерал сууланы производствосу да ёседи. Бизде таза чокъуракъ, адамгъа саулукъ берген суула кёб болгъанлары себебли Россияда биз алгъа баргъан регионланы бирибиз. Бизде чыгъарылгъан ашарыкъ продукталаны асламысы сютден этилген затла, кефир, айран, ряженка, сютбашы, джау, йогуртла, бышлакъ, ачыгъан бышлакъ, этден этилген затла, къыймаланы болгъан тюрлюсю да, кондитер затла, минерал, таза суула, шекер эмда башха затла бардыла. Ала бизни республикада, башха джерледе да сатыладыла.
- Республиканы малчылыкъ санагъатында уа, болум къалайды? Джангы къуралгъан фермер, энчи мюлкле кёб болуб барадыла, ала ишлерин таб къураяламыдыла?
- Эл мюлк производствону сют малчылыгъын ёсдюрюуге терен эс бёлюнеди. Ол тыш къралладан келтирилиб тургъан товарланы орунларын тутхан асыулу продукция береди. Бир къауум кърал программаны джашаугъа кийиргенибизни уллу магъанасы болгъанды. Ол азыкъ продукталаны дженгил, кёб чыгъарырча мадарла къурагъанды. Алгъа иги силкиннгенбиз. Республикада бир ийнек орта тергеу бла 2200-2500 килограмм сют береди. Республиканы иги фермер мюлклеринде уа, бир ийнек аллай бир заманнга 3500 килограмм, андан да аслам сют береди. Эт берген малчылыкъда болум да алайды.
Кърал регистр билдиргенден республиканы джеринде 2017-чи джылны ал сюреминде 35 эл мюлк предприятие болгъанды. Ала бары да асыулу мал бла кюрешедиле. Бютеулей бизни регионда 120 эл мюлк барды. Аланы уллусу, гитчеси да ишлейдиле.
2014-чю джылдан бери бизни республикагъа бузоу, тана, ийнек болуб 4000 тууар мал келтирилгенди. Аны себебинден 1200 адам иш къоллу болгъанды. 20 джангы мал орун ишленнгенди, талайыны реконструкциясы этилгенди. Бизде эт бла кюрешген предприятиелени ичинде эм кючлюле «Кавказ-мясо» ОАО, «Меркурий-3» ООО фирма эмда башхаладыла. Ала кеслерини продукцияларын республикада, андан тышында Россияны башха регионларында да сатадыла.
- Тууар этден, сютден, тахта, терек кёгетледен этилген продукталаны джакълагъан, алагъа болушлукъ табдыргъан кърал программала бармыдыла? Бар эселе, ала джашауда тыйыншлы орун алгъанмыдыла?
- Башында айтханымча, тышындан келтирилген тохтагъанны орнунда болгъанды. Къарачай-Черкесияны агропромышленность комплексини предприятиелери ишлерине терен эс бёлюб, кеслерине, башхалагъа да иги эте, республиканы джамагъатын кесини продукциялары бла толу баджарадыла. Талай мюлк джангы оборудование салгъанды, кёб затны реконструкциясы бла модернизациясы этилгенди. «Кавказ-мясо» ОАО, «Черкесскхлеб» ООО, «Молоко» ООО, «Фирма Сатурн» деген фермер мюлк дагъыда башхала чыгъаргъан продукцияларын 15-20 процентге кёлтюргендиле.
Кърал статистиканы федерал къуллугъуну управлениеси билдиргенден, ёсюмлюклени продукциялары да игиди. Европада эм уллу теплица комбинат, «Южный» агрокомбинат, тахта кёгетлени, аладан этилген затланы чыгъаргъанланы арасында баш орунну алады. Ол бизни регионну, Россияны башха регионларын да баджара, Москваны излемини да 30 процентин толтурады.
Бизни республикада терек бачхала орнатыргъа керекди, деген инвестицион программаны джашаугъа кийире, кёб иш этиледи. 25 гектар джерге алма терекле орнатылгъандыла. Джылны аягъына 200 гектаргъа орнатыллыкъдыла. Кёгетлени сакълагъан аралыкъ да ишленникди.
Къарачай-Черкес Республикада джангы башлагъан фермерлени джакълагъан кърал программаны джашаугъа кийире, кёб фермерге болушлукъ табдырылгъанды. Уллу, ууакъ болуб 1000 эл мюлк грантла алгъандыла, ала эл мюлкню продукцияларын чыгъарадыла.
Эл мюлкде этген джетишимлерибиз, кърал программаланы кючлеринденди. Адамла сансыз къалыб кетмей, къралдан болушлукъ табханлай турадыла, мындан ары да алай боллугъуна мен толу ышанама, - дейди Бытдаланы Дахир.
Лепшокъланы Хусеин.
