Бердиланы Алийни джашы Исмаилны аты Къарачай-Черкесиядан тышында да кёб джерледе белгилиди. РФ-ны Президенти В.В. Путинни хар джыл сайын Федерал Джыйылыугъа ийген Чакъырыууну кёзюуюнде, къралыбызны тамадалары бла ушакълада, Эресейде дин джаны бла башчыланы, алимлени тюбешиулеринде, башха уллу кенгешледен ара телевидениени бериулеринде да кёрюр ючюн къалмайбыз. Кёбчюлюк аны республикада Дин управлениени муфтийи эмда Шимал Кавказны Муслиманларыны координацион аралыгъыны тамадасы болгъанын да биледи. Алай а ол дараджагъа джетер ючюн Берди улу къаллай джашау джолну ётгенин билгенле аздыла. Бюгюн аланы Исмаил хаджи бла толу шагъырей этерге излейбиз. Бердиланы Исмаил 1954-чю джыл Къазахстанны Белые Воды элинде туугъанды. Бердиланы Алий бла Зубайданы тюнгюч уланларыды. Сюргюнден Джуртубузгъа къайтхандан сора, алгъыннгы эллери Ючкекенде джангыдан тамал саладыла. Алайдан Первомайское элге кёчедиле. Исмаил анда орта школну бошайды. 1974-чю джыл алайда эл мюлк устала хазырлагъан техникумда билим алыб чыгъады. Аскер къуллукъгъа да барыб къайтхандан сора, Гитче Къарачай районда тюрлю-тюрлю ишледе урунуб турады. Не келсин, ала джашны кёлю алгъан затла болмайдыла. Анасы, Зубайда, Бухарада медреседе окъургъа, джаш адамланы джиберирге бизни областха, орунла берилгенин эшитиб айтады. Исмаил анда билим алыргъа излегенине тилек къагъыт джазыб, къадыгъа элтеди. Ол да анда къарачай джашла Байрамукъланы Абул-Керим, Гюрджюланы Абубекир, Бостанланы Исмаил окъугъанларын да черте, къагъытларын джарашдырады. Алай бла, 1982-чи джыл Бухарада «Мир-Араб» деген, Совет Союзда джангыз медресеге киреди. Бу илмудан хапары болмагъан, кесине 28 джыл толгъан адам, билимге биринчи атламларын бек къыйналыб этеди. Алай болса да, къаджыкъмай кюрешгени бла, узаймай махтала тебрейди. Ол джыллада медреседе Кавказдан 15 джаш бар эдиле. Артда Чечен Республиканы президенти болгъан Кадыров Ахмат да аланы бири эди.
Исмаил анда белгиленнген алты джылны окъуб бошаб, Ташкентде «Аль-Бухари» институтда баш билим алады. Дагъыда Каирде «Аль-Азхар» университетде юренеди, сынамын ёсдюреди. 1989-чу джыл Ючкекенде межгитге имамгъа сайланады.
Алайда кёбге къоймайдыла. 1990-чы джылны ал кюнлеринде Къарачай-Черкесия бла Ставропольени муслиманларыны биринчи съезди джыйылады. Анда оноулашыб, не уллу ишни да тындырлыгъына ишексиз болуб, дин аралыкъгъа башчыгъа 36 джылгъа келген Берди улуну теджейдиле. Кърал да оюла башлаб, хар не да къатышхан къыйын заман эди. Джорукъгъа толу келишген межгит болуб да джукъ джокъ, дин аралыкъ да джангы къуралыб, джарашхан зат джокъ, муфтийге барыны да къайгъысын этерге, ишни аякъ юсюне салыргъа тюшеди. Кимге да сёзюн ангылата, адамланы да ангылай билгени, окъууу, сынамы, болуму бу керекли ишлени тындырыргъа онг бередиле. Джокъну бар этиб, дин ахлула салгъан аманатны баджарыб башлайды. Область республика дараджагъа кёлтюрюлгенден сора, Къарачай-Черкесия бла Ставрополь крайны муфтийи этедиле. 2003-чю джыл арттотур (апрель) айдан бери уа ол Шимал Кавказны Муслиманларыны координацион аралыгъыны (КЦМСК) тамадасы къуллукъну тындырыб келеди. Аны тышында да Къарачай-Черкес Республиканы Муслиманларыны дин управлениесине башчылыкъ этеди. Эресей Федерацияны Президентини къурамында Дин бирлешликлени советини эмда СНГ бла Эресейни арасында динни хакъындан советни да члениди.
Исмаил хаджи къыйын кёзюуледе да тюзлюкню сокъмагъындан бир джанына атламагъанды, тыйыншлысы къалай болгъанын иши бла да, сёзю бла да айырта билгенди. Республикада джамагъат-политика хауа тюрленнген кёзюуледе, динде экстремист къауумланы тохтатыуда ол шартлары артыкъ да ачыкъ танылгъандыла. Къарачай-Черкесия бла Ставропольени муслиманларыны уммасын бирикдириуде, керек заманда кърал органладан болушлукъ болурча этиуде да, Кябагъа барыргъа талпыгъанлагъа къайгъырыуда да аны къыйыны уллуду.
Берди улу кёб кере, кёб тюрлю халкъла арасы эмда Эресейде муслиманланы конференцияларына къошулгъанды. Алада динни тамалында сёлеше, къайсы миллетден болса да, къайсы динни тутса да адам улу бир-бирин ангылаб, рахатлыкъда, шохлукъда джашаргъа кереклисин сингдирир джанындан болгъанды. Эресейден тыш къраллагъа бек джууаблы ишлени тындырыргъа баргъан делегацияла бла джуртубузну тышында да бола тургъанды. Сёз ючюн, «Организация Исламской конференции» деб барды. Аны членлери болуб тургъан къралла тюрлю-тюрлю тюбешиуле къурайдыла. Эресейден толу эркинликли келечи болуб алагъа да къошула тургъанды. Ата джуртубузну сыйын сакълай, иги бла айтдыргъанды. Бердиланы Алийни джашы Исмаилгъа кёб тюрлю огъур ишлери ючюн 1993-чю джыл Египетни «За заслуги» деген медалы, 2004-чю джыл РФ-ны Президенти В.В. Путинни Указы бла «Шохлукъну Ордени» берилгендиле. 2009-чу джылда да Эресей Федерацияны Президентини махтаууна тыйыншлы болгъанды.
Исмаил хаджи кесини баш борчуна Къарачай-Черкесияда ишин санайды. Ол а джаш тёлюге дин джаны бла билим бериудю, уллула межгитледе намаз этиб турурча болум къурауду, аланы юслери бла миллет саулай да муслиманны шартлары бла джашарча этиудю. Бусагъатда межгити болмагъан эл джокъду. Алай а, къыйыр сюремледе джашагъанлагъа, айырыб да къартлагъа, эллени араларында неда бир джаякълаб тюшген межгитлеге джюрюген ауур тийгени хаман эсин бёлюб тура эди. Эртделеде тийрелени, тукъумланы кеслерини межгитлери болгъандыла, энтда алай этиб кёрсек деген оюмгъа келеди. Аны да биринчи Исмаил хаджи кеси башлайды. Первомайское элге кёчген сагъатларында, Ючкекенде атасыны бачхасындан джер юлюш къалгъан эди. Ол тийреде джашагъан Бердилары, Гочиялары, Къайытлары, Тамбийлары да болушуб, алайда узунлугъу 25, кенглиги да 15 метр болгъан межгит ишлетеди. Ючкекенни баш джанында да сюейдиле аллай мекям. Бусагъатда Римгорка элде эски межгитге джюрюйдюле адамла. Энди Тамбийланы Аубекир, сууну ол джанында джангы межгит ишлете турады. Дагъыда талай эл барды алай этген. Бу иги башлам джайылыб барады. Уллу межгитле да ишленедиле. Сёз ючюн, Псыж элде мекямны тамалы токъсанынчы джыллада салыннганы бла тура эди. Джамагъат къолгъа алгъанында иш тыныб, мындан алгъа хайырланыугъа берилгенди.
Черкесскени огъары джанында республиканы ара межгити битиб бошамай тургъанлы талай джыл бола эди. Энди КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид этдире турады. Биринчи этажы битгенди, алайда намаз да къыладыла. Экинчи этажны къолгъа алгъандыла. Арбазын, тёгерегин да джарашдырсала, 5000 адам сыйыныб, гъаит намаз этерге боллукъду.
Джаш тёлюге билим бериу къалай къуралгъаныны юсюнден сорууубузгъа, муфтийни джууабы былай болду:
- Ючкекенде медреседен башлайым. Аны башчысы Эриккенланы Мухаммат хаджи болумлу, белгили дин башчыларыбызны бириди, джаш тёлюню юйюрсюндюрюб, терен билим алырча мадарланы этиб кюрешеди. Медресеге тёртюнчю-бешинчи класслада окъугъанладан джюзден артыкъ сабий джюрюйдю. Эм фахмулуланы хафизликге салабыз. Аланы арасында эки джылгъа Къур’анны азбар этгенлени устазлагъа санаргъа да боллукъду. Аллай билимлери болгъанла артда келгенлеге болушадыла. Джыл сайын конкурсла этебиз. Алагъа районладан, шахарладан Къур’анны ариу окъугъанла, азбар билгенле келедиле. Кеслери да юч къауумгъа юлешинедиле: сабийле, джангы акъылбалыкъ болгъанла, уллайгъанла. Ол себебден ючеулен хорлайды конкурсда. КъЧР-ни Башчысы алагъа Кябагъа барыргъа болушлукъ этеди. Быйыл абыстол (ноябрь) айны 10-да болдула аллай эришиуле. Бу юлгю да, алгъынча болмай, энди республикада диннге тыйыншлы магъана берилгенин кёргюзеди.
Эллени талайында сабийлеге къара танытхан школла да къуралгъандыла. Аланы бири Ючкекенде да барды. Талай джылдан бери да анда Къубаланы Фатима устаз болуб турады. Къызчыкъла асламдыла, джашчыкъла, уллайгъан адамла да джюрюйдюле. Джангы башлагъан сагъатларында Ижаланы Халинни джашы Умар, кеси къуллукъ этген джерде мекямны бир бёлмесин классча джарашдырыб, дагъыда бир бёлмени ауузланыргъа, кийимлерин-затларын тагъаргъа берген эди. Дин управлениеде эс бёлюб, Фатима Къур’анланы, керекли китабланы да джыйыб, дерслерин тыйыншлы дараджада бардырады. Ол окъутхан сохталаны бир къаууму конкурслада махталгъандыла.
Динден баш билим берген институтда алтмыш студент окъуйду, - деди андан ары Исмаил хаджи. - Асламысы бизни республикадан, къалгъанлары хоншу регионладан келгенледиле. Общежитие, хант юй барды. Ректор Ёзденланы Расул хаджи ала терен билим алырча хар не таблыкъны да къураргъа кюрешеди, биз да кёз туурабызда тутабыз. Уллу окъуулары, сынамлары болгъан устазла дерс бередиле. Ала да, Египетден келген талай адам болмаса, кесибизден устазладыла. Диплом алыб чыкъгъанладан эм иги окъугъанланы, фахмулуланы сайлаб, афендиле этебиз. Бусагъатда шахарлада, элледе дин башчыланы сан биринден къалгъаны, озгъан джыллада институтну бет джарыкълы бошагъан адамладыла.
Исмаил хаджи мындан арыгъа белгиленнген ишлени юслеринден да айтды. Аллах буюрса, ала да баджарыла барырла.
АППАЛАНЫ Билял.
{jcomments}
