Бюгюнлюде тазир эмда бирси борчлары болгъан адамлагъа джарсыула болуб тюбей тургъан проблемала чыкъгъанлай барадыла. Аланы юслеринден Россия Федерацияны Сюдю приставларыны федерал къуллугъуну КъЧР-де управлениесини тамадасыны борчларын толтуруучу Орусланы Рамазанны «Къарачай» газетни корреспонденти БАТЧАЛАНЫ Фатимагъа берген интервьюсун окъуучулагъа теджейбиз.

- Борчха саналгъан ишле деб неге айтылады? Аллай борчланы къаллай кёзюуледе саладыла?
- Айыбларына джолукъгъан къауумгъа берилген болджалны ичинде ишлеб, борчундан къутулууну юсюнден бегиген документле 2013-чю джылдан бери джюрюйдюле Сюдю приставланы къуллугъунда. Ол тукъум документлени саны джылдан джылгъа ёсе барады. Административ айыбха тартылгъан адамла ол къауумгъа киредиле. Аланы асламысы, административ штрафны тёлерге унамай, башларын джанлатыб айланнган адамладыла. Айыбха тартхан мадарлагъа бизде бир тюрлю айтылады - «пограничный».  Нек дегенде, биринчиси, айыбына тартылгъан адамны эркинлигине чек салынмайды; экинчиси, аны мюлкю «тутулмайды». Сёз ючюн, законну джоругъун бузуб, административ тазир салыныб тургъанлай, берилген болджалны ичинде борчун тёлемей къойса, ол адамны борчу эки къатха ёсдюрюледи. Алай бла азы бла бир минг сом ачха болады тёлеую. Неда ол адамны 15 кюннге административ тутмакъгъа буюрадыла, неда 50 сагъат ишлерге борч салынады анга.
- Ол тукъум айыбха тартылгъанла, сёзден, джорукъну бузгъанла, къалайлада ишлерге керекдиле, борчларын тёлер ючюн?
- Ол къауум узакъгъа джиберилмейди. Кеслерине да, айыбларын джабар ючюн, энчи билим неда квалификация керек болмайды. Ала джашагъан шахарларында неда эллеринде, тийрелеринде, солуу паркларында багушну ариулайдыла; хуналаны-затланы аугъанларын-сыннганларын тюзетедиле, бурууланы бояйдыла. Къысхача айтсакъ, алагъа саулукъларына къатылырча джумушла берилмейдиле.
- Аланы борчларын толу бергенлери бла къалгъанларыны контролу этилемиди?
- Этиледи. Сюдю приставла ол адамланы этген ишлерин учётха алыб барадыла. Алагъа салыннган къазаны толтурур ючюн, ненча кюн ишлериклерин билдиредиле. Ишлеген заманларын сагъат сан бла чыгъарыб, алагъа белгили этедиле. Ол тукъум къурау ишлени ичинде джорукъну толусу бла алагъа ангылатхандан сора джорукъгъа кеслерини разылыкълары бла сыйыныргъа кереклисин билдиредиле. Аланы арасында кимни болса да джашагъан джери башха болса, анга кёре ол ары ашырылады къаза салыннган документ акт бла.
- Алай болса да ол категориягъа кирген борчлу, башында сагъынылгъан ишлеге бармай къалса, аны ахыры къалай болады?
- Аллай адамла да чыгъыб къалыучандыла, тюз соруу бересе. Аллай адамны, белгили бир чуруму болмай, талай кере ишге чыкъмай, законну бузгъаны болса, анга сюдю пристав тыйыншлысыча, законда ол бузукълагъа келишген статьягъа таяна, протокол джазады. Алай бла, ишлеб борчун берирге мадары бола тургъанлай, ишлерге излемей, башында айтылгъаныча, баш джанлатыб айланса, анга 150 минг сомдан 300 минг сомгъа дери тазир салынады. Неда 15 кюн бла кечеге административ тутмакъгъа салынады. 2017-чи джылны ичинде аллай айыбха тартылыб, 5 адам административ тутмакъгъа тюшгенди.
- Бизни республикада шахарланы, эллени орамларын сибирген, ариулагъан ишле бла борчларын тёлеб къутулгъанланы саны къаллай бирди?
- РФ-ны УФССП-ны Къарачай-Черкесияда бёлюмюню озгъан джылны ичинде иш эсеблерине кёре бу категориялы 1 минг бла 265 адамгъа иш ачылгъан эди. Аланы 1 минг бла 57-си борчларын ишлеб тёлегендиле. Ал джылланы кёргюзюмлери бла тенглешдиргенде, ала ары деричиледен кёбге онглудула. Мени былайда башында сагъынылгъан болумгъа тюшген адамлагъа чертиб айтыргъа излегеним неди десенг, ол административ къазадан къачыб айланнгандан чыгъады иш бла тёлетиуню мадарлары. Эртде биреулен: «Борчунг бар эсе, бер да къутул» дегенлей, кеслери заманында борчларын тёлерге кюрешселе, алайгъа джетмегенлей, джумушлары, къайгъылары да дженгилленик эдиле. Аны айтханым, тазир неда бирси тёлеую болгъан адам аны юсюнден заманында толу хапарлы болургъа керекди. СМИ дагъыда башха информацион къуллукъну болушлугъу бла республиканы джамагъатына билдиргенлей турабыз. Башында айтылгъан тёлеу борчланы юслеринден толу информацияны управлениени сайтында неда бирси Интернет мадарла бла «Узнайте о своих долгах» деген сервисге кириб билирге да боллукъду.
- Административ тазир эмда бирси борчланы тёлеу бла байламлы талай соруугъа толу джууаб бердигиз. Сау болугъуз, бюгюнлюкде адамлагъа ангылашынмагъан талай затны ачыкъладыгъыз. Джууаблы къуллугъугъузда бет джарыкълы болугъуз!
 
 
{jcomments}