Мындан алда Черкесск шахарда Шимал Кавказ кърал гуманитар-технология академияда «Кавказ в контексте глобальных вызовов» атлы джыйылыу болду. Ол Къарачай-Черкес Республиканы Миллет ишлерини, кёбчюлюк коммуникациялары бла басмасыны хакъындан министерствосуну эмда башында сагъынылгъан академияны башламчылыгъы бла бардырылгъанды. Анга Эресейни субъектлеринден, Джууукъдагъы тыш къралладан, Къарачай-Черкес Республикадан миллетлени эмда динлени араларында байламлылыкъ джаны бла ишлеге къарагъан алимле-экспертле къошулгъандыла. Джыйылыуда Кавказда миллетлени араларында конфликтлени, конкуренцияны, кооперацияны юслеринден темагъа эмда Азербайджанда, Гюрджюде ислам динни радикализация чурумлары бла байламлы джарсыуланы сюздюле. 

Тышындан келген къонакълагъа хошкелди сёз айтыб, джыйылыуну КъЧР-ни миллет ишлерини, кёбчюлюк коммуникациялары бла басмасыны хакъындан министри Хапиштов Мурат ачды.

- Шимал Кавказны регионларында эмда Джууукъдагъы кюнчыгъыш къраллада бюгюннгю джамагъат-политика болумну эмда экстремизмге къаршчы кюрешде мадарланы сюзюу эмда джыйылыуну аягъында усталаны оюмларына кёре тюз оноу, бегим чыгъарыу бу джыйылыуну баш муратыды. Бу уллу ишге атаб, ол тукъум магъаналы проблемаланы сюзерге халкъланы келечилери джыйылгъансыз да, сизни, экспертлени, тюз оюмларыгъыз башында сагъынылгъан ишлени тыйыншлы дараджагъа чыгъарыргъа себеб боллукъларына ишексизме. Аны бла да къалмай, хар джыл сайын быллай джыйылыуланы бардырыу мындан ары адет боллугъуна эмда анга къошулгъан усталаны да кёбден кёб бола барлыкъларына ышанама, - деди министр Хапиштов Мурат.

Келген экспертлени арасында Эресей Федерацияны регионларындан сора да, Азербайджандан, Эрменден, Гюрджюден алимле да бар эдиле.

Джыйылыуну программасына кёре тик салыннган соруула юч бёлюмге юлешиннген эдиле. Биринчиси, Джууукъ Востокда бардырылгъан политика Кавказда регионлагъа синге баргъаны; экинчиси, Кавказда миллетлени динлери бла байламлы чурумла; ючюнчюсю, экспертлени бир-бирлери бла байламлылыкъ джюрютюулери Кавказда регионла арасы кооперациягъа себеблик этиу ишни магъанасын сюзюу.

Министр Хапиштов Мурат сёлешгенден сора, ызы бла Дондагъы Ростов шахарда ЮНЦ РАН-ны илму къуллукъчусу, Халкъла арасы ишни хакъындан Эресей советни эксперти Горюшина Евгения сёлешди. Ол «Ближневосточный фактор на Кавказе: конфликты, конкуренции и кооперации» тема атлы доклад этди.

- Шимал Кавказ Эресей Федерацияны Европа бла Азияны байлагъан экономиканы стратегиялы кёпюрюдю. Къуру алайда тохтаб къалмай, таб, Узакъ Востокдан, Анатолиягъа дери Эресейге магъанасы уллуду. Аны бла да къалмай, Каспий тенгизни джагъасындагъы регионланы да анга къоша, ол зона кенгере барады. Аны себебли, Шимал Кавказ эм магъаналы зоналаны бирине саналады бюгюнлюкде, - деди Горюшина Елена.

Джыйылыуда Абхаз Республиканы юсюнден да барды сёз. Аны бюгюннгю экономикасындан эмда политикасындан Ростов областны кърал архивлерини тамадасы, тарих илмуланы кандидаты Трапш Николай къысха хапар айтды. Ол Къыбыла Тегей бла Абхазияда 90-чы джыллада проблемаладан башлаб, аланы урлукълары бюгюнлюкде да къурумагъаналарыны юсюнден, анда джашагъан миллетлени арасында бола тургъан чурумланы юслеринден да айтды.

Артыкъсыз да бек, чертиб абхазлыланы арасында дин бла байламлы конфликтлени чурумларын да сагъындыла. Тышына – Турциягъа, Сириягъа – алгъынлада кёчюб кетген бу халкъны адамлары бир-бири бла келишмей, джууукъ-тенг бир-бири бла байламлылыкъ джюрютген бек къыйын болгъанды. Бу арт 5 джылны ичинде ол къыйын хыйсабла да къуруй баргъанлары танылгъанын, Санкт-Петербург шахарда Орта Азияны, Кавказны, Къазахстанны миллетлерини этнография музейини бёлюмюню тамада къуллукъчусу Зельницкая Рица да айтды.

Муслиманланы дин управлениесини атындан ислам илмуланы доктору, алим Батчаланы Мухаммат хаджи Сирияны 20 джылны мындан алда халындан хапар айтды. Ол анда джашагъан заманда анда хар миллетге бирча сый бериб къарагъанларыны юсюнден айырыб айтды. Бюгюнлюкде уа  муслиманла бир-бирлери бла уруш этгенлерине къыйналгъанын билдирди. Ол зат дагъыда бизни регионда эмда бютеу Шимал Кавказда миллетлеге заран салгъаны амалтын, аны тохтатыр ючюн бирлешиб кюреширге кереклисин ачыкъ айтды алим. Дагъыда ол темагъа КъЧР-де миллет ишлени, кёбчюлюк коммуникацияла бла басманы хакъындан министрни кенгешчиси Къумукъланы Альберт да сёлешди.

«Тёгерек столда» Шимал Кавказда джашагъан эрменлиле къытайлыла бла байламлылыкъ джюрюте келиб, аланы араларында чыкъгъан къайгъыланы юслеринден да талай сёз айтылды. Аладан толу хапар Ереван шахарда Эрмен-Эресей университетни политология кафедрасыны устазы Дунамалян Норайр айтды.

Бу джыйылыуда сюзюлген ишлеге таймаздан Азербайджан Республиканы келечилери да телемост-сессия мадар бла хайырлана къошулгъан эдиле.

Джыйылыуну аягъында сюзюлген ишлени эсеблерин чыгъара экспертле, алимле, тарихчиле бир оюмгъа келиб, резолюция алдыла.

Тышындан келген къонакъла бу магъаналы ишни къурагъанлагъа разылыкъларын билдириб, мындан ары да Къарачай-Черкесияны башламчылыгъы бла бу тукъум джыйылыу бола турса, ол Шимал Кавказда бир талай миллет джарсыуну толу тюзетирге эмда байламлылыкъны, шохлукъну бегитирге себеб боллугъун билдирдиле.

   БАТЧАЛАНЫ Фатима.