Миллетибизде бурун заманлада, артхаракълада да уллу кючлери бла атларын айтдырыб тургъанла кёб болгъандыла. Аланы бирлери, миниб айланнган атларын кёлтюрюб, узакъ элталгъандыла. Экинчилери, балчыкъгъа батхан ёгюз арбаланы тебериб, тартыб чыгъаргъандыла. Ючюнчюлери, тырнаугъа джегилиб, бачхаларына кеслери тырнау тартхандыла.

Аллай джигит таулуланы бири Лийланы Ибрагимни джашы Хаджи-Бекгарны пелиуан кючю болгъанды. Уллу эришиуледе, кючлю сермешледе кючюн танытханлай тургъанды. Ол 1925-чи джыл Къарачайны эски эллерини биринде, Къарт-Джуртда, Ибрагимни урунууну сюйген юйдегисинде туугъанды. Гитче заманында огъуна ол, кючю бла байламлы тюрлю-тюрлю оюнла кёргюзе, адамланы сейирсиндиргенди. Тюзлюк тутхан адам кёчгюнчюлюкню заманында ахлуларын джакълагъанды, бир къарачайлыгъа да тик къаратмагъанды. Кеси ауур адам болса да, чабыб тебреселе, таугъа чыгъыб башласала да, аны ызындан бек аз адам джеталгъанды. Огъурлу, рахат джаш къолундан келгенича, башхалагъа болушханлай тургъанды. Азиядан къайтхандан сора Къарачай шахарда заводда сют ташыучу машинаны джюрютгенди. Эки сабийни ёсдюргенди. Къызы Къарачай шахарда сабий врачды. Джашы Джатдай Къарачай районну администрациясыны къурау бёлюмюню тамадасы болуб ишлеб тургъанды. Бусагъатда тыйыншлы солуудады.

Джатдай эмда аны таныгъан башха къартла айтхандан, Хаджи-Бекгарны атасы Ибрагим да тамам уллу кючю болгъан адам болгъанды.

Къазахстанда тутушдан уллу спорт эришиуле байрамлада, башха къууанчлада, базар тёгерекледе, тюз джерледе болуб тургъандыла. Колхозладан, район аралыкъладан кеслерине базгъан гёджебле ары келгендиле. Аллай бир байрамда Лийлары джашагъан джерден узакъ болмай бир уллу тюзде тутуш башланады. Джууукъ, узакъ джерледен кючлюле, уста тутушуучула баргъандыла. Хаджи-Бекгар ауруб, больницадан джангы чыгъыб тургъанды. Тенглери аны да чакъырадыла. Анасы: «Больницадан чыкъгъанлы юч кюн болады иерик тюлме», - деб да кюрешеди. Алай болгъанлыкъгъа къоймайдыла. Аны алыб кетгенлеринде ызындан атасы, анасы, эгечи да барадыла. Миллет асыры кёбден олтурур джер болмай сюелиб къарагъандыла. Гёджебле тутушадыла, арагъа Хаджи-Бекгарны да чыгъарадыла. Тутханын алыб джерге уруб, сора дагъыда ёрге тургъуза баргъанды. Алай эте, барыны сыртларын джерге салады. Сора Джамбулдан, Къазахстанны бир адамы да хорлаялмагъан, бу республиканы чемпиону болуб тургъан бир гёджебни келтиредиле. Уллу тёртсандыкъ адам, юсюнде джабыуу, биргесине да уллу къуллукъчула болгъандыла. Ёмюрде сыртын джерге киши салмагъанды, дегенлеринде, Хаджи-Бекгар сагъышлы болуб чыкъгъаны танылыб тургъанды. Болгъан къым-тым болуб, чибин учхан эшитилирча болгъанды. Джыйылгъан миллет кирпик къакъмай, солууларын тыйыб къарайдыла. Ол аны тутханында, Хаджи-Бекгарны тенглери бек къайгъырыб къарагъандыла. Бизни джердешибиз сермеб тутханы бла аны атыб ийгенинде, ол уллу адам барыб, джерге тиеди. Биргесине келген къуллукъчула унамай: «Аллай джыкъгъан болмайды», - дейдиле. Къарачай тулпар экинчи кере къоркъмай рахат тутады. Сора кёлтюрюб алыб, джерге урады. Ол къазах гёджебни биргесине келгенле асыры къыйналгъандан къайры кирирге билмей къалгъандыла. Ёмюрде эшитмеген адамыбыз, былай къалай джыгъыб къойду, деб сейирсиннгендиле.

Таулу улан андан сора да байрамлада бардырылгъан кёб тутушлада хорлайды. Бир кере Джамбулда бек уллу тутуш къуралады. Ары Къазахстанны шахарларындан, эллеринден эм онглула баргъандыла. Ол эришиулеге бизни джердешибизни да элтгендиле. Биргесине къарнашлары бла тенглери болгъандыла. Алайда Хаджи-Бекгар, асланча, сермешгенди. Ары келгенлени барын да хорлагъанды. Уллу саугъала да алгъанды. Бир бёлек замандан Москва шахардан таулу джашны юйюне келечиле келедиле. Ала: «Бир талай заман болады бизни гёджебибизни бир адам хорламагъанды, сени хапарынгы эшитиб келебиз - аны бла бир тутуш», - дейдиле. Ол, Москвагъа баргъанын анасындан джашырыб: «Узакъгъа бармайма, келликме», - деб кетеди. Биргесине тёрт нёгери барады. Хаджи-Бекгар Джамбулдача, халкъ къараб тургъанлай, эшикде тутушургъа излегенди. Ала унамагъандыла. Тутуш барыучу юйню эшигин джабхандыла. Аланы гёджеблерини эки къарауулу, бизникини да биргесине эки нёгери киргендиле. Алайда тутушхандыла. Къарачайлы аслан джыгъылыб къалырма деб къайгъыра, аны былай тутханы бла эрлай алыб джерге ургъанды. Къараууллары, джетиб, аны ёрге тургъузгъандыла. Бир кесекден ала экинчи кере тутсун, дегендиле. Экинчи тутханында да Хаджи-Бекгар терк хорлагъанды. Ол ауур адам сырты бла барыб тийгенинде, ёрге туралмай, джатыб къалгъанды. Ала джыйылыб: «Биз сени иймейбиз. Москвада фатар да берейик, мында къал», - деб кюрешгендиле. Хаджи-Бекгар унамагъанды. Сора: «Бар да, атанга-ананга да сор, хазыр болуб тур, биз ызынгдан барлыкъбыз», - деб ийгендиле. Ол уллу къуллукъчула, кёб да турмай келиб, къарачай гёджебни ары элтирге излегендиле. Ол затла кёчгюнчюлюкню джылларында болгъанлары амалтын, аны атасы-анасы унамагъандыла, къоркъуб джашларын Москвагъа иймегендиле.

Халкъыны, кесини да атын сый бла, махтау бла айтдыргъан Лийланы Хаджи-Бекгар Къазахстанны, Москваны да ол джыллада абсолют чемпиону болгъанды.

Узеирланы Хусеин.