Багъалы редакция! Джангылмай эсем, 2016-чы джылны джай айларыны биринде «Къарачай» газетде Ёзденланы Якъубну «Файдалы затла» деб бир иги статьясы чыкъгъан эди. Якъуб ол статьяны юсю бла «Эртде къобууну», «Намаз этиуню», «Ашда марда билиуню» эмда башха затланы файдаларын илму кёзден къараб, ким да ангыларча, тюшюнюрча бир таб джазгъан эди. Ол статья басмаланнган газетими бир тенгиме бердим, ол да кимге эсе да берди, ма алай бла тас болду да къалды.
Багъалы редакция! Бир мадар бар эсе, ол статьяны джангыдан газетде басмаласагъыз, мени да, бек кёблени да разы этерик эдигиз, деб келеди кёлюме.
Багъалы редакция! Бир мадар бар эсе, ол статьяны джангыдан газетде басмаласагъыз, мени да, бек кёблени да разы этерик эдигиз, деб келеди кёлюме.
Салам бла,
БИДЖИЛАНЫ Асхат.
БИДЖИЛАНЫ Асхат.
Гитче Къарачай район.
Хурметли Биджиланы Асхат!
Редакциягъа джиберген письмонгу окъуб, Ёзденланы Якъубну сен излеген статьясын 2016-чы джыл къыркъар (август) айны 13-де чыкъгъан 62-чи номерли «Къарачай» газетде табыб, сени тилегинги къабыл эте, джангыдан басмалайбыз.
Редакциягъа джиберген письмонгу окъуб, Ёзденланы Якъубну сен излеген статьясын 2016-чы джыл къыркъар (август) айны 13-де чыкъгъан 62-чи номерли «Къарачай» газетде табыб, сени тилегинги къабыл эте, джангыдан басмалайбыз.
Салам бла,
«Къарачай» газетни джууаблы секретары ДЖАЗАЛАНЫ Лида.
«Къарачай» газетни джууаблы секретары ДЖАЗАЛАНЫ Лида.
Саулукъгъа себеб болгъан иги адетлери, къылыкълары кёб болгъанды Мухаммат файгъамбарыбызны (гъ.с.). Аланы талайындан окъуучуларыбызгъа къысха хапар берирге излейбиз. Ол затла керти да файдалы затла болгъанларын бюгюннгю илму да мюкюл этгенди.
Эртде къобуу
Файгъамбарыбыз (Аллахны саламы анга болсун) эртде джатыб, эртде къобуучу болгъанды. Эртден намазгъа азан бла бирге айырылгъанды джылы орнундан. Эртде къобуу бла адамны иш къоратыу хыйсабы эмда аны психика халы къысха байламлы болгъанларына бюгюн илму шагъатлыкъ этеди. Эртденнги джукъу татлы болады. Аны хорлагъан къыйын кёрюнсе да, адам акъырын-акъырын юрениб къалады. Аллында бир да къурумаса 15 такъыйкъаны алгъа туруб башлагъан эбине тюшюб къалады. Кесин къолгъа алса, саулукълу джашаугъа ол атламны этелмезлик ким барды?
Эртде турур ючюн не этерге керекди?
- Эм керекли, амалсыз джумушларыгъызны эртденблагъа къоюгъуз (эртде уяныб, аланы къолгъа алыб башларча).
- Джата туруб телефонну джукълатыгъыз (не ючюн айтылгъанын кесигиз билесиз).
- Къонгурауу къурулгъан сагъатны (будильникни) джатхан орнугъуздан арлакъда къоюгъуз (узалыб джетиб, джукълатыб къоймазча).
- Джууургъан тюбюнде джылы болургъа керекди, ёзге юйню ичинде джылылыкъ +16 – +21 градус болсун.
- Джукъларны аллы бла суу ичигиз (ол, адамны чархын бошлаб, рахатландыргъан этеди, сора джангырыргъа себеб болады).
- Къарангыда джукълагъыз (джукъуну гормону мелатонин къарангыда «ишлерге» сюеди).
- Сагъышыгъызда эртден азыкъны маджалын къурагъыз (анга ашыгъырча).
Эртде турур ючюн не этерге керекди?
- Эм керекли, амалсыз джумушларыгъызны эртденблагъа къоюгъуз (эртде уяныб, аланы къолгъа алыб башларча).
- Джата туруб телефонну джукълатыгъыз (не ючюн айтылгъанын кесигиз билесиз).
- Къонгурауу къурулгъан сагъатны (будильникни) джатхан орнугъуздан арлакъда къоюгъуз (узалыб джетиб, джукълатыб къоймазча).
- Джууургъан тюбюнде джылы болургъа керекди, ёзге юйню ичинде джылылыкъ +16 – +21 градус болсун.
- Джукъларны аллы бла суу ичигиз (ол, адамны чархын бошлаб, рахатландыргъан этеди, сора джангырыргъа себеб болады).
- Къарангыда джукълагъыз (джукъуну гормону мелатонин къарангыда «ишлерге» сюеди).
- Сагъышыгъызда эртден азыкъны маджалын къурагъыз (анга ашыгъырча).
Ашда марданы билиу
Мухаммат файгъамбар (Аллахны саламы анга болсун), кёб тюрлю ауруудан сакъланыр ючюн, ашда орталыкъны тутууну (аяусуз ашамауну) уллу магъанасы болгъанын чертгенлей тургъанды. Арадан талай ёмюр ётгенден сора илму, ол оюмгъа келиб, аны тюзлюгюн бегитгенди. Сейир тюлмюдю, «ашхыныгъызны ючден бирин аш бла, ючден бирин суу бла, ючден бирин да хауа бла толтуругъуз» деген муслиман принципни «харахачибу» деген япон джорукъгъа («ашхынны 80 процентин толтуругъуз» дегеннге) джууукъ болгъаны.
Акъырын ашау
Адамны чархына (хатхусуна) 20 такъыйкъа керек болады, «ашхын толду» деб мыйыгъа сигнал джиберилир ючюн. Ол илмугъа энди белгили болгъанды. Акъырын ашау аз ашаргъа, ашны иги эримеге къояргъа мадар береди. Файгъамбар (гъ.с.) тамам алай этгенди, башхаланы да анга юретгенди.
Бирге (талай адам болуб) ашау
«Эм иги аш къайсыды?» – деб соргъанларында, Аллахны Келечиси былай джууаб бергенди: «Юсюнде эм кёб къол болгъан аш». «Бирге ашагъыз, хар ким кесича джубанмагъыз да. Кёбчюлюкде берекет барды», – дегенди Расул дагъыда. Ол халда ашау, ашха къууана билиу стресслени аз этерге себеб боладыла, юйдегини бегитирге, джамагъат бла бирге болургъа болушады. Эм игиси уа сабийлеге ашны юсюнде иги адетни юлгюсюн кёргюзюудю.
Сууну тюз иче билиу
«Бир джолгъа ичиб къоймагъыз, тюеча, эки-юч кере тохтаб-тохтаб ичигиз», – деб юретгенди Файгъамбар (гъ.с.). Суу ичген сагъатда кеси тамам алай ичгенди. Олтуруб неда чёгелеб – ол халда (бёлюб-бёлюб, тылпыуунгу алыб) ичген сюннетди. Сюннетни уа, кесигиз билесиз, хайыры болмай къалмайды. Муну хайыры уа недеди? Биринчиси, адамны чархы (организми) заранлы затладан (шлакладан) тазаланнган этеди. Экинчиси, суу адамны ичине кислород бла бирге тюшсе, инсулинни тыйыншлысыча къуралыууна, уллу себеб болады. Инсулин, билесиз, адамны диабетден сакълайды.
Сууну бир джолгъа ёретинлей ичиб къоюу башны аурутургъа, тёгерек айландырыргъа, чархда электролит балансны бузаргъа болады.
Гранат
Файгъамбар (гъ.с.) бек сюйген кёгетлени бири гранат болгъанды, дейдиле. Илму джаны бла тинтиуле кёргюзгеннге кёре, кертиси бла да, ол джер юсюнде эм хайырлы кёгетлени бириди. Анда марганец барды. Аны уа адамны сюеклерини структураларын къурауда, сакълауда магъанасы уллуду. Калий да эркинди анда. Ол клетканы къабыргъаларын (клеточные стенки) тюз ишлерге, сууну балансын тутаргъа джарайды. Аны бла къалмай, гранат флавоноид, полифенол деген антиоксидантла бла да байды. Ала джюрек, къан тамыр ауруулагъа хорлатмазгъа болушадыла.
Гранат не бла хайырлыды?
- Ашны иги эриталмай инджилгеннге джарайды.
- Джюрек, къан тамыр аурууладан сакълайды.
- Рак ауруудан къоркъууну азайтады.
- Тишни юсюнде къатханны (налётну) аз этеди.
- Анемияны (къанны аз болууун) симптомларын азайтады.
- «Сабий заманы джетгинчи туууб къалыр да» деген къоркъууда себеб болады.
- Терини ариу, сыйдам этеди.
- Депрессияны хорларгъа болушады.
Гранатда адамгъа керекли затла («питательные вещества» дегенле, сутканы мардасы бла къарагъанда): клетчатка – 16 процент, углеводла – 6 процент, калорияла – 4 процент, белокла – 3 процент.
Витаминле: витамин К – 21, витамин С –17, фолиевая кислотаны тузу – 10, витамин В – 6 процентдиле.
Минералла: багъыр – 8, калий – 7, марганец – 6, фосфор – 4 процентдиле.
Ораза
Бусагъатда илму бегитген бла къарасакъ, къуру нени ашагъаныбызда тюл, къачан эмда къалай ашагъаныбызда да барды магъана. Файгъамбарыбыз (Аллахны саламы анга болсун) Рамазан айда фарыз оразадан сора да башха кюнледе да тутуучу болгъанды ораза, сёз ючюн, баш эмда орта кюнледе, дагъыда ай толгъан кёзюуде (13-чю, 14-чю, 15-чи кюнледе). Ол этген ишге бюгюн орусча айтсакъ, «перемежающееся голодание» дейдиле. Аны файдасын илму, далилле бла келтириб, бегитгенди. Ол халда ораза тутуу адамны гормонларын керекли дараджада тутаргъа себеб болады, «окислительный стресс» дегенни тыяды, сууукъну аз этеди. Къысхасы, адам кесине ашарыкъны не къадар аз «джюклесе», ол къадар аз ауруйду, башхача айтсакъ, ашны эритирге кетген кючю ауруулагъа къаршчы кюрешге бурулады.
Хурма (финик)
Кертиси бла да, оразада аууз ачаргъа андан аламат зат болмаз. Алай а къуру ораза бла къалмай, къачан да тепсибизден къурутмазгъа тыйыншлы продуктду хурма. Оразада хурма бла аууз ачыу а, айхай да, керекли затды. Файгъамбар (гъ.с.) аны бошуна сюннет этмегенди. Хайыры уллуду – къанда шекерни, электролитлени да тыйыншлы мардада тутаргъа джарайды, ашхынны аш эритиуге хазырлайды. Сабий табарыкъ тиширыулагъа хурма ашатыгъыз деб да юретгенди Расул. Сылтаулу тиширыуну чархында окситоцидлени дженгил къуралыуларына себеб болуб, тынч къутулады деб, ол затха медицина бюгюн тюшюннгенди. Хурманы дагъыда файдасы неди?
- Къарынны (брюшная полость) ракдан сакълайды.
- Ичегилени перистальтикасын мардагъа джыяды, ич ётдюрмезге себеб болады.
- Сюекни кючлю этеди.
- Къанны аз болуууна къаршчы кюреш бардырады.
- Аллергия реакцияланы азайтады.
- Керексиз семирмезге, азмазгъа себеб болады.
- Кюч береди.
- Нерва системаны джарашдырады, эркишилик, тиширыулукъ джюрютюуде къарыу береди...
- Инсульт къоркъуудан сакълайды.
- Кёзню джити кёрюуюне себеб болады.
Кюч берген затлары (содержание питательных веществ (сутка марда бла тергегенде): клетчатка – 32, углеводла – 25, калорийле – 14, белокла – 5, джаула (жиры) – 1 процентдиле.
Витаминле: ниацин – 6, рибофлавин – 4, фолиевая кислотаны тузу – 5, витамин В6 – 8, витамин К – 3 процентдиле.
Минералла: багъыр – 10, калий – 19, марганец – 13, магний – 11, темир – 6 процентдиле.
Тири болуу (активный образ жизни)
Исламны беш багъанасыны (фарызыны) бири намаз иги саулукъну, тириликни излейди. Намаз бютеу санланы, джиклени бирден ойнатхан физзарядканы бир тюрлюсюдю. Саулукъ болмаса ораза туталлыкъ тюлсе, хаджны да тындыралмай къаллыкъса. Мухаммат (гъ.с.) физупражнениелеге уллу магъана бергенди, ата-аналагъа сабийлеригизни ол джаны бла юретигиз дегенлей тургъанды. «Сабийлеригизни джюзерге, ат белинде джюрюрге, къара атаргъа (садакъ тартыргъа) юретигиз», – деб хадислерини биринде да айтады. Былайда адамла терсине ангыламазлыкъ бир затны чертерге излейбиз. Саулукъгъа, саннга хайырлы затланы сагъыннган сагъатда аланы медицина аспектге джетген джерлерин айтханлыгъыбызды, ансы сыйлы Файгъамбар (гъ.с.) хар затны эм биринчиге, айхай да, Аллахны разылыгъын табар ючюн этиуге чакъырыб кюрешгенди.
Намазны саулукъгъа хайыры
Сюелген сагъатда:
- Сыртны ачыгъанын азайтады 25 процентге.
- Тобукъну ачыгъанын азайтады 52 процентге.
- Ашыкъ сюекни (инчикни) ачыгъанын азайтады 32 процентге.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын азайтады 22 процентге.
Рукуда (поясной поклон):
- Белни ачыгъанын 18 процентге азайтады.
- Джансюекни джиклерин (тазобедренные суставы) ачыгъанларын 31
процентге азайтады.
- Тобукъну ачыгъанын 63 процентге азайтады.
- Ашыкъ сюекни (инчикни) ачыгъанын 32 процентге азайтады.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын 22 процентге азайтады.
Садждада:
- Белни, бел омурауланы ачыгъанларын 24 процентге азайтады.
- Инчикни ачыгъанын 27 процентге азайтады.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын 13 процентге азайтады.
- Тобукъну ачыгъанын 53 процентге азайтады.
- Бууунланы ачыгъанларын 28 процентге азайтады.
Олтургъан сагъатда (Аттахиятда):
- Белни, бел омурауланы ачыгъанларын 37 процентге азайтады.
- Аякъ бармакъланы ачыгъанларын 17 процентге азайтады.
- Тобукъланы ачыгъанларын 53 процентге азайтады.
{jcomments}
