Сабийни ышартыу
Саны-башы къатмагъан сабийчикни хар адам да алыб бармайды къоюннга, алай а къайсыбыз да бек сюебиз гитчечикни эркелетирге да, анга ариу айтыргъа да. Бизни халкъда бешикде джатыб тургъан неда анасыны къойнуна къысылыб тургъан сабийчикни эки джаякъчыгъындан бармакъла бла басыб эркелетген адет бюгюн да барды. Сабийни джаякъчыгъына бир-эки тийсенг, ол тамам ариу ышарыучанды:
Къайда-къайда джаякъчыкъ?
Кюле-кюле балачыкъ!
Эршиккуду балачыкъ!
Тюу машалла, сеннге! Тюу машалла!
Амма, сабийни артыкъ эркелетиу да, кёрмегенча этиб, сансыз этиу да бизни халкъда алай дурус тюлдю. Атаны-ананы неда юйлю адамланы кёллерин алыргъа излеселе уа, быллай маталлы джууаш, алдыр-гюлдюр (комплимент) сёзле айтхандыла:
- Шашмай атасына (неда анасына) ушайды! - Атасындан джукъ къоймагъанды!
- Союб къаблагъанча, атагъа ушагъанына къара!
Тарт-созла
Бешикде талайны джатыб тургъан сабийни санларын бошлагъандан сора, алайлай алыб къоймай, къолчукъларын, аякъчыкъларын къымылдата, ийлей, биразны тарт-созла бла ойнатхан халда булджутадыла:
Тарта-соза,
Джашчыкъланы оза!
Тарта-соза,
Къызчыкъланы оза!
Тарта-соза,
Барысын да оза!
Тарта-соза,
Чабыб барды тузлагъа,
Башын урду бузлагъа
.
Сабийни чакъырыу
Сабийни чакъырыу
Сабийни белчиги хайт деб къатыб, къоюннга ала тебреселе, абаданла, бир-бири къоюнларындан алайлай алыб къоймай, бармакъланы къымылдата, чакъыра, сабийни кесин алгъа силкинирге къоядыла. Алай этгенни магъанасы бек уллуду - сабий кеси сайлау этерге, оюм этиб къымылдаргъа юренеди: кимине барады, башхасындан а, барыргъа унамай, «къачады».
Быллай булджутуу оюнла сабийни башха адамлагъа да илеширге юретедиле:
Кимге келе? Меннге келе!
Келе-келе, кюле келе!
***
Къайда-къайда, алдырчыгъым,
Геле-геле, балдырчыгъым!
***
Геле-геле, ойнай геле,
Геле-геле, меннге геле!
Сир къатдырыу
Сабийни аякъчыкълары бла бир къолну аязына сюеб, бирси къол бла да аз-буз тута, ёрге сирелирге (къатдырыргъа) юретедиле:
Гатдыр-гатдыр баласы,
Гатдырмады баласы!
Гатдыр-гатдыр баласы,
Туруб кетед баласы!
***
Къатдырчыкъды къатдырчыкъ,
Батырчыкъды батырчыкъ!
Къатдыр-къатдыр, къатдыр-къатдыр!
Чауукла
Сабий къуйругъундан олтура тебресе, аны кеси кесин булджутургъа, чауук этерге (харс урургъа) юретедиле:
Аття келе, чауук-чауук,
Ання келе, чауук-чауук,
Исса келе, чауук-чауук,
Мусса келе, чауук-чауук.
Эркелетиуле
7-8 ай болгъан сабийни бауурчугъу бла аякъларындан тутуб, хауада «джюздюредиле», къолтукъчукъларындан тутуб, ёрге-ёрге атыб неда тёгерек буруб ойнатыучандыла. 2-3 джыллары толгъан сабийчикле огъуна бек сюйюб «учуучандыла»:
Уча-уча, къуш уча!
Учхан къушну ким тута?
***
Уча-уча, учурдукъ,
Мийик кёкде букъдурдукъ!
Даж-дажла
Сабийни ал кёзюуде къолтукъчукъларындан, бираздан а къолчукъларындан тута, даж-даж этерге (джюрюрге) юретедиле:
Даж-даж баласы,
Атлаб кетед баласы,
Аннясына келеди,
Муратына джетеди.
***
Даж-даж эте баласы,
Атлаб кетер баласы.
Даж-даж этдик, джюрюдюк,
Ёрге-ёрге кётюрдюк!
Джангы джюрюй башлагъан сабийни кёбюрек джюрютюр ючюн, абаданла, андан артыкъ узакъ болмагъан джерде чёгелеб, къолланы алгъаракъ соза, бармакъланы да къымылдата, бир-бирлерине кёзюу чакъырадыла:
Меннге келе? Меннге келе!
Кюле келе, атлай келе!
Кимни къакъышыды?
8-9 ай болгъан сабийни булджута, тиллендирирге да себеб болурлай, соруу-джууаб халда былай ойнатыучандыла:
- Къакъыш-къакъыш,
Бу кимни къакъышыды?
- Аттяны къакъышыды.
- Огъай, аттяныкъы тюлдю!
- Сора анняны къакъышыды.
- Анняныкъы да тюлдю!
- Сора мени къакъышымды.
-Огъай-огъай, меники тюлдю!
-А-а-а, сени къакъышынгды да!
{jcomments}
