Россия Федерацияны махтаулу артисти, фахмулу джырчы эмда композитор Къочхарланы Хусейни джашы Марат Къарачай-Черкес Республиканы музыка культурасын тыйыншлы дараджагъа чыгъаргъан онглу адамланы бириди.
Халкъ сюйген белгили композиторну творчество джолу тынч болмагъанды. Ол кёзюуде халкъыбызны музыка искусствосу профессионал дараджагъа джангы чыгъа башлагъанды. Биринчи болгъан не тюрлю санагъатда да бек джууаблыды. Къочхар улу халкъыбызны джыр хазнасын ёсдюрюрге кесини джашауун саудан бергенди, аны бла бу искусствода сыйлы орун да алгъанды.

Къочхарланы Марат 1935-чи джыл майны 1-де Микоян-Шахарда (бусагъатда Къарачай шахар) туугъанды. «Аллах берсе, эки къолу бла береди» дегенлей, Маратны юсюнде кёб ашхы шарты болгъанды – ол субай санлы, кимни да кёзю илинирча джаш болгъаны бла бирге, ариу да джырлаб, сабийлей огъуна белгили болуб башлагъанды. Маратны профессионал музыка билим алыргъа мадары болмагъанды – аны сабийлиги, джашлыгъы да сюргюнде ётгендиле. Халкъыбызны бай джыр хазнасын ол джюреги бла ангылагъанды, аны бла таймаздан хайырланнганлай да тургъанды. Къарачайны бурунладан келген ариу адетлерин сыйлагъанды. Халкъ джырланы сюйюб джырлагъанды. Аланы юслери бла миллетни ашхы затларындан хапарлы болгъанды.

Маратха 8 джыл болгъан заманда терслиги болмагъан халкъыбызны, ёмюрлюк джашагъан джуртундан айырыб, Орта Азия бла Къазахстанны къум тюзлерине къуйгъандыла. Алай бла Маратланы юйдегилери 1943-чю джыл Къыргъызиягъа тюшеди. Алайды да, тау джуртундан узакъда Къыргъызияда башланады аны джыр искусствогъа джолу да.
Кёзю джаннган, сюйюмлю джашчыкъны ариу ауазын эслеб, устазла школну суратлау-чемерлик коллективине чакъырадыла. Ол, таймаздан концертледе джырлаб, окъугъан школуну сыйын джакълайды.
Къочхар улу бек эртдеден ангылайды джыр аны джашаууну баш магъанасы болгъанын, заман бла бирге аны усталыгъы да ёсе барады.
1957-чи джыл къарачай халкъ тарих джуртуна къайтады. Марат да урунуу джолун Огъары Тебердини культура юйюнде башлайды. Къочхар улуну творчество джазыуунда анга уллу болушлукъ этген адамланы бири белгили совет композитор Вано Мурадели болгъанды. Аны бла ол Москва шахарда Къарачай-Черкесия Россияны къурамына киргенини 400-джыллыкъ къууанчында танышады. Ары Вано Мурадели, Семенланы Исмаилны Минги Тау джырын джарашдырыб, симфония оркестр бла хор джырларча этиб, сахнагъа чыгъарады. Маратны ариу ауазы болгъаны себебли, джырны анга джырлатады. Марат Минги Тауну асыры ариу джырлагъандан аны Москвада эшитгенле джаратыб, кеслерини репертуарларына аладыла. Къысха заманны ичине джыр алгъыннгы Совет Союзгъа белгили болады. Бизни областны литературасы бла искусствосуна аталгъан бу декадада Марат РСФСР-ни Баш Советини Хурмет грамотасы бла саугъаланады.
Ол кюнден сора джырчы профессионал сахнагъа джол тутады.  Москвада бардырылгъан байрамдан къайтхандан сора аны Къарачай-Черкесияны джыр эмда тепсеу кърал ансамблине чакъырадыла. Ариу макъамы бла адамланы джюреклерин джесирге алгъан Къочхар улу джырлагъан, тепсеген да этеди. Ол, концертлеге къошулуб, таймаздан кесини профессионал усталыгъын да ёсдюргенлей, ансамблни къурамында кёб джерлеге айланады. Ол заманда Къочхар улу кесини композиторлукъ фахмусун да танытады. Кесини биринчи джырын белгили джазыучу Байрамукъланы Халиматны назмусуна макъам салыб джырлайды. Фахмулу джырчы эмда композитор кесини эсге тюшюрюулеринде былай джазгъанды: «Байрамукъланы Халимат ол кёзюуде къарачай тилде чыкъгъан «Ленинни байрагъы» газетни редакциясында ишлей эди. Мен бир кюн ары бардым. Ол меннге джаш тёлюге аталгъан джангы назмусун кёргюздю. Мен аны да алыб, паркга барыб олтурдум. Бир сагъатдан, макъам салыб, ызыма къайтдым. Джырны Халимат да, аны биргесине ишлегенле да джаратдыла».
Халкъны ичинде ёсген, аны джыр хазнасын джаны-къаны бла сюйген Къочхар улуну жанр диапазону бай болгъанды. Ол балладала, кантатала, ораторийле, сюитала джазгъанды. Алай а асламысына ол джыр жанр бла кюрешгенди. Аны репертуарында 200-ден аслам джыр болгъанды, ол аланы халкъ джырланы тамалында джырлагъанды. Музыка окъууу болмагъанлай, фахмусуну кючю бла ол кёб аламат джырны къурагъанды. Къарачайны айтылгъан джырчысы эмда поэти  Къочхарланы Къасботну ызы бла баргъанды.
Къочхар улу халкъыбызны кёб белгили поэтлерини назмуларына макъам салгъанды. Аланы ичилеринде Хубийланы Османны, Аппаланы Билялны, Байрамукъланы Халиматны, Айбазланы Хасанны айтыргъа боллукъду. Айбаз улу аны татлы тенги болгъаны себебли, ол ёлгенден сора аны назмусуна макъам салады. Алай бла дуниягъа «Мени ахыр джырым» деген джыр джаратылады.
Белгили композиторну творчествосунда Уллу Ата джурт къазауатны темасы энчи орун алады. Хубийланы Османны «Хорлам» деген назмусуна аталгъан кантатасы кесини заманында бек белгили болгъанды. Аны бла бирге аны аскер темагъа джоралагъан джырларыны арасында урушда джигитлик этиб джан бергенлеге аталгъан джырлары айырылыб миллетни джюрегине джол табхандыла. Аланы арасында Бархозланы Аскерни джигитлигине аталгъан джырны, «Наратла», «Солдатны ахыр письмосу», «Баллада о погибшем брате» деген джырланы джамагъат, бек магъаналылагъа санаб, таймаздан аланы эшитирге излегенлерин радиону редакциясына билдиргенлей тургъандыла. Кавказ ауушланы къоруулагъанлагъа аталгъан Орджоникидзевский посёлокда орналгъан мемориал комплексде реквиемни автору да Къочхарланы Маратды. Фашист зорчуладан джуртларын асланлача сермешиб къоруулагъан джашлагъа аталгъан ёлюмсюз музыка эсгертмеди ол.
Батчаланы Муссаны назмусуна аталгъан кантатасы да барды Къочхар улуну. Ол Ата джуртха аталгъан чыгъармады. Маратны джырларыны иги кесеги халкъ аууз чыгъарманы тематикасы бла байламлыды, айтыргъа, аны той сюитасында Кавказны юсюнден джазылгъан джырларында къарачай халкъ макъамла эсленедиле.
Кёчгюнчюлюкню кёзю бла кёрген Къочхарланы Марат сюргюннге атаб «Мени джазыуум» деб симфония да джазгъанды. Ол къарачай-малкъар тилде биринчи симфонияды.
Марат Къабарты-Малкъар Республика бла къысха байламлы болгъанды. Талай джылны Къабарты-Малкъар кърал ансамблде тепсеген да, джырлагъан да этгенди. Ол джыллада джазгъан «Анам», «Малкъарны юсюнден баллада» деген джырлары Москвада концертледе джырланыб тургъандыла. Белгили малкъар поэт Кулийланы Къайсынны назмуларына да ол иги кесек макъам салгъанды. Къарачай-малкъар халкъда кенг джайылгъан «Эгизле» деген джырны макъамы да Маратныкъыды.
Къочхар улуну джыр искусствогъа къошхан юлюшю уллуду. Ол адамланы джюреклеринде джарыкъ сезимлени туудургъанды. Джашаугъа уллу сюймеклиги аны чыгъармаларында кёрюнедиле. Ол баргъан джеринде джырын эшитдире, кесин сюйдюре билгенди. Бюгюнлюкде аны юсюнден сёлешген адамла Къарачай-Черкес Республиканы халкъларыны джыр культурасына Марат уллу юлюш къошханын бир аууздан чертедиле. Маратны джырлары пластинкалада чыкъгъандыла. Айтыргъа, «Хор Карачаево-Черкесского радио под упр. М. Йуана» (1980 джыл), Мелодия фирма чыгъаргъан орус бла къарачай тилледе чыкъгъан «Джюрекни ауазы» («Голос сердца») деген пластинкала ол затха шагъатлыкъ этедиле.
Биринчи къарачай балетни къурагъанланы бири да Къочхар улуду. Кетген ёмюрледе къарачай халкъгъа башчылыкъ этген Къарчаны сыйына аталгъанды ол. «Айтуган - дочь Карчи» - алайды аны аты. Аны салыр ючюн, Къочхар улу 15 джылны кюрешгенди. Биринчи тарих балетни музыкасы хазыр болгъандан сора белгили джазыучу Шаманланы Медиха либретто джазгъанды. Алайды да, бу эки актлы лирика-эпика балет суратлау образланы юсю бла халкъгъа джетген зарауатлыкъны кёргюзеди. 1993-чю джыл Краснодарда «Премьера» деген творчество бирлешлик бу балетни салады. Алай бла республиканы маданият хазнасына энтда ол кесини уллу юлюшюн къошады.
Къочхар улу, кёб кере конкурслагъа къошулуб, анда хорлаб, лауреат атха ие болгъанды. Ол энтда да кёб ашхы творчество иши бла къууандырлыкъ эди. «Къасбот» деб балет хазырлай тура эди. Алай а хыны джазыу аны муратларын юзеди. 1997-чи джыл январны 1-де ол дуниядан кетеди. Марат ауушхандан сора 1997-чи джыл августну 25-де РФ-ны Президентини 937-чи номерли указы бла искусствогъа къошхан уллу юлюшю ючюн «РФ-ны махтаулу артисти» деген сыйлы ат аталады.
Халкъыбызны фахмулу, онглу адамларыны бирине - Къочхарланы Маратха - 1998-чи джыл мартны 18-де ол джашагъан юйде мемориал къанга салынады.
Къочхарланы Хусейни уланы Марат дуниядан кетгенликге, ол къойгъан джыр хазна миллетни джюрегинде эмда эсинде джашайды. Аны джырларын бюгюн джаш джырчыла джырлайдыла. Аны фахмусуна сый бергенлени саны джылдан джылгъа ёсе барады. Аны джашау джолу бюгюннгю эмда келлик тёлюлеге ашхы юлгюдю.

Мамчуланы Дина.