Гитче Къарачай районда Къызыл Покун элни орта школу эм юлгюлюлени бириди. 2020-чы джылдан бери башчылыкъ Ёзденланы Хаджи-Ахматны джашы Солтан этеди. Ёзден улу джууаблы ишни къолгъа алгъанлы бир джылдан аслам болду. Бу джукъгъан ауруу джайылгъан къыйын кёзюуде школну директору Ёзденланы Хаджи-Ахматны джашы Солтан ишин къалай къурагъанды. Бу эмда башха сорууланы «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут школну директоруна бергенди.

Мен Къызыл Покунда туугъанма, школну да мында бошагъанма, - дейди Ёзден улу. – Кюн сайын дегенча, тюбешиб тургъан адамларынгы сабийлерин окъутхан тынчды. Анда-санда дегенча, къайсы сабий да къылыкъ этмей болмайды. «Энди къылыкъ этсенг, ата-ананга айтырыкъма» десенг, тынч болуб къалыучанды. Ол себебден мен бу школда ненча джыл ишлей эсем да, бир сохтабыз, къылыкъ этиб, школну атын аман бла айтдырмагъанды.
- Кесинги юсюнгден къысхасы бла хапар айтсанг.
- Хар сабийни гитче заманында бир мураты болуучанды: сюйген усталыгъын алыб, аны бла ишлеб турургъа. Мени устаз болургъа муратым бар эди да, школну бошагъанымда, Къарачай шахарда кърал педагогика университетни география эмда табигъатны сакълау факультетине окъургъа кириб, аны 1999-чу джыл бошаб чыкъгъан эдим. Туугъан элиме барыб, энди усталыгъым бла школда ишлеб башлайым деб тургъанлайыма, аскер къуллукъгъа алгъан эдиле. Калининград шахаргъа тюшюб, бир джылны чекни сакълаучу аскерде къуллукъ этерге керек болдум. Аскерден къайтдым. Школда бош орун болмагъаны амалтын, 2003-чю джылгъа дери тюрлю-тюрлю ишледе ишлей турдум. Бош орун болгъанында, школну директору Саркъытланы Дугуну джашы Умар мени ишге алгъан эди. Ма ол джылдан башлаб, 2020-чы джылны аягъына дери усталыгъым бла ишлеб турдум. Ол джылдан бери школну директорума.
- Школда джыллары бла сенден тамадала, гитчеле да бардыла. Сени директор болгъанынга коллектив къаллай кёзден къарайды?
- Биз барыбыз да, бир юйюрню адамларыча джашаб, ишлеб тургъанбыз. Устазланы арасында дауур-сюйюр хазна болмагъанды. Уллу гитчени, гитче да уллуну сыйын кёрюб тургъанды. Бирикген коллектив а джетишимли болмай къалмайды.
Школну коллективи керти да сынамлы, билимли устазладан къуралгъанды. Бютеулей да 26 устаз барды. Ала 105 сохтаны окъутадыла. Ма ол 26 устаздан 19-ну баш категориясы барды. Ишлеринде джетишимле этгенлери ючюн бир къауум устазны кърал саугъалары да барды. Эм алгъа Биджиланы Элизаветаны, Хаджи-Муратны къызыны, юсюнден хапар айтайым. Ол школда эм сынамлы устазланы бириди. Сабийлени къарачай тил бла литературадан окъутады. Физика бла информатиканы устазы Ёзденланы Къасымны джашы Дахир да атын махтау бла айтдырыб тургъан устазды. Ол окъутхан сохталаны бары да терен билимлидиле. Математик Ёзденланы Баблина, Хаджи-Ахматны къызы, ал башланнган классланы устазы Ёртенланы Люаза, Магомедни къызы, математик Батдыланы Эльвира, Магомедни къызы, къуру бизни школда тюл, районда да атларын махтау бла айтдырыб келгенледиле. Байрамукъланы Татьяна, Магомедни къызы, сынамлы устазланы бириди, школда завуч болуб ишлейди. Эбзеланы Светлана, Умарны къызы, школда алчы устазланы бирине саналады. Ал башланнган классланы устазы Хапаланы Асият, Хусейни къызыды. Быланы бары да «РФ-ны окъуууну айырмасы» деген атны джюрютедиле. Бу ат алагъа бош берилиб къалмагъанды: ала керти да терен билимли, сынамлы устазладыла. Джашауларыны асламысын сабийлеге терен билим бере, аланы ариу халиге юрете ашырыб келедиле. Аладан юлгю алыб ишлейдиле башха устазла да.
- Школгъа 105 сабий джюрюйдю. Бу кёргюзюм бирчамы турады, къошулгъан бармыды?
- Мен школда башында айтханымча, 2003-чю джылдан бери ишлейме. Окъугъан да мында этгенме. Мени заманымда школгъа кёб сабий джюрюй эди: 150-ден аслам болур эди сохталаны саны. Совет Союз чачылгъынчы элде кёб адам джашай эди. Совет кърал чачылгъанында, адамла аз болдула. Ким биледи, бара баргъан заманда кърал гитче элчиклеге эс бёлсе, халкъ ишли болуб, сабийле да кёб боллукъ болурла…
- Сабийлени окъуулары къалайды?
- Сабийлени окъууларына сёз табхан къыйынды. Кеслерин да ала ариу джюрютедиле. Хар классда аз сабий болгъаны себебли, дерсни кёзюуюнде устаз хар сохтадан талай кере сорады. «Бюгюн устаз менден дерсни сорлукъ болмаз» деб, дерсге хазырланмай келген хазна джокъду.
- Коронавирусну тамам къызыу кёзюуюнде, школланы бир-эки ыйыкъгъа дегенча джабхан эди кърал. Сизни школ да джабылгъан болур эди. Сабийлени окъууларына заран болмазча къураялгъанмы эдигиз ишигизни?
- Къуру бир кере тюл, эки-юч кере да джабхан эдик школну. Сабийле юйлеринде тургъанлай бардырыргъа кюреше эдиле дерслерин. Алай окъугъан тынч тюлдю. Артыкъ да бек бизни элча гитче элчикледе. Окъууларын сабийле джетишимли бардырыр ючюн аланы юйлеринде компьютерлери, ноутбуклары болургъа керекдиле. Бу затла элчилени хар биринде да джокъдула. Къыйын болумдан чыгъар ючюн сохтала «хурджун телефонланы» хайырландыра эдиле. Тюзюн айтсам, юйде туруб, устаз бла байламлылыкъны ноутбукла, телефонла бла тутуб окъугъанны зараны уллуду. Сабийле школгъа джюрюб, устазлары бла тюбешиб турургъа керекдиле. Алайсыз терен билим алаллыкъ тюлдюле.
Коронавирус бир кесек сериуюн болду. Аллахха шукур, сохтала школгъа джюрюйдюле. Бизни школну сохталары иги окъуй билгенча, ишлей да биледиле. Школубузну къатында иги кесек джер барды да, къачда огъуна сабийле аны кюрекле бла къазыб чыгъыучандыла. Джазгъа джер джумушайды. Сабийле къолларына кюреклени, басхаланы, чагаланы алыб, джерни кереклисича тюзетиб, гардош, къызыл чюгюндюр, быхы, къобуста, нартюх, сохан салыучандыла. Сохта бригадагъа башчылыкъ устаз Ёзденланы Къасымны джашы Дахир этеди. Джерибиз иги болгъаны себебли не тюрлю эл мюлк культурадан да уллу битим чыгъады. Участокда джыйгъан битимни барын да хант юйюбюзге беребиз. Школну шапасы Болурланы Фатима, Азрет-Алийни къызы, джыйылгъан битимден тюрлю-тюрлю ушхууурла этиб туруучанды. Алты-джети айгъа джетиученди участокдан джыйылгъан битим. Хант юйюбюзню ичин бир да иги джарашдыргъанбыз. Тюзю ол уллу тюлдю. Бир ызгъа 20-дан аслам сабий ауузланыб чыгъарыкъды. Биринчи классдан тёртюнчю классха дери сабийле кюн сайын ачха тёлемегенлей, джылы ушхууур ашагъанлай турадыла. Тамада класслада окъугъанланы арасында ауузланыргъа излегенле болсала, буфетде учуз багъасы бла аладыла.
- Школгъа табигъат газ тартылгъан болур?
- Талай джыл болады элчиле табигъат газ бла хайырланнганлы. Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысы Байрамукъланы Пахатны джашы Рамазаннга, къуру школну коллективи тюл, къызылпокунчуланы бары да уллу разылыкъларын билдиредиле элге газ тартдыргъаны ючюн. Джылы, сууукъ суу эркинди. Школну ичинде туалетле да бардыла.
Школда тюрлю-тюрлю кружокла да ишлейдиле. Тепсеу кружокга кёб сабий джюрюйдю. Анга башчылыкъ Тамбийланы Аида, Мухутдинни къызы, этеди.
- Элигизде школдан узакъда орналгъан юйле да бардыла. Сабийле джаяуму келедиле школгъа?
- Автобус барды. Аны Хапаланы Хусейни джашы Хасан джюрютеди. Эртден сайын эм къыйырда орналгъан юйге орам бла барыб ызына къайта, тюбеген-тюбеген сохтаны миндириб, школгъа алыб келеди. Школдан 100-200 метр узакълыкъда джашагъан сабийле джаяу джюрюйдюле. Автобусха минебиз деселе, Хапа улу аланы да миндириб, керекли джерде тюшюрюб кетиученди. Небиз да игиди дерге боллукъ эдик, спорт залыбыз болса. Спорт зал джокъду, сабийле джай да, къыш да физкультурадан дерслени эшикде бардырадыла. Спорт бла кюреширге излеген сабийле кёбдюле. Эркин тутушдан, каратеден, боксдан секцияла болмагъанлары амалтын, бир къауум сабийле джууукъ эллеге джюрюб юренедиле спортну тюрлю-тюрлюсюне. Школну къатында спорт зал ишлерча джерибиз барды.
Школну мекямы эртде ишленнгенди. Анга деменгили ремонт этилгенди. Талай кабинетге ремонт этилгенди. Компьютерле бардыла. Не джашырыу, ала алкъын джетишмейдиле.
Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысы Байрамукъланы Пахатны джашы Рамазан районда не санагъатха да уллу эс бёледи. Талай кабинетге ремонт аны кючю бла этилгенди. Энди бир спорт залыбыз болса, хар небиз да иги боллукъ эди…