Буруш Сыртында танг джарый башлагъанды. Къошланы алларында бирем-бирем адамла къымылдай тебрегендиле. Огъартын ургъан сууукъ аязчыкъ чалкъычыланы джукъусурагъанларын терк огъуна кетереди.

- Тур. «Тур-турдан хапар келсе, джукъудан хайыр къалмаз», - деб джашла, бир-бирин ашыкъдыра, ишге хазырланадыла. - Ий, марджа, джигитле, терк болугъуз, чыкъ кебгинчи бир-эки сермейик, - деб джыйынны тамадасы Хамид сыртлыкъны ёрге таяныб башлайды. Джашла, чалкъыларын боюнларына атыб, Хамидни ызындан тири-тири атлаб, бир-бирине чам эте барадыла.
- Эй, Солманланы маджал джаш, артха нек къаласа, джылы орнунг эсинге тюшген болурму, алан? Къайтыб энтда бир кесекчик къалкъырмы эдинг? - деб джыйында къуру да хар кимни кёзюн ачыучу Мусса биягъы накъырданы джассы-джассы келтиреди.
- Алан, Мусса, джолда джукълаб бараса деб тура эдим, уяныб тура кёреме, - деб Солман улу да, джууаб излей хурджунуна узалыб къыйналмайды. Джашла, ойнай-кюле, дюрю башына келиб, бешкъарышлагъа джаныу этиб, Хамидни ызындан, турналача, тизилиб, эниш сюрем тартыб башладыла. Кенг джаурунлу, узун сюекли Хамидни сингир къоллары чалкъыны сюйгенлерича ойнатадыла. Ол, аякъларын да кенгирек салыб, аллына бюгюлерек болуб, керилалгъанын керилиб, тартханы сайын дюрюге бирер кюлте джашил хансны къошады. Чала барыб, аллына тюбеген забаланы, тюблери бла къобарыб, бир джанына быргъайды. Къыйын болса да, ишни эбин билген джашла, джыйын тамададан хазна артха къалмай, тири-тири къымылдайдыла. Джассы дюрюле, асламдан аслам болуб, сыртлыкъны башындан аягъына дери тюшедиле... Гокка хансланы ариу ийислери да къошулуб, эртденнги тау хауада кёкюрекле эркин-эркин солуйдула. Джыйын ючюнчю хыршысын башларгъа, Минги Тауну джаякъларын джылтыратыб, кюнню таякълары тёгерекге хурмет тёгедиле. Къулакъ суучукъну бирча шууулдагъаны бла чалкъы тауушха чыпчыкъланы джарыкъ джырлары къошулады. Аргъы джанында кюнбетге къойланы джая келген къойчуну орайдасы къаяланы, къулакъланы зангырдатады. - Алан, джашауну тутуругъу кюн кёреме, тау артындан кёзю къарагъанлай, хар неге джан салыб къояды. Тынгылачыгъыз табигъатны уяныб келгенине, - деб Солман улу кюн таякъланы джылыуларын сезгенин билдиреди.
- Эй, хомух, белингми талгъанды, кюн джылыучукъгъа нек тынгылайса, ол къыздыра кетсе, биягъы сени салпыландырыр, - деб Мусса энтда джашланы харх этдирди. Джыйын тамада уа, чалкъысына кёзюую бла джаныу эте, ишге къызгъандан къызыб барады. Ол, джыйындан да бир-эки сажнаны алгъа бара, гатлешчикни къыйырындан киреди. Ханс белденди. Бираз кюч тийиб, Хамид энди алгъындан да гыртчыракъ сермейди. Иги керилиб тартханлай, аны чалкъысы, гъыжт деб бир затха тирелиб тохтайды. «Арабин, бу уа не болду эке?» - деб къараса, баш джартысын да чалкъы юздюрюб алыб, бир джур балачыкъ тыпырдай тура. «Ай медет а!» - деб Хамид, тобукъланыб, джан бере башлагъан улакъчыкъны къойнуна къысды.
- Алан, Хамид, не болду? - деб джашла да олсагъатдан аны тёгерегине басындыла. Улакъчыкъ, Хамидни къойнунда бир-эки да тыпырдаб, аякъчыкъларын созады, кесилмей къалгъан баш джартысында бир кёзчюгю да ёмюрлюкге джумулады. Хамид, аны акъыртын дюрю юсюне салыб, бети-къуту кетиб, къатына олтурады. Бу хыянатсыз балачыкъны ёлтюрюб къойгъанына асыры бек къыйналгъандан, сёлешалмай, талай заманны армау болуб турады. Ол заманда анга къарагъан адам кёзлеринн суудан толгъанын эслерик эди. Джашла, тамаданы къыйналгъанын эслеб, джукъ айталмай, бушуулу болуб тынгылайдыла. Бир кесекден Хамид, джур балачыкъны юсюн ханс бла джабыб, чалкъысын къолуна алыб, дюрюсюне киреди. Алай а ол энди алгъынча таукел сермеялмайды, хаман аллына къараб, сескекли болуб чалады. Ханс ичинде джукъ къымылдагъанча кёрюнсе, аны къолу артына тартханча болады. Къалгъан чалкъычыла да, чамны-накъырданы къоюб, тамаданы бу тюрлениуюне уллу сейирсиниб, аны кеслерини соруулары бла ишден, этген сагъышындан да бёлмей, ингирге дери чалдыла. Ашхам къарангы болгъанды. Къош аллында отджагъаны тёгерегине олтуруб, чалкъычыла лахор этедиле. Шапа къайнай тургъан къазанны башын ачыб къарагъаны сайын, хар кимни бурнуна эт ийис урады. - Алан, Хамид, айыб этме, бир сорлугъум барды. Биз сени къаллай адам болгъанынгы сынар ючюн къалмагъанбыз. Ата джуртубузну фашист юзюкден къоруулауда этген джигитлигинги да билебиз. Анга ол къадар аскер саугъаларынг шагъатлыкъ этедиле. Къысхача айтыргъа, ётгюрлюгюнг, тирилигинг болгъан адамса. Ёзге бюгюн алай джумушакъ кёллюлюк къалай этдинг? Аллай бир къыйналырча, ол джур балачыкъны неси бар эди? - деб сорады джыйынында джаш адамланы бири, Ахмат.
- Эй, Ахмат, алкъын сен джашса. Нек къыйналдынг дейсе... Бир джыл мен Джамбот хариб бла Дорбунлу Къулакъда мал къышлата эдим. Сууукъ кечелени биринде, болгъан боран-гылан эте, мен да отджагъада олтуруб, баш къагъа тургъанлай, бауда къойла бир аман юркдюле. Къолума шкокну алыб, чартлаб эшикге чыгъыб, малла таба мыллык атдым. Четенни бир джанына этиб, баугъа былай киргенлей, бир зат, юсюме чынгаб, сыртымдан салды. Ол ёшюню бла асыры бек ургъандан, къолумда шкогуму да тюшюрдю. Къалын габрайымдан ётдюрюб тишлерин сол имбашыма илиндиргенинде, аны бёрю болгъанын билдим. «Арабин, кесимден бошатыб къояргъамы башладым эке...» деб, белимде бычакъны сермеб алыб, къычырыкъ этиб, уралгъанымы урдум. Алай а бёрю, бычакъ киргенлей, имбашымы бошласа да, терк огъуна тишлерин чакъдыра, болгъанымы дуккуллаб тебреди. Не болса да болур деб, мен да бычакъ бла хыршыланыб талай кере сермедим. Сора джаныуарны санлары къыйылыб, юсюмден бир джанына сыбдырылды... Бёрю ол кече танг кесек заран салгъан эди. Алай а мен да кёл кенгдирир ючюн къалмагъан эдим. Эртденбла туруб къарагъанымда, аны бычакъ бла сагалланмагъан джери къалмагъан эди... Да, ма алайды, Ахмат, джаным. Фашистле да бизни къралгъа, джыйын джанлыча, чабхан эдиле. Ол себебден аланы къыргъан сагъатыбызда бирибиз да джумушакълыкъ этмегенди. Халкъны аллай ассы душманыны богъурдагъын тишлеринг бла юзсенг да, кёлюнге джетерик тюлдю. Бу хыянатсыз улакъчыкъны уа джашауун алай табсыз юзгениме бек къыйналдым. Харибчик, дунияны джарыгъын джангы кёрген эди. Анасы да излей келлик болур...

БЛИМГЪОТЛАНЫ Мунир.
«Aна литература» 5-чи классха окъуу китаб.