Карачай халкъны атын иги бла айтдыргъан уланларыбыз кёбдюле. Ала, къалайда болсала да, къайсы къуллукъну толтурсала да, ишни баджарсала да, миллетибизге махтау келтиредиле. Джигит таулу, Россия Федерацияны аскер-медицина къуллугъуну полковниги Ёзденланы Борисни джашы Солтан аланы бириди.
Ёзден улу 1948-чи джыл Орта Азияда туугъанды. Ол ючюнчю классны бошагъан заманда къарачай халкъгъа джуртуна къайтыргъа эркинлик бериледи. Ол заманда, 1957-чи джыл, Борисни юйюрю да халкъ бла бирге туугъан тауларына къайтады. Талай къарачай юйдеги бла бирге Эски Джёгетейге келиб, Ёзденлары къарт аталарыны юйлерине киредиле. Алайда джашаб тургъанлай, Джангы Джёгетейде юй ишлеб, ары кёчедиле. Солтанны джашау ызы къаджыкъмай кюрешиуню, Ата джуртха, туугъан халкъына кертиликни, сюймекликни, толгъан муратланы джолуду.
Ёзден улу 8 классны бошагъандан сора Черкесскеде медучилищеге киреди. Аны тауусуб, аскер къуллукъ этерге кетеди да, Владивостокга тюшеди. Анда кемеде ючджыллыкъ аскер къуллугъун толтурады. Андан сора Ленинградда Аскер-Медицина академиягъа окъургъа киреди. Окъууун джетишимли тауусхандан сора лейтенант чыны бла ызына, Владивостокга, къайтады. Шош океанны штабында джаш офицерни Петропавловск-Камчатскеге джибередиле. Ол сууну тюбюнде джюзген уллу къайыкъланы базасына тюшеди. Тёрт джылны сууну тюбюнде аскер къуллукъ этеди.
Къайыкъда медицина къуллукъну тамадасы болады. Сууну бек теренинде джюзген атом къайыкъ уллу стратегия магъаналы борчну толтургъанды. Солтан аллай къайыкъланы башхаларында да айланнганды. Суу тюбюнде 72 кюн тургъаны да болгъанды. Къайыкъда аскерчилени, тенгизчилени саулукъларына къарагъанды. Керек болса, ууакъ операцияла да этгенди.
Бир кюн къайыкъны кереклисине къаратыргъа Владивостокга келедиле. Алайда флотчу аскер-врач комиссияда ишлегенди. Комиссияны членлери, аскерге баргъан джашланы къагъытларына, кеслерине да къараб, хар затны иги тинтиб, аланы аскер къуллукъ этерге джер-джерге ийгендиле.
Бизни джердешибизни флотну медицина къуллугъуну тамадасы генерал-майор Борис Георгиевич Макаренко бир кюн кесине чакъырады. Солтан уллу аскер тамаданы кабинетине таукел кириб барады. Генерал, аны къолун къаты къысыб, джигит таулугъа джылы сёлешеди:
- Солтан Борисович, сууну тюбюнде айланнганынг боллукъду, - дейди ол. -Талай джылны ичинде юлгюлю къуллукъ этдинг, сау бол. Энди джерде тамада офицер болуб къуллукъ этериксе.
Солтанны флотну аскер-врач комиссиясыны тамадасы этиб саладыла. Анга капитан чын да бериледи. Бу къуллукъда ол эки джылны ишлейди. Ол заманда Владивосток джабыкъ шахар эди. Таша аскер бёлеклеге кишини иймегендиле.
Бир джолда, джангы чакъырылгъан джашланы къагъытларына къарай барыб, Солтан къарачай тукъумланы кёреди. Джашла Джёгетейден, Къызыл Къаладан боладыла. Бек къууаныб, аланы къагъытларын бир джанына салады. Къалгъанланы аскер къуллукъ этерик джерлерине ашырыб бошаб, сора джашлагъа: «Къарачайлыла, джолда къыйын болдуму, къалай джыйылдыгъыз?» - деб ана тилинде сорады. Джашла, къууаннгандан нелерин да унутуб, аны къучакълаб, тёгерегин аладыла. Комиссияны членлери да сейирсиниб къарайдыла. Тынчлыкъ-эсенлик, туугъан тауладан хапар соргъандан сора, таулулагъа джарыкъ къарай:
- Ауругъаны болгъан бар эсе, ызына къайтарайым, башха ишигизге къарайым, къалайгъа дей эсегиз, аскер къуллукъ этерге алайгъа ийдиртейим, -дейди.
Джашланы асламысы тенгиз десантха, тенгиз джаяу аскерни бригадасына, кемелеге кетерге разы боладыла. Биреулен шофёр болургъа излегенин билдиреди. Аланы айтханларын къууаныб толтурады.
Эринмей, арый-тала билмей, таулу атын сый бла айтдырыб, джууаблы къуллугъун мийик дараджада толтуруб ишлейди. Эки джылдан аслам озгъандан сора, Шош океан флотну медицина къуллугъуну тамадасы джердешибизни кесине заместитель этиб алады. Солтан аскер къуллугъуну андан арысын алайда махтаулу бардырады. Арадан 4 джыл озуб, Вьетнамда уллу аскер базагъа флагман врач этиб иедиле. Флотну тамадасы:
- Сени сынамынг уллуду, билиминг теренди, профессионалса, таукел, джигит адамса. Сен ол ишни толу баджарлыкъса, меннге сенича адам керекди, -дейди.
Солтан, 1989-чу джыл, юйдегисин да алыб, Вьетнамгъа кетеди. Анда Аскер-Тенгиз Флотну медицина къуллугъуну тамадасы, эскадраны флагман врачы болуб къуллукъ этеди.
Вьетнамда эскадраны командири, Солтанны чакъырыб: «Джангы джашла келгендиле, бригаданы штабына бар да, къара да кел», - дейди. Солтан, барыб, аланы клубларына киреди. Ротаны командири, аны юретиу джанындан орунбасары, аскерчиле, джангы келгенле бары да бир джерде, биреулен а, айырылыб, кеси башха тургъанын былай киргенлей эслейди.
Аскерчиле терк ёрге туруб, подполковник джолдаш деб, Солтаннга хапар айта, ол джаш Вьетнамда аскер къуллукъ этерге излемегенин билдиредиле. «Сорсакъ, джукъ айтмайды», - дейдиле. Солтан, аны къагъытларын алыб окъугъанлай, малкъарлы болгъанын биледи. Аны джюреги къысха-къысха ура, шо, бу ишге бир къара деб, кеси кеси бла сёлеше, джашны къагъытларын столгъа салады. Сора алайдагъы командирге: «Аскерчилеринги ал да, эшикге бир чыкъ, мен бу джаш бла кесим бир сёлешиб кёрейим», - дейди. Ала кетедиле. Солтан, столну джанына олтуруб, бир кесекни туракълаб туруб, кавказлыны кёзюне джити къарайды. «Энди, таулу джаш, былай этиб къалай тураса?» - дегенлей, ол джаш, анга чабыб, къучакълаб, ийнакълайды. Ёзден улу, аскерчини джашаууну юсюнден хапар ала, аскер къуллукъ этерге нек излемегенин сорады.
«Анам джангыз кеси къалгъанды, меннге мында бир зат болса, анга къараргъа адам джокъду», - дейди. «Андан сора бармыды къайгъынг?» - деб сорады Солтан. Ол огъай, дейди. Ёзден улу аны биргесине алыб чыгъады. Алайда ротаны командирине, бусагъат мен муну алыб келейим деб, машинагъа миндириб, тенгиз джагъагъа алыб кетеди. Джаш Тырныауздан болады. Аны юй телефон номерин алыб, связистге Тырныауз шахар бла джалгъашдыртыб: «Ма, сёлеш», - деб, телефонну джашха береди. Джаш анасы бла сёлешеди. Аны бети джарыб, къууанч тыбырлы болады.
Солтан, аны ротаны командирине элтиб: «Къуллугъун этерикди, муну юсюнде къыйынлашыу болса, меннге айтырсыз», - деб кетеди. Хар эки-юч кюнден келиб, Солтан малкъар джашха кёз-къулакъ бола турады. Ол да кесини сыйлы борчун тыйыншлысыча толтурады.
Ёзденланы Солтан, Вьетнамда къуллугъун тауусуб, ызына, Владивостокга, къайтады. Аны Шош океан флотну баш госпиталыны тамадасыны заместители этедиле. Талай джылдан госпиталны баш врачы болады. Пенсиягъа чыкъгъанындан сора Солтан туугъан джуртуна къайтады.
Шош океан флотну командующийи вице-адмирал М. Захаренко бизни джердешибизни юсюнден былай айтханды: «Солтан Борисович уллу стратегия магъаналы крейсерни медицина къуллугъуну тамадасыны къуллугъундан башлаб, флотну баш госпиталыны тамадасыны орунбасары къуллукъгъа дери кёлтюрюлгенди.
Аны халиси ариуду, буйрукъну терк толтурады, хар затны профессионал дараджада заманында эте биледи. Сабыр, басымлы, тёзюмлю, джорукъну къаты тутхан адамды. Командование бла тенглерини арасында сыйы уллуду. Уллу профессионалды эмда ётгюр аскерчиди».
Къарачай-Черкесияда Солтанны республикан больницаны баш врачы этиб саладыла. Арадан заман озуб, алайдан Октябрьский посёлокну къатында «Водоканалны» баш сооружениесини поликлиникасыны тамадасы къуллукъгъа кёчеди.
Ёзден улуну юй бийчеси Джатдоланы Зина ингилиз тилни устазыды. Джашы Руслан инженерди. Къызы Лейла Пятигорскеде тыш къраллы тилледен институтну бошагъанды. Юйдегилиди. Кеси да фахмулу суратчыды.
Солтан, бусагъатдагъы къуллугъуна да джууаблы кёзден къарай, инджилгеннге къайгъыра, болушлукъ табдыра джашайды.
Ёзденланы Борисни джашы Солтан Къарачайны керти, тыйыншлы, махтаулу уланыды.
Ёзден улу 8 классны бошагъандан сора Черкесскеде медучилищеге киреди. Аны тауусуб, аскер къуллукъ этерге кетеди да, Владивостокга тюшеди. Анда кемеде ючджыллыкъ аскер къуллугъун толтурады. Андан сора Ленинградда Аскер-Медицина академиягъа окъургъа киреди. Окъууун джетишимли тауусхандан сора лейтенант чыны бла ызына, Владивостокга, къайтады. Шош океанны штабында джаш офицерни Петропавловск-Камчатскеге джибередиле. Ол сууну тюбюнде джюзген уллу къайыкъланы базасына тюшеди. Тёрт джылны сууну тюбюнде аскер къуллукъ этеди.
Къайыкъда медицина къуллукъну тамадасы болады. Сууну бек теренинде джюзген атом къайыкъ уллу стратегия магъаналы борчну толтургъанды. Солтан аллай къайыкъланы башхаларында да айланнганды. Суу тюбюнде 72 кюн тургъаны да болгъанды. Къайыкъда аскерчилени, тенгизчилени саулукъларына къарагъанды. Керек болса, ууакъ операцияла да этгенди.
Бир кюн къайыкъны кереклисине къаратыргъа Владивостокга келедиле. Алайда флотчу аскер-врач комиссияда ишлегенди. Комиссияны членлери, аскерге баргъан джашланы къагъытларына, кеслерине да къараб, хар затны иги тинтиб, аланы аскер къуллукъ этерге джер-джерге ийгендиле.
Бизни джердешибизни флотну медицина къуллугъуну тамадасы генерал-майор Борис Георгиевич Макаренко бир кюн кесине чакъырады. Солтан уллу аскер тамаданы кабинетине таукел кириб барады. Генерал, аны къолун къаты къысыб, джигит таулугъа джылы сёлешеди:
- Солтан Борисович, сууну тюбюнде айланнганынг боллукъду, - дейди ол. -Талай джылны ичинде юлгюлю къуллукъ этдинг, сау бол. Энди джерде тамада офицер болуб къуллукъ этериксе.
Солтанны флотну аскер-врач комиссиясыны тамадасы этиб саладыла. Анга капитан чын да бериледи. Бу къуллукъда ол эки джылны ишлейди. Ол заманда Владивосток джабыкъ шахар эди. Таша аскер бёлеклеге кишини иймегендиле.
Бир джолда, джангы чакъырылгъан джашланы къагъытларына къарай барыб, Солтан къарачай тукъумланы кёреди. Джашла Джёгетейден, Къызыл Къаладан боладыла. Бек къууаныб, аланы къагъытларын бир джанына салады. Къалгъанланы аскер къуллукъ этерик джерлерине ашырыб бошаб, сора джашлагъа: «Къарачайлыла, джолда къыйын болдуму, къалай джыйылдыгъыз?» - деб ана тилинде сорады. Джашла, къууаннгандан нелерин да унутуб, аны къучакълаб, тёгерегин аладыла. Комиссияны членлери да сейирсиниб къарайдыла. Тынчлыкъ-эсенлик, туугъан тауладан хапар соргъандан сора, таулулагъа джарыкъ къарай:
- Ауругъаны болгъан бар эсе, ызына къайтарайым, башха ишигизге къарайым, къалайгъа дей эсегиз, аскер къуллукъ этерге алайгъа ийдиртейим, -дейди.
Джашланы асламысы тенгиз десантха, тенгиз джаяу аскерни бригадасына, кемелеге кетерге разы боладыла. Биреулен шофёр болургъа излегенин билдиреди. Аланы айтханларын къууаныб толтурады.
Эринмей, арый-тала билмей, таулу атын сый бла айтдырыб, джууаблы къуллугъун мийик дараджада толтуруб ишлейди. Эки джылдан аслам озгъандан сора, Шош океан флотну медицина къуллугъуну тамадасы джердешибизни кесине заместитель этиб алады. Солтан аскер къуллугъуну андан арысын алайда махтаулу бардырады. Арадан 4 джыл озуб, Вьетнамда уллу аскер базагъа флагман врач этиб иедиле. Флотну тамадасы:
- Сени сынамынг уллуду, билиминг теренди, профессионалса, таукел, джигит адамса. Сен ол ишни толу баджарлыкъса, меннге сенича адам керекди, -дейди.
Солтан, 1989-чу джыл, юйдегисин да алыб, Вьетнамгъа кетеди. Анда Аскер-Тенгиз Флотну медицина къуллугъуну тамадасы, эскадраны флагман врачы болуб къуллукъ этеди.
Вьетнамда эскадраны командири, Солтанны чакъырыб: «Джангы джашла келгендиле, бригаданы штабына бар да, къара да кел», - дейди. Солтан, барыб, аланы клубларына киреди. Ротаны командири, аны юретиу джанындан орунбасары, аскерчиле, джангы келгенле бары да бир джерде, биреулен а, айырылыб, кеси башха тургъанын былай киргенлей эслейди.
Аскерчиле терк ёрге туруб, подполковник джолдаш деб, Солтаннга хапар айта, ол джаш Вьетнамда аскер къуллукъ этерге излемегенин билдиредиле. «Сорсакъ, джукъ айтмайды», - дейдиле. Солтан, аны къагъытларын алыб окъугъанлай, малкъарлы болгъанын биледи. Аны джюреги къысха-къысха ура, шо, бу ишге бир къара деб, кеси кеси бла сёлеше, джашны къагъытларын столгъа салады. Сора алайдагъы командирге: «Аскерчилеринги ал да, эшикге бир чыкъ, мен бу джаш бла кесим бир сёлешиб кёрейим», - дейди. Ала кетедиле. Солтан, столну джанына олтуруб, бир кесекни туракълаб туруб, кавказлыны кёзюне джити къарайды. «Энди, таулу джаш, былай этиб къалай тураса?» - дегенлей, ол джаш, анга чабыб, къучакълаб, ийнакълайды. Ёзден улу, аскерчини джашаууну юсюнден хапар ала, аскер къуллукъ этерге нек излемегенин сорады.
«Анам джангыз кеси къалгъанды, меннге мында бир зат болса, анга къараргъа адам джокъду», - дейди. «Андан сора бармыды къайгъынг?» - деб сорады Солтан. Ол огъай, дейди. Ёзден улу аны биргесине алыб чыгъады. Алайда ротаны командирине, бусагъат мен муну алыб келейим деб, машинагъа миндириб, тенгиз джагъагъа алыб кетеди. Джаш Тырныауздан болады. Аны юй телефон номерин алыб, связистге Тырныауз шахар бла джалгъашдыртыб: «Ма, сёлеш», - деб, телефонну джашха береди. Джаш анасы бла сёлешеди. Аны бети джарыб, къууанч тыбырлы болады.
Солтан, аны ротаны командирине элтиб: «Къуллугъун этерикди, муну юсюнде къыйынлашыу болса, меннге айтырсыз», - деб кетеди. Хар эки-юч кюнден келиб, Солтан малкъар джашха кёз-къулакъ бола турады. Ол да кесини сыйлы борчун тыйыншлысыча толтурады.
Ёзденланы Солтан, Вьетнамда къуллугъун тауусуб, ызына, Владивостокга, къайтады. Аны Шош океан флотну баш госпиталыны тамадасыны заместители этедиле. Талай джылдан госпиталны баш врачы болады. Пенсиягъа чыкъгъанындан сора Солтан туугъан джуртуна къайтады.
Шош океан флотну командующийи вице-адмирал М. Захаренко бизни джердешибизни юсюнден былай айтханды: «Солтан Борисович уллу стратегия магъаналы крейсерни медицина къуллугъуну тамадасыны къуллугъундан башлаб, флотну баш госпиталыны тамадасыны орунбасары къуллукъгъа дери кёлтюрюлгенди.
Аны халиси ариуду, буйрукъну терк толтурады, хар затны профессионал дараджада заманында эте биледи. Сабыр, басымлы, тёзюмлю, джорукъну къаты тутхан адамды. Командование бла тенглерини арасында сыйы уллуду. Уллу профессионалды эмда ётгюр аскерчиди».
Къарачай-Черкесияда Солтанны республикан больницаны баш врачы этиб саладыла. Арадан заман озуб, алайдан Октябрьский посёлокну къатында «Водоканалны» баш сооружениесини поликлиникасыны тамадасы къуллукъгъа кёчеди.
Ёзден улуну юй бийчеси Джатдоланы Зина ингилиз тилни устазыды. Джашы Руслан инженерди. Къызы Лейла Пятигорскеде тыш къраллы тилледен институтну бошагъанды. Юйдегилиди. Кеси да фахмулу суратчыды.
Солтан, бусагъатдагъы къуллугъуна да джууаблы кёзден къарай, инджилгеннге къайгъыра, болушлукъ табдыра джашайды.
Ёзденланы Борисни джашы Солтан Къарачайны керти, тыйыншлы, махтаулу уланыды.
ЛЕПШОКЪЛАНЫ Хусеин.
{jcomments}