Бизден адам джазыб бир иги китаб чыкъса, халкъыбызгъа бир сабий туугъанча къууанама. Тохчукъланы Борис «Чёрный ноябрь 43-го» деген китабын саугъагъа бергенинде алай болдум. Анда тёрт пьесасы басмаланнганды: «Чёрный ноябрь 43-го» деген трагедиясы, «Къарачайны къара кюню» деген ат бла ана тилибизде, «Красный Восход» орус тилде, сабийлеге аталгъан «Къонакъбай сюймеген къонакъ» деген пьесасы къарачай тилде. Ала республикан театрны сахнасында салыннгандыла. Алгъаракъ джыллада, мен да аланы арасында болуб, мингле бла адамла къарагъандыла. Ол спектакллени юслеринден кёбчюлюк информацияда джазылыр ючюн да къалмагъанды. Алай а, кесинг ашыкъмай окъусанг, сахнада бир кере кёргенингден эсе терен ангылайса. Уллайгъанладан кёрмей къалгъанла, ол джыллада сабийле болгъан тёлюле быланы энтда салынныкъларын ашыгъыб сакъларыкъдыла. Мен а, спектакллени да эсиме тюшюре, 2017-чи джыл республикан басмада чыкъгъан бу китабны да окъуб чыкъгъанымда, пьесаланы, авторну юсюнден да сизге къысхача хапар айтыргъа таукел болдум.

Тохчукъланы Хусейни джашы Борис халкъыбызны белгили адамларыны бириди. Республикадан тышында да кёб джерде белгилиди. Игит да дейсе, 1963-чи джылдан бюгюннге дери Къарачай-Черкесияда театр искусствону ёсюмю аны аты бла байламлыды. РСФСР-ны эмда Абхаз республикаланы искусстволарыны махтаулу деятели деген сыйлы атла аталгъанлары, кёб тюрлю махтау грамоталары, спектакллеге къарагъанланы агъышлары, бюсюреулери  Борисни бу санагъатда джетишимлерине шагъатлыкъ этедиле.     
Мени сартын, бир адамны юсюнде бу дараджада режиссёрлукъ, актёрлукъ, джазыучулукъ фахму болуб билмейме. Была бары да «Чёрный ноябрь 43-го» деген трагедия да артыкъ да ачыкъ кёрюнедиле.
Джылланы озуулары бла кёб зат унутулады. Кёчгюнчюлюк, аны юсю бла бизге джетген къыйынлыкъла сулай халкъгъа джюрек ауруу болуб, не уллу къуанчлы, насыблы кюнлерибизде да битмезлк джаралача билдириб турадыла. Борис сабийликде ол затланы барын да чекгенди, анасы да ауушуб ёксюзлюк сынагъанды. Кёрген, билген затларын сахнагъа келиширча джарашдырыб джазгъанды. Аны тышында да эки ишни тындыргъанды: спектаклни кеси салгъанды, Сталинни ролун да кеси ойнагъанды. Къарачай-Черкесиядан сора да, кёбден бери  хоншу регионланы, аладан узакъдагъыланы да бир къауумуну театрлары бла да  байламлылыкъ тутама да, къаллай оюнланы кёргюзгенлеринден да бир кесек хапарым барды. Тохчукъ улу болмаса, бир спектаклде юч уллу ишни тындыргъан барды, деб эшитмегенме. Къарачай шахарда, Черкесскеде да къарагъаным себебли, миллет къалай джыйылгъанына, къаллай уллу магъана бергенине шагъатлыкъ эталлыкъма. Былайда Борисни кесине да бир сёз берейик.
- Хубийланы Исламны джашы Владимир спектакль бошалгъандан сора къатыма келди да: «Адамланы ол азаб джыллагъа джангыдан элтиб, туура былай къыйнаргъа боламыды?»-деб уучунда къол джаулугъун меннге узатды. Суугъа уруб бери алгъанча эди. Ол онглу адамны джыламукълары этген эдиле алай. «Спектаклни башха джерледе джашагъанла, башха халкъланы адамлары да кёрюрге керекдиле»- деб, кимле бла эсе да сёлешиб, крайны телевидениеси Пятигорскеде эди, андан адамла келиб, узаймай толусу бла кёргюздюле. Хубий улуну болушлугъу бла хоншу регонлагъа да айландырдыкъ. Алай бла 1991-чи джыл башха халкъладан да мингле бла адамла къарадыла. Артда кесибизни ахлуларыбызгъа ана тилибизде да кёргюздюк…
   «Красный восток» деген пьесаны Михаил Юдинни «Яков Балахонов» деген повестини тамалында джазгъанды. Къарачай-Черкесияда джангы джашау къурар ючюн кюрешге аталгъанды, революциягъа, граждан къазауатха къошулгъан онглу адамланы суратлайды. Чыгъарманы джазгъан бла къалмай, Борис салгъан да этгенди, баш ролланы биринде Г. Чучулинни тюрсюнюн, халисин кёргюзеди. Батчаланы Мусса ол спектаклге джазгъан рецензия «Ленинское знамя» деген область газетни 1983-чю джыл 20-чы майда чыкъгъан номеринде басмаланады. Анда революционерлени уруннган халкъгъа игилик этер ючюн джанларын аямагъанларыны юсюнден айтылады, таула эркинликге чыгъар ючюн  къалай кюрешгенлирине баш магъана бериледи. Ол джыллада миллетге кёргюзюлген спектаклледен магъанасы, салыннганы, актёрланы ойнагъанлары бла да эм игиге саналыб тургъаны кёблени эсиндеди.
«Къонакъбай сюймеген къонакъ»-комедияды. «Къызгъанч» деген къарачай таурухну тамалында джазылгъанды. Киши, къатын, аланы къызлары, къонакъ джаш-бу тёртюсюдюле оюнда кёрюннгенле. Черкесскед драматеатрда, районлада, шахарлада, элледе да сюйюб къарагъан эди миллет. Тохчукъ улу джазгъан, салгъан башха спектаклледе, ол да бизни культура джашауубузда энчи орун алгъаны айтылыр ючюн къалмагъанды.
Китабны тышы къатыды, кимни да кёзю илинирча ариуду. Ичинде спектаклледе кёргюзюлген затладан юзюкле халда, актёрланы ол образланы къурагъан кийимлери бла суратлары да кёбдюле. Бир аманы китабны тиражы бек азды.
Республикан къарачай театрны баш режиссёру Тохчукъланы Борисни джангы чыгъармасы бла алгъышлайбыз. Ызы къалын болсун.

 АППАЛАНЫ Билял