1925-чи джыл Женевада бардырылгъан Бютеудуния конференцияда джайны 1-чи кюнюн сабийлени джакълаугъа атаргъа деген оноу этилгенди.

1949-чу джыл Парижде Тиширыуланы халкъла арасы демократия федерациясы ол оноуну тамалында никкол (июнь) айны 1-де Сабийлени джакълауну халкъла арасы кюнюн белгилерге дегенди. Биринчи кере ол байрам 1950-чи джыл белгиленнгенди.
Андан бери дунияны бир талай къралы сабийлеге аталгъан кюнню джарыкъ белгилейдиле. Алай а, Сабийлени джакълауну кюню, къуру джарыкъ байрам болмай, гитчечиклеге, артыкъ да бек джакъсызлагъа, кемизлилеге эс бёлдюрюрге, кёлтюргючлюк этдирирге аталгъанын эсгерирге керекди. Ала уллайгъынчы этген джангылычла абаданланы терсликлери бла болгъанларын барыбыз да ангыларгъа керекбиз.
Ёсюб келген тёлюлеге терсни-тюзню ангылатыу, аланы ариу халиге юретиу бизни барыбызны да баш борчубузду.
Тамбла кюнюбюзню джарыкъ-мутхуз этерик да аладыла. Сабийлени къаллай адамла болуб ёсериклери бизни бюгюн алагъа эс бёлгенибизге кёре боллукъду.
Гитчелигинден юйдеги джылыуда ариу къаралыб, аманны-игини айырыргъа юретилиб ёсдюрюлген балала аталарына-аналарына, туугъан джуртларына махтау, сый бердирликлери хакъды.
Насыблары алай тутмай, джунчуулу джашау турмушда ёсген сабийлени джашаулары уа къалай боллукъду, аланы джашауларын игилендирир мадарла этилемидиле, кърал алагъа къаллай болушлукъ этеди экен? – деген сорууларымы КъЧР-ни сабий омбудсмени Наталья Бондаренкогъа береме.
«Мен, КъЧР-ни Сабий эркинликлени джакъларгъа толу экринликли келечиси, Сабий эркинликлени хакъындан конвенция бла 2018-чи джыл эндреуюк (декабрь) айны 27-де чыкъгъан «Об уполномоченных по правам ребёнка в Российской Федерации» деген 501-чи номерли федерал законнга эмда 2010-чу джыл эндреуюк (декабрь) айны 9-да чыкъгъан «Об Уполномоченном по правам ребёнка в КЧР» деген 71-чи номерли республикан законнга кёре ишлейме.
Акъыл-балыкъ болмагъан сабийни эркинлигине къатылгъан иш болса, ол терсликни хапарын сабий кеси, аны атасы-анасы неда осуйлукъ этген адамы, башха адамла да меннге 8(8782)28-19-73; 28-19-73 телефон номерлере бла айтыргъа, Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра. электрон адресге джиберирге, социал сетледе t.me/kchrdeti, vk.com/kchrdeti аккаунтлагъа джазыб билдирирге боллукъдула.
Кеслери тарыгъа билмей, эркинликлери джакъланыр керекли сабийле джунчуб турмасынла дегенден джунчуулу джашагъан сабийли юйдегилени, орта билим берген учреждениеледе сабийлени джылы ушхууурла бла баджарыуну, аны кибик башха сабийле бла байламлы социал магъаналы ишлени мониторинги бардырылгъанлай турады. Мониторингни кёзюуюнде ёксюз, джакъсыз къалгъан эмда кемизли сабийлеге айырыб эс бёлюнеди. Аланы не джаны бла да апчытмазгъа кюрешебиз.
Кишини инджиую билинмей къалмасын деб, республикада Сабий джамагъат совет да къурагъанбыз. Аны къурамына республиканы бютеу шахар, район муниципал къуралышларындан сабийле киргендиле. Ол сабийле кеслери тенглилеге болушургъа асыры излегенден, акъыл-балыкъ болгъанларындан сора да, омбудсмен ишлени баджарыргъа кеси разылыкълары бла къошуладыла. 8 джылдан абадан, 18 джылы уа алкъын толмагъан тири, джашаугъа джарыкъ кёл бла къарагъан сабийледен излеген болса, Сабий джамагъат советге къошулургъа чакъырама.
Башха ишлерибизни баджара, Сабийлени джакълауну халкъла арасы кюнюн биз да джарыкъ белгилерге кюрешебиз. Бу байрам бизни ёсюб келген тёлюлеге джууаблылыгъыбызны, аланы эркинликлерин джакъларгъа борчлу болгъаныбызны эсгертеди. Хар сабийге да юйдеги джылыу, тыйыншлы джашау турмуш керекди. Уллула барыбыз да сабийлени, ала кеслерине базыб, фахмуларын, ангыларын да джетишимли хайырландыра, джашауну уллу джолуна таукел атларча хазырларгъа борчлубуз. Бир къауум атала ачха-бочха келтиргеним болады деучендиле. Ала ючюн чертеме, бу борч къуру аналагъа тюл, аталагъа да салыннганды. Сабийлени эркинликлерин джакъларгъа толу эркинликли келечини аппаратында Аталаны совети да къуралгъанды. Аны къурамына кирген эркишиле «джууаблы аталыкъны» юлгюсю болуб турадыла.
Сабийлени уа, джарыкъ байрам бла алгъышлайма! Джайгъы солуу кюнлери джарыкъ, хайырлы ётсюнле. Выпускниклеге да экзаменлерин уллу баллагъа берирге теджейме! Барынг да ашхы солуб, къачха къарыу алыб, джетишимли окъурча болугъуз! Башха затланы къайгъыларын а, биз, уллула, этерге кюреширикбиз», - дейди Наталья Бондаренко.
КъЧР-ни урунуу бла социал ёсюмню хакъындан министри Руслан Шаков да, омбудсменни джылы алгъышлаууна къошула, быйыл Къарачай-Черкесияда «Год людей с ограниченными возможностями здоровья» деб, баямланнганыны себебинден, кемизли сабийлени джакълаугъа алгъындан эсе уллу эс бёлюннгенин чертеди.
Ол ёсюб келген сабийлеге къайгъырыуну, аланы бюгюн, тамбла кюнлерин да эсде иги джаны бла къалдырырча этиуню баш борчуна санагъанын айтады.
Сабийлени джакълауну халкъла арасы кюнюне КъЧР-ни Окъуу бла илмуну хакъындан министерствосу да иги хазырланнган эди.
Никкол (июнь) айны 1-де ол министерствогъа къарагъан бютеу учреждениеле да ДНР бла ЛНР-де бардырыла тургъан спецоперацияны кёзюуюнде ачыгъан сабийлени эсгериуге аталгъан «Ангелы» деген халкъла арасы акциягъа къошулгъандыла. Ала, гюнахсыз ёлюб кетген сабийлеге атаб, эртденбла 10 сагъатда ачыкъ кёкге шарла бла джаннган чыракъчыкъла ийгендиле.
«Аллай артыкълыкъны унутургъа джарамайды. Бу акция бютеу сабийлени джанлары да багъалы болгъанын кёргюзюрге къуралгъанды. Хар сабийни да джашау джолуна уллула джууаблыдыла.
Мен башчылыкъ этген министерство байрам кюнледен башха заманда да фахмулу сабийлени ачыкълаугъа джораланнган ишле бардыргъанлай турады. Болумлу, ангылы, терен билимли сабийлеге ёсюм алдырыргъа ШККъТА бла КъЧКъУ-ну тамалларында «Талант и Успех» деген аралыкъла ачханбыз. «Детская академия развития» деген учреждениебизде да илму-тинтиу конференцияла бардыргъанлай турабыз.
Сохталаны араларында «Умники и умницы Карачаево-Черкесии» деген гуманитар олимпиаданы алтынчы джыл бардырабыз. Анга 800-ге джууукъ сохта къошулуб, фахмусун кёргюзюр мадар табханды. Аны кибик башха эришиуле, конкурсла къурагъанлай, хорлагъанлагъа фахмуларын андан да ары ёсдюрюрге кёлтюргючлюк этгенлей турабыз.
Бюгюнлюкде республиканы билим берген учреждениелеринде 1704 кемизли сабий бла саулукъларында инджиулери болгъан 764 сабий окъуйду. Ауруулу сабийлени ангыларына, билимлерине кёре тыйыншлы билим берир мурат бла «Школа-интернат имени Латоковой Г.Д.» РГКОУ-да коррекцион классла ишлейдиле. Алагъа джараулу дерслени дагъыда 2 коррекцион учреждениеде «Психолого-педагогические проблемы внедрения ФГОС для детей с ОВЗ в начальной школе» деген ёлчемле бла билимлерин ёсдюрген устазла бередиле.
Сакъат сабийлени кёбюсю Черкесск шахарда Индустриал-технология колледжде усталыкъла аладыла. Ала «Абилимпикс» деген халкъла арасы конкурсха да къошулуучандыла. Конкурсну алчылары дженгил иш орунлу боладыла.
Байрам кюн этилген ишле уа джакъсыз сабийлени мутхуз кюнлерин джарытыргъа джораланадыла», - дейди КъЧР-ни окъуу бла илмуну хакъындан министри Инна Кравченко.
Алайды да, Къарачай-Черкесияда кърал джанындан сабийлени, артыкъ да бек кемизлилени, джакъсызланы билимлерин ёсдюрюуге, джашауда кеслерине орун айырыргъа юретиуге уллу эс бёлюнеди.
Мен да бютеу джамагъатны, келир заманыбыз бюгюнлюкде сабийлеге берген джылыуубузгъа кёре боллугъун эсгере, аланы уллу джетишимлеге учундура, сабий эркинликлени сакълай джашаргъа чакъырама.

БАЙРАМКЪУЛЛАНЫ Зульфия.