Ёзденланы Хаджи-Махмутну джашы Добай къарачай халкъны, бютеу Къарачай-Черкесияны да «алтын джулдузларыны» бириди. Ол, арымай-талмай кюрешген джигер адам, не къыйын ишден да артха турмагъанды, не къыйын кюнде, болумда да бюгюлмегенди.

Добай 1930-чу джыл алтотур (март) айны 8-де Къарачай автоном областны Огъары Теберди элинде Хаджи-Махмутну урунуугъа сый берген огъурлу юйдегисинде туугъанды. 1943-чю джылны абыстол (ноябрь) айында халкъ бла бирге Ёзденланы юйюрлерин да кёчюредиле. Ала Къазах ССР-ни Къыбыла Къазахстан областыны Ильичёвский районуна тюшедиле. Хауа болум, ачлыкъ-джаланнгачлыкъ инджилтсе да, бел къатдырыб, 14 джылында колхозда ишлеб башлайды. Къарыуу джетмесе да, тохтаб къалмай, бютеу кючюн салыб, тири къымылдаб, уллула баджараллыкъ джумушланы этиб турады. 1945-чи джылдан мамукъ заводда ишлейди. Анга берилген джумушну айыбсыз, деменгили этиб, заводну тамадаларындан бюсюреу, сый табады. Кесини мардасын толтуруб, башха ишчилеге да болушады. Добай 1953-чю джылдан 1958-чи джылгъа дери Къыргъыз ССР-ни Фрунзе областыны Панфилов районунда, Молотов атлы колхозда атын айтдырыб ишлейди. Колхозну, районну тамадаларындан Хурмет грамотала, Бюсюреу къагъытла, башха саугъала алгъанлай тургъанды.
1957-чи джыл эркинлик берилиб, къарачай халкъ туугъан джуртуна, Кавказгъа, къайтады. Ёзденланы юйдегилери 1958-чи джыл келедиле. Ала Къобан районда Къызыл партизан атлы колхозгъа тюшедиле. Добай эл мюлкде тюрлю-тюрлю усталыкълада ишлейди. Асламысына тууар ферманы тамадасы болуб урунады. Малгъа ариу къараб, планын артыгъы бла толтуруб, алчыланы тизимине тюшеди.
Адамла айтхандан, аны юсюнден кетмей тургъан аламат ышанлары – тутхан ишин керти кёлю бла этгени, нёгерлерине, башхалагъа огъартын къарамагъаны, джан аурутуб къайгъыргъаны, болушханыды. Аны адамлагъа хыны этиб, къычырыб сёлешгенин кёрмегендиле. Добайны элчилери, тенглери, джууукълары, биргесине ишлегенле, аны таныгъанла атын айтханлай, махтагъанлай тургъандыла.
Атасындан келген усталыкъгъа кертилигин таныта, урунууну джолун кючлеген Ёзден улу, кёб турмай, мийик джетишимлени «чилле джибин» къатлайды. Кесини ишини кёргюзюмюн мийикден мийикге чыгъара, «алтын джулдузгъа» дери джетдиреди. Кютюлген тууар мал кече бла кюннге 1500 грамм эт къошарча этеди. Эм уллугъа кече бла кюннге 500-600 грамм эт къошулгъанны санагъандыла. Ол кесини нёгерлери бла областда, крайда да, адам сейирсинирча, эм мийик джетишимлеге джетгенди. 1959-чу джыл бир тууар малгъа 1328 грамм, 1960-чы джыл а 1513 грамм эт къошдургъанды.
Ол джыл тууар мал джюрютгенле кеслерини сюрюулерине ауурлукълары 145 килограммгъа джетген 195 бугъачыкъ алгъандыла. Аланы хар бирини ауурлугъу къачда орта тергеу бла 332 килограмм болгъанды. Бютеу сюрюуню ауурлугъу 38413 килограммгъа чыкъгъанды.
1961-чи джылда да аллай аламат джетишимле кёргюзгенди. Аны алай болгъаныны себеби недеди? Ишин таб, фахмулу, билимли къурагъанынданды. Добай къачда огъуна зоотехниклени, ветеринар врачланы болушдуруб, аллай сюрюу къураб тургъанды. Швед тукъумдан санлары, этлери, ёсюмлери бирча болгъан бугъачыкъла сайланнгандыла. Ала тау джерлеге бек келишгендиле. Табигъат болумну да иги кёлтюргендиле. Тау джайлыкъгъа кёчген сагъатда джолда къыйналмай, азыб къалмай баргъандыла. Кеслери да башха тукъумладан эсе дженгил эт алгъандыла.
Алагъа таб болум къуралгъанлай тургъанды. Малла таугъа кёчюб башлагъынчы, ала барлыкъ джолла тинтилгендиле. Кече къаллыкъ, суу ичерик, кютюллюк джерле белгиленнгендиле. Бир кече бла кюнню ичине 15-18 километрни джюрюгендиле. Малланы тохтата, солута, кюте баргъандыла. Эм бек сюйген джерлери акъ клеверден толгъан «Блып» деген тау джайлыкъ болгъанды. Гокка хансладан джашнагъан ол дамлы джер тенгизден 2000 метр мийикликде орналыб, малчыланы кесине тартханлай тургъанды.
Тутхан ишин тамам мийик дараджада баджаргъаны ючюн, 1966-чы джыл алтотур (март) айны 22-де СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла, Ёзденланы Добайгъа «Социалист Урунууну Джигити» деген сыйлы ат аталгъанды. Анга Ленинни орденин эмда «Серп и молот» деб алтын медалны бергендиле.
Добай колхозда 40 джылдан аслам заманны ишлегенди. Ол хар заманда джамагъат ишлеге да тири къошулгъанлай тургъанды. Ставрополь крайны Халкъ депутатларыны край Советине депутатха сайланнганды. Партияны обкомуну къурамында болгъанды.
Уллу адамлыгъы, ишленмеклиги болгъан таулу, джаш тёлюню ариу халиге юретиу джанындан да кёб иш бардыргъанды. Джашау джолунда сууаб ишле, игиликле эте, инджилгеннге, онгсузгъа къолундан келгенича болушханлай тургъанды. Джашаууну ахыр джылларында Къарачай шахарда джашагъанды. 2007-чи джыл аууз-герги (октябрь) айны 19-да ауушханды, джандетли болсун.
Социалист Урунууну Джигити Ёзденланы Хаджи-Махмудну джашы Добайны урунуу джолу джаш тёлюге юлгюдю.

АЛЧАКЪЛАНЫ Хусей.