- Саламы узакъ болсун. Саулугъу къалай эди?
- Асыры аламатлыгъы да джокъ эди. Алай а, атабыз бла эгечлерибизча, ол да кесин тёздюрюрге кюреше эди.
Ол, анасы Шышауну – орта бойлудан эсе алашаракъ чырайлы тиширыуну - кёзюне кёргюзе,  Нюр-Ахматха осмакълаб къарады. Бу туура анамы бурнундан тюшюб къалгъан кёреме! Мен а ол муну айырыб алай бек не ючюн  сюеди деб тургъанма. Ары бир къара: бет тюрсюню - неси да туура аныкъыладыла!
- Анам сени айырыб бек сюйюучю эди. Сен къатында болмасанг, къыйналлыкъды, - деди Мухаммат, Нюр-Ахматха  къараб туруб.
- Къарнашым, анам сени да менден аз сюймей эди, - деди Нюр-Ахмат да. – Аллах айтса, энтда тюбешиб, алгъынча, бир-бирибизге къууана джашарбыз.  Келин да ала бла бирге болур?
- Ол да ала бла биргеди… Хы, бери келе элге кёз джетдиргенимде,  анда биз танымагъан адамла болгъанча кёрюндюле. Аланы не зат адамла болгъанларындан сени  хапарынг бармыды?
- Огъай, - деб ахсынды Нюр-Ахмат. – Эбзеле-затла тюл эселе, билмейме. Барыб, Хурзукну башындан бир-эки кере къарагъан эдим да, анда чыганлылагъа, гюрджюлюлеге  ушаш бир маштакъ адамланы бир юйден чыгъа да, бир юйге кире айланнганларын мен да эслеген эдим. Не зат инсанла болгъанларын а билмейме. Сорур адамынг болмаса, соруб да кимден сорлукъса? Ёзге ала гюрджюлюле неда эбзеле-затла болурла...

- Сора была, бизни былайдан кетерликлерин билиб, сакълабмы тургъандыла? Ол кесек заманчыкъны ичине бери къалай къуюлуб къалдыла?
- Алайгъа ушайды, - деб ахсынды  Нюр-Ахмат. – Алай болмаса, ала Хурзукну алай дженгил табыб да  келеллик болмаз эдиле, эшта…

Къаты джел

Биягъы джел кечени кече узуну, ит улугъанча, улуб турду. Джел къобуб, кюн аманла боллукъ  болсала уа, Шышауну бутларыны ауругъанлары талаб, солуу алыргъа къоймайдыла. Ол кече тангнга дери алай ауруб турдула бутлары. Аны себебли  тыгъырыкъны терезесинден джарыкъ ургъанын кёргенинде, танг атханын ангылаб, керти кёлю бла къууанды.  «Сарыбашны уятыб, эртденнгиде къабаргъа бир джукъ этдирейим. Ансы ишлерине ачлай барсала, биягъынлай, ач болуб  къыйналлыкъдыла», - деди сора ол, арлакъда джатхан къызларына къарай.
Алай а Сарыбашны Мариямгъа къысылыб, къаты джукълаб тургъанын кёргенинде, аны уятыб, ол джумушну анга этдирирге кёзю къыймады. «Кечелерин экиси да мени тёгерегиме айлана ашыргъандыла. Аймысына бир кесек джукъласынла. Кесим, отчукъ этейим да, какчыкъ бишириб ашатайым», - деди ол, джатхан джеринден къобаргъа излеб, эки аягъын орундугъундан джерге джибере. Алай а аны аякълары, не джерни басханларын сезмедиле, не аны тутмадыла. Ол, эски люуюлдеуюк орундугъундан сыбдырылыб тюшюб, ёрге турама дегенлей, джыгъылды да кетди.
- Ой, анам! – деб къычырды ызы бла да.
Ол кёзюуде Хуштан, юйню къабыргъа джанына айланыб, джарты-къурту къалкъыб тура эди.
- Биягъы сеннге не болду? – деди ол, къатыныны къычыргъанын олсагъатлай эшитиб, анга бурула.
- Бу бутладан да, джанымдан да бездим! – деди Шышау, джерден ёрге турургъа кюреше.
- Къарыуунгу-кючюнгю биле тургъанлай не затха къобуб айланаса ха-а? – деди Хуштан,  къатынын ёрге тургъузуб, орундугъуна барыргъа болушургъа  кюреше. – Айт энди: не этерге тебреген эдинг?
- Не этерик эдим этиб? – деди тиширыу, эрине разы болуб къарай. –  Сарыбаш бла Мариямны ишлерине барыр заманлары болады. Ала ол чюгюндюр бачхагъа кетгинчи ол сен белибауунга ауушдуруб алыб келген  унчукъдан какчыкъ этиб ашатыргъа деб тургъан эдим, - деди Шышау, къызларына къарай. - Бусагъатдан ол биягъы бригадирлери: «Бу заманнга дери ишге бармай нек турасыз?» - деб, къычырыкъдан алыб келликди. Ол джетиб, алай къычыргъынчы Сарыбашны неда Мариямны ары уят да, къаба барыргъа какчыкъ этдир. Ансы, ауузланмай кетселе, кюнню кюн узуну ачдан ёллюкдюле.
Къызла аталары айтханнга сёз да салмадыла. Эрлай туруб, кийимлерин кийдиле да, Сарыбаш суугъа чабды, Мариям да печге джарашды. Ауузланыб бошагъанларында, къызла, къайры эсе да ашыкъгъанча, дженгил-дженгил атлай, къаты, сууукъ  джел тарагъан чюгюндюр бачхада ишлерине кетдиле. Хуштан бла Шышау а  биягъы мутхуз тыгъырыкъларында къалдыла...

Тансыкълыкъ

Ол  джылны къышы ары дериги къышладан эсе сууукъ къыш болду. Алай а  Мухаммат бла Нюр-Ахмат кёб  джылларын аталары Хуштан бла мында, Кюкюртлюде, Балыкъ Башы дагъыда башха дорбунлада, ашыргъан эдиле да, алада сууукъдан инджилмез амалланы этерге юреннген эдиле. Ол себебден къыш сууукълагъа хазырланыб да тюбеген эдиле: ийленнген кийик териледен аякъларына къарачай чарыкъла-чабырла, бутларына шалбарла, тобукълукъла, юслерине чубур тонла, башларына бёркле этиб кийген эдиле. Дорбунну къабыргъаларында джатхан къууушларыны орун кереклилерин да кийик  териледен этиб джарашдыргъан эдиле. Аны себебли сууукъ болуб инджилмей эдиле. Адамларындан айырылгъанларына уа юренелмей эдиле.
 Бир-бирлерине айтмасала да,  ала кечелерин, кюнлерин: «Былай этиб къачаннга дери турлукъбуз? Адамларыбыз къайтырыкъмыдыла? Аланы ызларындан бармай, мында къалыб кетгенибизни тюз этдикми? Энди биз бир-бирибизни кёрлюкбюзмю? Анам-атам не эте болурла?» - деген сагъышлагъа батыб джашай эдиле.
Ол кюн да Мухаммат кечесин ол сагъышлары бла ашырды. Эртденбла къараса, - биягъы Нюр-Ахмат джатхан къууушунда джокъ.  «Бу танг атар-атмаз бюгюн а къайры тас болду?» - деди ол, тёгерегине къарай.
Арлакъ барыб къараса уа, ол,  дорбунну къатында биягъы тапхыргъа чыгъыб, кёз аллында сюелген сынджыр таулагъа битиб тура.
Хурзук ол тауланы тюбюреклеринде орналыб эди. Ол себебден къарнашыны алай этиб тургъанын кёргенинде, аны ары элине, адамларына тансыкъ болуб къарагъанын ангылады. Алай болса да анга:
- Былайда не этесе? – деб сорду.
- Къулагъыма биягъы анамы атымы айтыб къычыргъаны келгенча болду да, аны бла келе келгенме былайгъа,- деди ол,  къарнашына бурула.
Шышау Нюр-Ахматны айырыб бек сюе эди. Ол, уллу къарнашы Мухамматча болмай, аны джумушуна къарай, тёгерегине аслам айлана эди. «Сен къатымда болсанг, Сарыбаш бла Мариям керекли да болмайма», - дей эди ол анга. Къошха кетсе да, тансыкъ болуб, аллына къараб тура эди. «Ол къош дегенинге Мухамматны элте эсенг да, муну юйде къой. Отун джарыргъа керек, малгъа бичен салыргъа, аны тюбюн ариуларгъа керек – бу къошдан  эсе юйде бек керекди. Аны бир ангыла, мен айтхан деб турма да», - деб, гурушха эте эди Хуштаннга да.
 Хуштан да анга: «Аналары, бу эркишиди. Эркиши уа, анасыны къатына къысылыб турургъа керек тюлдю. Ууда, къошда, къысхасы, эркиши джумушла этилген джерледе айланыргъа керекди. Сен да аны бир ангыла», - дей эди. Ёзге ауузу бла алай айтса да, джюреги бла къатыны джанлы эди. Алай болса да ол Нюр-Ахматха: «Бизни бла къошха барыргъа сюе эсенг, тамбла эртденблагъа хазыр бол», - дерге унутмай эди.
Кёчгюнчюлюк а аны атасындан, анасындан да айыргъан эди да, аладан узакъда ётген хар кюн анга магъанасыз да, татыусуз да кёрюне эди. Аны ючюн болур эди кече сайын тюшюнде анасына тюбегенлей, аны «Нюр-Ахмат», деб чакъырыучу джумушакъ, тунакы ауазын эшитгенлей тура эди.
- Хаман аланы юслеринден сагъыш этиб тураса да, аны ючюн кёрюнеди анам сеннге тюшюнгде алай дженгил-дженгил. Не, тансыкъмы болгъанса? –деб сорду Мухаммат анга.
- Иги да болама тансыкъ! Биз аладан айырылгъанлы къаллай бир болду. Не этедиле экен?
 - Аллах айтса, сау-эсен болурла.
- Ала къайда эсе да бирде, биз мында. Андан эсе, аланы биргелерине болсакъ керек болур эди, эшта. Тутсала, тутар эдиле, джойсала, джояр эдиле. Ансы таш тёнгересе да илген, агъач сынса да илген, былай бугъуна, джашырына къачаннга дери айланныкъбыз? Аллай джашау да кимге керекди? Муну ахыры  боллукъмуду?
- Ол соруугъа Мухаммат кеси да излей эди джууаб. Джууабы уа джокъ эди.
- Аллы болгъанны ахыры да болмай къалмайды, къарнашчыгъым. Аллах айтса, муну да боллукъду. Сен да, мен да анга ийнаныб джашаргъа керекбиз.
- Ол а алайды, ёзге...- деб, Нюр-Ахмат анга дагъыда не эсе да айтыргъа изледи. Алай а Мухаммат айтыргъа къоймады.
- Адам къымылдаб эслегенинг а болдуму? - деб сорду ол, аны сёзюн бёлюб.
- Бу тёгерекде адам джокъду сора ким къымылдарыкъды? Бюгюнча сууукъ кюн бизни излей да ким келликди?