Джабалакъла

Анда, эшикде, биягъынлай болгъанны барын чарс басыб, къар джауады. Сейирди дуния: табигъатда да хар зат адамладачады: къарны джабалакъларыны бирлери, келиб, къая, терек башлагъа, джерге къонадыла; бирлери ya, къайры барыргъа, къайда къонуш табаргъа билмегенча, хауада ары бла бери учуб айланадыла.
«Хар затны джазыуу керти да анда, башында, этилиниб келе болур. Ансы туура былай боллукъ болмаз эди», - деди Мухаммат, дорбунну ачыкъ джанына чыгъыб, джауа тургъан къардан иги кёрюнмеген таулагъа къараб туруб. Сора: «Нюр-Ахмат келе болур. Ол джетгинчи ол ишими битдирирге кюрешейим», - деб, ол, ызына къайтды да, дорбунну бир къыйырында джукълана тебреген отчугъуна ары дери джыйгъан къургъакъ къаураларын, чымырталарын атыб, джангыдан джандырды да, къакъларгъа тагъаргъа деб сылыб, тилимди-тилимди этген этлерин, чибин-зат къонмаз ючюн, анга тутуб, эки джанларына джалын урдуруб чыкъды. Андан сора аланы дорбунну къабыргъасыны джарылгъан джерлерине бегитген агъач чюйлерине тагъыб башлады.

Не тюрлю ишге да къолу джарашхан адам эди да, Мухаммат къараб-къарагъынчы бу джумушун да онглай кетди. Дорбунну мюйюшюнде къалгъан джарылгъанлагъа беш-алты чюй уруб, алагъа хазыр эт тилимдилерин тагъыб чыкъса, андан толусу бла къол да айырлыкъды.
Ол акъылы кёллендириб, Мухаммат кеси кесине: «Бу кийик къара эти, семизи джетишимли болуб, иги мал болуб тюшдю. Энтда быллай бир мал кесиб, къакълаялсакъ, Аллах айтса, бу сууукълада къабар затсыз къалыб инджиллик тюлбюз»,- дей, агъач бачхычын дорбунну мюйюшюне алтиб тиреди да, чюйюн алайда джарылгъаннга уруб бегитир мурат бла, ары ёрлеб, къолунда тёгерек таш бла аны башындан бир-аки кере къакъды. Алайына не зат асе да оюлгъанча бир таууш эшитилди да, аны къайры асе да алыб кетди. Андан сора ол не болгъанын да, къайда болгъанын да билмей къалды. Бир заманда ya ол, юсюнден бир ауур зат басыб, солуусуз этиб тургъанын сезиб, аны тюбюнден чыгъаргъа излеб, ёрге силкинди. Алай а ол зат, джиберген къой эсенг, къымылдаргъа да къоймады. Болгъаны ачыб, джызылдаб, кечиндирмей тебреди да, ол: «Нюр-Ахмат, къайдаса, былай кел да, маннге ёрге турургъа болуш!» - деб къычырды. Алай а аны къычыргъанын киши да эшитмеди. Тауушу асыры къарыусуздан эшитирча да тюл эди. Нюр-Ахмат кеси да алкъын тышында эди.
Ары дери Нюр-Ахматны аны чакъыргъанына джууаб бермей къоюучу адети джокъ эди. Ол себебден Мухаммат, анга кёлкъалды болуб, кесине акъылында: «Эй Нюр-Ахмат, къайдаса? Мени чакъыргъаныма нек ой демейсе?» - деб къычырды. Аны кесини акылында алай айтыб къычыргъаны ya, тышына да эшитилмеди, Нюр-Ахматха да джетмеди, ол келиб да кёрюнмеди.
Хар къыйын заманындача, атасыны тюрсюню табылыб, сабыр ауаз бла сёлеше, ол анга: «Тёз, джашым, тёз. Тобагъа къайтыб, Аллахдан къайтарыб-къайтарыб болушлукъ да тиле. Аллахха къайтханнга Аллах да къайтады», - деди. Ол да аны ызындан: «Я, Уллу Аллах, мени къалай боллугъум сени къолунгдады. Гюнахларымы да кеч, мени бу юсюмден басыб тургъанны тузагъындан да бошла», - деб тиледи.

Алайына Мухаммат, кимни эсе да кючлю къоллары ол юсюнден басыб тургъан ауур затны бир джанына алыб атханча, бир тюрлю бир дженгиллик табды. Ызы бла да, бир джумушакъ затха бёленнгенча болуб, джукълаб къалды.    Андан эсине къайтыб, кёзлерин ачханында, Нюр-Ахмат, юсюне къабланыб, неле эсе да айта, къоллары бла кёзлерин сюрте тура эди.
- Келдингми, къарнашчыгъым? – деди Мухаммат, аны алай кёргенлей, ышарыргъа кюреше. Алай а ол, бу сёзлени ауузу бла тюл, къарамы бла айтды.  Ёзге Нюр-Ахмат аны ол къарамы не дерге излегенин олсагъатлай огъуна ангылады.
- Келдим, къарнашым, келдим, - деди ол, басындырыб сёлеше. - Сен сауса да? Мен а, сени былай болуб тургъанынгы кёргенимде…
Мухаммат да ангылады, къургъакъсыгъан джансыз эринлерин кючден къымылдата, аны:
- Саума, къарнашчыгъым, саума, - дегенин.
Сора Нюр-Ахмат, эсгериб, мылы  бусхул бла Мухамматны бетин, эринлерин, къолларын сюртдю. Ызы бла да суучукъ келтириб ичирди. Къолу бла башын, бойнун сылады, сыйпады.   Ол бары да джарады шойду, бираздан Мухаммат, хайт деб джарыб, сёлешиб тебреди.
- Хатасыз барыб, хатасыз  къайтдынгмы? - деб сорду ол, акъыртын сёлеше.
- Къайтдым, къарнашым, къайтдым, деди Нюр-Ахмат, кирпиклерин дженгил-дженгил къагъа. - Сеннге не болгъанды?
- Меннгеми? - деди Мухаммат, кёзлери бла дорбунну туурасында мутхуз джарыгъан къабыргъасын ауларгъа кюреше. Сора аны берлагъында агъач чюйлеге эт тилимдиле тагъылыб тургъанларын кёргенинде, не болгъаны эсине тюшюб: - Сен кетгенден сора, келе эсенг, аллынга бир къарайым деб, дорбундан былай чыкъгъанлайыма, алайда ол къаяны ышыгъына эки-юч эчки къысылыб тургъанларын кёрдюм да, аланы бирин уруб келиб, къакъ этерге этин къабыргъагъа тагъа тургъанлайыма, ол таш къобуб кетди да…
Мухамматны ол сёзлерин эшитгенлей, Нюр-Ахмат арлакъда джатхан къая ташха бети кетиб къарады да:
- Тохта, ол мазаллы къанга ташны тюбюндеми къалгъанса? - деб сорду.
- Алайгъа ушайды, - деди Мухаммат.
- Аллах-Аллах, кесинги эздирирге аздан къалгъанса да... Ол мазаллы
ташны тюбюнден къаллайла чыкъдынг да?
- Къалай «къаллайла чыкъдым?» Аны тюбюнден мени сен
чыгъармагъанмыса да?
- Огъай. Мен келгенимде, сен, ташны тюбюнден чыгъарылыб, ма
былай териге чырмалыб, джатдырылыб тура эдинг.
- Кет алдама, къарнашчыгъым!
- Бир зат алдамаймайма, - деди Нюр-Ахмат, къарнашына сагъышлы
къарай. - Бир ишексиз, ташны тюбюнден сен кесинги кесинг чыгъаргъанса, териге да кеси кесинги чырмагъанса, унутхан этгенсе ансы.
Нюр-Ахмат алай айтханында, кёкюрегине дери юсюнден таш басыб,
тылпыуун алалмай тургъанлай, ким эсе да джетиб тюбюнден чыгъаргъаны, неле эсе да айтыб мурулдай,  чырмагъаны эсине тюшюб, Мухаммат къарнашына:
Тохта, мени ол къыйын кюнюмде меннге ол биягьы малкъар къарнашыбыз
келиб болуша айланнган болурму?- деб сорду.
- Ахья?
- Хо, Ахья.
- Бир ишексиз сени ол къая ташны тузагъындан Ахья къутхара айланнганды!
- Дорбунну босагъасыны бир джанында джангы тюшген къарда аякъ ызла да аны ызлары болурла, эшта?
- Тохта, алайда адам аякъ ызламы бардыла?
- Тебленибдиле ансы бардыла.
- Сора, ма сен, ма мен, ол келе айланнганды. Олтуруб бизни бла бетлешиб сёлешмегенликге, кеси да бизден узакъ кетмей айланыучанды.
- Ариу ол тюл эсе да, бизге келген адам бир ишексиз тюз иннетли адам болгъанды…
- Бир ишексиз ол алайды. Ёзге биз былайдан къораргъа керекбиз. Ансы… Ким биледи кимни эсинде не болгъанын.
- Тюз айтаса, биз былайдан терк огъуна Балыкъ Башына кёчерге керекбиз. Бизге анда кечинирге тынчыракъ боллукъду. Алай а мени анда дорбуннга къалай элтириксе? - деди Мухаммат, биразны тынгылаб туруб, Нюр-Ахматха сагъышлы къарай.
- Къарнашым, аны ючюн чыртда къайгъы этме. Сени ары элтирге  да бир амал табарбыз, - деб джууаб берди Нюр-Ахмат анга.
Табхан да этди. Узун терек бутакъланы бир-бирлерине байлаб, юслерине кийик терини джабыб, Мухамматны анга джатдырды да, айтханыча, Балыкъ Башына алыб кетди. Кёб къыйналса да, джетдирген да этди.
Анда Нюр-Ахмат, Мухамматны къатына олтуруб,  ауузун къоллары бла ачыб, этни къарасын, ызындан да семизин къабдырыб, тёгерегине айланыб турду. Арадан ыйыкъ бла джарым  чакълы бир ётерге ол, хайт деб   тюзелиб, ашарыкъгъа кеси узалыб тебреди.  Бираздан а Нюр-Ахмат этиб берген таякъла бла акъыртын-акъыртын  джюрюб да башлады.  Бети-къуту да джарыды. Нюр-Ахмат къарнашыны иги джанына алай тюрлениб баргъанына бек  къууанды.
- Аллахха шукур, энди джюрюгенингде уллу хатанг джокъду, - деб, аны  махтагъан да этди. Ызы бла уа: - Таякъсыз да бир джюрюб кёрюрмю эдинг? –деб сорду.
Олсагъатлай Мухамматны къашлары тюйюлюб, кёзлери  Нюр-Ахматха сагъышларындан уяннганча, джити къарадыла.
- Къарнашчыгъым, таякъласыз къой эсенг, мен таякъла бла  да кючден джюрюйме. Экинчи меннге ол сёзлени айта турма, -  деди кеси да, ачыуланнганы таныла. - Энди мен таякъласыз джюрюрюк да болмазма.
- Нек джюрюмейсе? Аллах айтса, джюрюрсе, - деб, Нюр-Ахмат дагъыда анга кёл этерге кюрешди.  Алай а не ол кюн, не артда Мухамматха айтханын этдиралмады: ол таякъланы атаргъа унамады.
 Таулада уа таякъла бла сюркелиб джюрюрге къыйын да къыйын эди, къоркъуулу да къоркъуулу эди. Ол себебден Нюр-Ахмат,  Кангылы деген биягъы ногъай элге салыб барыб, анда Айдемир деген шохуна джолукъду да:
- Мен мында Эльдар деб  сыннганны, чыкъгъанны тюзетиучю уста барды, деб эшитгенме. Сен мени анга тюбет, - деди. Айдемир  да аны ол устагъа алыб барды.
 - Къарнашым ары дери джукъдан къоркъа билмеген борбайлы джаш эди. Дорбунда  къая таш юсюне оюлгъанлы бери уа кече сайын илгениб уяныучу да болгъанды; алгъыннгы таукеллигинден да джукъ къалмагъанды; эм аманы - таякъсыз  бир атлам атларгъа да  унамайды, - деб, Нюр-Ахмат анга Мухамматны хапарын айтды да: -  Ол кеси джюрюр ючюн, не этерге керекди? - деб сорду.
- Сыннганы-чыкъгъаны джокъ эсе, джюрюрге керекди, - деб джууаб берди Эльдар да.
- Нек джюрюмейди да?
- Джыгъылама деб къоркъа болур. Былай баргъанлайынга, таякъларын ал да: «Къайда быласыз  джюрюб кёрчю», - де да, не этеригине бир  къара. Ол, аллында къоркъса да, артда кеси джюрюрге излеб тебремесе кёрюрсе, - деб юретди уста.
 Нюр-Ахмат да, дорбуннга къайтханлай, Мухамматны таякъларын алыб, анга:
- Къайда быласыз джюрюб кёрчю, - деди, къатына сюелиб.
 Мухаммат, аллында атларгъа къоркъуб, талай заманны алай сюелиб турду. Нюр-Ахмат, къоймай, билегинден тутуб: «Къоркъма да, аллынга атлачы», - деб, теберирек этгенинде, ол, неден болса да тутаргъа излеб, къолларын ары-бери эте, аллына атлады. Узакъ а бармады. Эки-юч атлам этгенлей, ары бурулуб, алайда дюккючге олтуруб къалды.

Алай а  ол этген эки-юч атлам анга керти хорлам эди. Ол себебден Нюр-Ахмат:
- Таякъсыз джюрюяллыкъ тюлме, дей эдинг да. Энди нечиксе? – дегенинде, ол анга къаршчы джукъ айтмады.
 - Бюгюннге дери былай къарыусузма деб турмай эдим. Ол эки-юч атлам ючюн арыб къалгъанымы кёрдюнгмю? – деди Мухаммат, къууаннганы ауазындан таныла.
- Бир зат къарыусузлугъунг джокъду! Аллах айтса, джууукъ заманда алгъынча джюрюб тебрериксе, - деди Нюр-Ахмат да, къарнашыны джарыгъанындан кеси да джарый.
Ол кече къалкъыр-къалкъымаз тюшюнде, биягъы той кёрюнюб, кимни эсе да эркиши ауазы ол кюндеча:
- Абезек! –деб къычырды да, Мухаммат, барыб, талай къызны ичинде сюелген къарамлы къызны тепсерге чакъырды. Къыз да артына тартыб кюрешмеди. Тепсерге эркинлик берлигин излегенча, арлакъда сюелген къарнашына аз-буз ышара къарады да, аны огъайы болмагъанча кёргенинде, чыгъыб, Мухаммат бла абезекге барыб тебреди. Ол кёзюуде биягъы эркиши ауаз:
- Харс сюйгенлеге! – деб къычырды да,  къобуз да джарыгъыракъ согъулду, къол къагъыу да кючлюрек урулду.
Мухаммат тойлагъа ары дери да джюрюй эди, къызланы да кёре эди. Алай а бу меники болсун дерча, къызгъа тюбемеген эди. Бу къызны узун кирпиклерини  ары джанларындан сабыр къарагъан ариу къара кёзлерин кёргенинде уа, джюрегинде кеси да ангыламагъан бир татлы сезим туууб, ол анга:
- Атынг къалайды? – деб соргъан эди.
- Асият, - деген эди къыз да.
- Атынг да ариу, кесинг да ариу. Келир байрым кюн ингирде мен сени атанг бла ананга келечиле джиберликме. Джуккалагъа келин болургъа хазырлан, - деген эди Мухаммат, эки арада чыкъгъан сёзню сууутмазгъа кюреше.
Асият, ол узун кирпикли кёзлерин кёлтюрюб, ол чырайлы джашха: «Керти айта эсенг, кёрюрбюз», - дегенча бир къарагъан эди ансы, джукъ айтмагъан эди.
Талай кюнден  келечиле келгенлеринде да, Мухамматха алайды-былайды деб сёз табхан болмагъан  эди. Бир ыйыкъдан деген эдиле да, байрым кюннге сёз тауусхан эдиле. Алай бла Хасанладан джети джашны джангыз эгечлери Асият Джуккалагъа келин болуб баргъан эди. Бир-бирлерине балча-джауча джагъылыб да джашай эдиле. Ай медет, къазауат чыкъгъан эди да, кёбленича, аланы да бир-бирлеринден айыргъан эди. Алай а, Асиятча, Мухаммат да ала джангыдан бир-бирлерин табарыкъларына ийнана эди да, ол анга кюч-къарыу бере эди. Алай а бели ауруй эди да, муккуруракъ болуб, бир аягъына асхаб джюрюй эди...